Từ khi rời quê nhà Thụy Điển, Leo Gerdén luôn mong chờ ngày được bước lên bục nhận bằng cùng hơn 1.700 sinh viên khác tại Đại học Harvard. Thế nhưng, anh không chắc mình sẽ cảm thấy hạnh phúc tròn đầy như mong đợi trong lễ tốt nghiệp của mình sẽ diễn ra vào ngày 29/5.

"Thật lòng mà nói, tôi nghĩ mọi thứ sẽ khá khó khăn", Gerdén cho hay.

Dù vậy, Gerdén vẫn may mắn, bởi lẽ đây sẽ là học kỳ cuối cùng anh có mặt ở Harvard, trong khi nhiều sinh viên quốc tế khác đang lo lắng về việc thời gian học tập của họ tại trường có thể bị rút ngắn.

Bên trong khuôn viên Đại học Harvard ở Cambridge, Massachusetts, hồi năm 2020. Ảnh: Reuters

Sinh viên quốc tế tại Harvard, chiếm 27% tổng số sinh viên trường, đang bị cuốn vào cuộc chiến giữa ngôi trường với chính quyền Tổng thống Donald Trump, khi Nhà Trắng gây sức ép lên các trường đại học trên khắp nước Mỹ nhằm buộc họ tuân thủ những mệnh lệnh và chính sách do giới chức đề ra.

Cùng thời điểm lễ tốt nghiệp diễn ra, tại một phòng xử án cách trường khoảng 10 km, thẩm phán tòa án liên bang Allison Burroughs sẽ lắng nghe tranh luận giữa luật sư Đại học Harvard và đại diện chính quyền Trump, xoay quanh nỗ lực của chính phủ nhằm cấm ngôi trường tiếp nhận sinh viên quốc tế. Lệnh cấm đã bị thẩm phán Burroughs chặn khẩn cấp trong quá trình chờ xem xét thêm.

"Tôi không có người thân ở Mỹ. Tôi đến đây khi mới 18, 19 tuổi, và giờ phải đối mặt với tất cả những chuyện này", Abdullah Shahid Sial, đồng Chủ tịch Hiệp hội Sinh viên Harvard, người gốc Pakistan, nói với CNN. "Sinh viên cảm thấy bị đối xử vô nhân đạo, bị hạ thấp và không được tôn trọng".

Nhiều người thấy bất công khi họ không được tận hưởng trọn vẹn lễ tốt nghiệp sau nhiều năm nỗ lực đạt được thành tựu. "Ngày nhận thư trúng tuyển có lẽ là ngày hạnh phúc nhất đời tôi", Gerdén nói. "Và giờ đây, tất cả những phấn đấu đó có thể bị tước đi chỉ trong chớp mắt".

'Đi trên dây'

Trong quá khứ, không ít lần lễ tốt nghiệp Harvard biến thành sân khấu để các diễn giả và sinh viên có những khoảnh khắc bộc phát. Năm nay, sự kiện diễn ra đúng lúc nhà trường đang nỗ lực "đi trên dây".

Trường đã nộp hai đơn kiện chống lại chính phủ, yêu cầu dỡ bỏ lệnh cấm tuyển sinh sinh viên quốc tế và giải phóng hơn hai tỷ USD tiền tài trợ cùng hợp đồng liên bang đang bị đóng băng.

Tuy nhiên, trường cũng tránh đối đầu trực diện ở những lĩnh vực nhạy cảm về pháp lý hơn. Harvard đồng ý rằng một số nỗ lực nhằm thúc đẩy đa dạng quan điểm trong trường là điều đáng làm, sau khi chính quyền Trump chỉ trích rằng các trường đại học quá nghiêng về cánh tả và không có tiếng nói bảo thủ. Dù vậy, Harvard kiên quyết phản đối khi chính quyền Trump muốn trực tiếp giám sát những nỗ lực này.

Để đối phó với sắc lệnh hành pháp của Tổng thống nhằm xóa bỏ các chương trình đa dạng sắc tộc, công bằng và hòa nhập (DEI), Harvard đã đổi tên Văn phòng Bình đẳng, Đa dạng, Hòa nhập và Gắn kết thành văn phòng Cộng đồng và Đời sống Sinh viên. Theo lãnh đạo văn phòng này, mục tiêu là "nuôi dưỡng văn hóa gắn kết cho tất cả mọi người".

Tuy nhiên, không phải mọi thành viên trong trường đều chọn cách phản ứng dung hòa. Hơn 300 sinh viên hôm 27/5 tổ chức một cuộc biểu tình phản đối chính phủ nhắm vào Harvard. Sự kiện này tương đối có chừng mực, song lễ tốt nghiệp lại là một sự kiện khác mà nhà trường không thể kiểm soát hoàn toàn những gì diễn ra ở đó.

"Mọi người đang ở trong trạng thái cực kỳ bất định", Gerdén, người đã giúp tổ chức cuộc biểu tình, cho biết.

Một cuộc biểu tình trong khuôn viên Đại học Harvard nhằm thể hiện ủng hộ đối với sinh viên quốc tế ngày 27/5. Ảnh: Reuters

Thay đổi

Theo website của Harvard, tuần lễ tốt nghiệp năm nay có thay đổi so với trước đây là hủy bỏ tất cả những buổi lễ do nhà trường tài trợ dành cho các nhóm sắc tộc. Động thái này diễn ra sau khi chính quyền Trump cấm các trường đại học sử dụng ngân sách để tổ chức cái mà họ gọi là hành động "phân chia chủng tộc tại lễ tốt nghiệp".

