Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin sẽ gặp thượng đỉnh ở bang Alaska vào 11h30 ngày 15/8 (2h30 giờ Hà Nội ngày 16/8), nội dung thảo luận chủ yếu tập trung vào vấn đề Ukraine. Sự kiện được kỳ vọng là bước ngoặt thúc đẩy Nga đạt thỏa thuận nào đó về Ukraine, góp phần chấm dứt cuộc chiến đã kéo dài hơn ba năm.

Đây là cơ hội hiếm hoi để ông Trump và ông Putin tìm kiếm tiếng nói chung, bởi hai lãnh đạo có cách tiếp cận rất khác nhau về nỗ lực chấm dứt chiến sự Ukraine. Tổng thống Mỹ muốn hướng đến một cuộc gặp ba bên, có cả người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky, để Moskva và Kiev thương lượng thỏa thuận hòa bình. Trong khi đó, ông Putin cho rằng điều kiện hiện tại chưa chín muồi để gặp ông Zelensky và sẽ tiếp tục chiến dịch ở Ukraine cho đến khi đạt mục tiêu đề ra.

Khác biệt này khiến kết quả cuộc gặp Trump - Putin trở nên khó đoán. Tổng thống Trump kỳ vọng mọi thứ diễn ra tốt đẹp, nhưng lưu ý xác suất thất bại là khoảng 25%.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và người đồng cấp Nga Vladimir Putin. Ảnh: AFP

Giới phân tích cho rằng kết quả tốt nhất mà ông Trump và ông Putin có thể đạt được từ hội nghị là hai lãnh đạo thiết lập được một thỏa thuận khung về chấm dứt xung đột và nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ Ukraine cũng như NATO.

Theo giáo sư về các vấn đề quốc tế Charles A. Kupchan, nhà nghiên cứu tại viện chính sách Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR), trụ sở Mỹ, đây sẽ là tiền đề quan trọng để ông Trump thảo luận với ông Zelensky và các lãnh đạo NATO nhằm thống nhất lập trường, phục vụ cho các cuộc đàm phán kế tiếp với Nga.

Một thỏa thuận như vậy khả năng cao bao gồm các yếu tố như ngừng bắn tại chỗ, đóng băng xung đột, có thể gồm các cuộc trao đổi lãnh thổ nhỏ. Ukraine và phương Tây không công nhận 20% lãnh thổ Ukraine mà Nga đã sáp nhập, nhưng cũng không tìm cách giành lại bằng vũ lực.

Nga sẽ công nhận 80% lãnh thổ mà Ukraine đang kiểm soát là quốc gia độc lập, có chủ quyền, đồng nghĩa Kiev có quyền sở hữu năng lực quân sự để tự vệ và chọn đồng minh.

Một phần quan trọng của thỏa thuận tiềm năng này là NATO không tìm cách kết nạp Kiev và đồng ý hạn chế hiện diện quân sự của khối ở Ukraine. Một khi thỏa thuận được thực thi, Mỹ và phương Tây sẽ dỡ bỏ dần các lệnh trừng phạt với Nga.

Liana Fix, chuyên gia về châu Âu, cho rằng trong kịch bản tốt nhất, ông Trump sẽ tận dụng những lợi thế sẵn có để thúc đẩy một lệnh ngừng bắn vô điều kiện. Lệnh này không đòi hỏi Ukraine phải nhượng bộ ngay từ đầu, mà là điểm khởi đầu cho các cuộc thương lượng, thiết lập lộ trình đàm phán trực tiếp, cấp cao giữa Nga và Ukraine, bao gồm cả một cuộc gặp giữa lãnh đạo hai nước.

Sau thượng đỉnh Alaska, châu Âu có thể tham gia với vai trò lớn hơn, hỗ trợ Mỹ chấm dứt chiến sự Nga - Ukraine, bà Fix bổ sung.

Tuy nhiên, Nick Paton Walsh, nhà phân tích của CNN, cho rằng kịch bản này khó xảy ra. Mỹ, châu Âu và Ukraine từng đề xuất lệnh ngừng bắn toàn diện như vậy hồi tháng 5, nhưng Nga không chấp thuận, bất chấp những lời đe dọa trừng phạt từ EU. Ông Trump sau đó thay đổi chiến lược, ủng hộ đàm phán cấp thấp Nga - Ukraine ở Thổ Nhĩ Kỳ, nhưng nỗ lực cũng không tạo ra đột phá.

Chuyên gia Fix cho rằng kết quả tệ nhất với Ukraine là ông Trump ủng hộ một thỏa thuận hoàn toàn có lợi cho Nga, đồng nghĩa Ukraine lẫn các đồng minh NATO đều sẽ phản đối mạnh mẽ, khiến nỗ lực đàm phán tiếp theo rơi vào bế tắc.

Nga hồi tháng 6 đã trao cho Ukraine bản ghi nhớ, trong đó nêu các điều khoản nhằm đạt lệnh ngừng bắn hoàn toàn như công nhận bán đảo Crimea và 4 tỉnh Lugansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson là lãnh thổ thuộc Nga, Kiev cần duy trì trạng thái trung lập, từ chối tham gia các liên minh quân sự.

"Ông Trump tiếp đó sẽ hỏi Ukraine 'chấp nhận hay không'. Ukraine bác bỏ và Washington có thể dừng mọi viện trợ cho Kiev. Kịch bản này là sự rạn nứt không thể hàn gắn trong quan hệ xuyên Đại Tây Dương", giáo sư Kupchan cảnh báo.

Kết quả mà giới phân tích nhận định có khả năng đạt được cao nhất tại hội nghị thượng đỉnh là một kịch bản nằm giữa hai thái cực trên. Theo đó, ông Trump và ông Putin sẽ "nhất trí rằng sẽ đạt được nhất trí" về cách chấm dứt xung đột, mà không đưa ra một thỏa thuận cụ thể nào.

Do hai bên có quá ít thời gian để chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh, chỉ khoảng hơn một tuần, nên các chuyên gia nhận định thỏa thuận kiểu "hoãn binh" này là kết quả khả thi nhất. Nó sẽ giúp ông Trump tạo ấn tượng rằng đã "ghi điểm", khẳng định mình có khả năng "điều hướng" một sự kiện quan trọng như vậy.

Trong khi đó, ông Putin sẽ không phải đưa ra bất cứ cam kết vững chắc nào về chấm dứt xung đột. Nga đang duy trì đà tiến trên chiến trường và liên tiếp chọc thủng phòng tuyến đối phương, trong khi Ukraine gặp khó khăn về quân số và nguồn lực