"Harvard sẽ không cung cấp kinh phí, nhân sự hay địa điểm cho các buổi lễ kỷ niệm cuối năm của các nhóm đặc thù", website trường cho hay, mặc dù một số nhóm vẫn tiếp tục tổ chức sự kiện bằng nguồn tài trợ tư nhân.

Một câu hỏi lớn đặt ra là liệu có bất kỳ người tham dự nào sẽ đưa ra các tuyên bố chính trị tại lễ tốt nghiệp Harvard hay không, khi trường đang cố gắng tránh căng thẳng với chính quyền thêm gay gắt

Diễn giả năm ngoái là Maria Ressa, nhà báo điều tra người Philippines, người sáng lập tờ báo điện tử Rappler và từng nhận giải Nobel Hòa bình nhờ "những nỗ lực bảo vệ quyền tự do ngôn luận".

Việc lựa chọn Ressa đã vấp phải chỉ trích vì bà có lập trường chỉ trích Israel trong cuộc chiến với Hamas. Phe bảo thủ cho rằng các trường đại học ưu tú đã trở thành nơi kích động chủ nghĩa bài Do Thái. Phát ngôn của Ressa về những người chỉ trích bà càng làm căng thẳng thêm gay gắt.

"Chỉ vì tôi nhận lời mời đến đây hôm nay, tôi đã bị tấn công trên mạng và bị gọi là kẻ bài Do Thái bởi những người có quyền lực và tiền bạc, vì chính họ mới muốn quyền lực và tiền bạc", bà Ressa phát biểu.

Ressa sau đó giải thích trên mạng xã hội rằng bình luận về "quyền lực và tiền bạc" không ám chỉ người Do Thái mà là các công ty công nghệ lớn bà đã đề cập trước đó trong bài phát biểu, cùng với "những người nắm quyền lực".

"Dù vậy, nếu lời nói của tôi khiến mọi người bị xúc phạm, tôi xin lỗi", bà viết.

Báo cáo từ Tổ công tác của Harvard về Chống chủ nghĩa Bài Do Thái và Kỳ thị Israel chỉ ra bà Ressa đã lược bỏ một phần bài phát biểu chuẩn bị sẵn của mình, trong đó khuyến khích những người biểu tình ủng hộ Palestine thấu hiểu hơn cho các bạn học người Do Thái. Tuy nhiên, Ressa nói rằng bản nháp bà gửi cho trường không phải bản cuối cùng.

Ressa nói rằng tổ công tác đã không liên lạc với bà để hỏi kỹ thêm trước khi hoàn thành báo cáo. "Tôi đã chấp nhận rủi ro vì tôi quan tâm đến những sinh viên tốt nghiệp. Tôi thất vọng khi bị đối xử như vậy", Ressa nói.

Diễn giả chính tại lễ tốt nghiệp Harvard năm nay ít có khả năng khơi dậy sóng gió. Tiến sĩ Abraham Verghese, bác sĩ, tiểu thuyết gia, bạn của Chủ tịch Harvard Alan Garber, không thường đưa ra lập trường chính trị gây tranh cãi.

Sinh viên đứng lên thể hiện phản đối việc 13 sinh viên tham gia biểu tình ủng hộ người Palestine không được tốt nghiệp tại Harvard hồi tháng 5/2023. Ảnh: Reuters

Harvard không cần nhìn lại quá xa về quá khứ để thấy lễ tốt nghiệp có thể trở nên khó lường thế nào. Tại lễ tốt nghiệp của Đại học Columbia tuần trước, Chủ tịch Claire Shipman đã bị sinh viên la ó tại hai sự kiện. Họ phản đối việc chính quyền tiếp tục giam Mahmoud Khalil, một nghiên cứu sinh và thường trú nhân hợp pháp tại Mỹ, người đóng vai trò chủ chốt trong các cuộc biểu tình ủng hộ Palestine tại trường hồi năm ngoái. Chính phủ tuyên bố rằng việc Khalil đứng sau "các cuộc biểu tình bài Do Thái và hoạt động gây rối" là lý do anh ta cần bị trục xuất.

"Tôi biết nhiều người trong cộng đồng của chúng ta cảm thấy tiếc nuối khi sinh viên tốt nghiệp Mahmoud Khalil không thể có mặt", bà Shipman nói trong lúc một số sinh viên la ó và bỏ đi. Hàng chục người biểu tình ủng hộ Palestine đã hô vang khẩu hiệu bên ngoài cánh cổng khóa chặt của trường đại học, tờ Columbia Daily Spectator đưa tin.

Sau lễ tốt nghiệp ở Harvard, Gerdén sẽ học tiếp bằng thạc sĩ tại một trường đại học ở Bắc Kinh, Trung Quốc theo diện học bổng.

Và trong lúc tương lai của hàng nghìn sinh viên Harvard được tranh luận tại phòng xử án bên kia sông Charles, Gerdén biết rằng một số thay đổi có thể là vĩnh viễn.

"Tôi vốn rất mong chờ tới lễ tốt nghiệp", anh nói, "nhưng giờ tôi có thể phải rời khỏi nơi này và trường chưa chắc giữ nguyên được các giá trị vào học kỳ tới".

Vũ Hoàng (Theo CNN, AFP, Reuters)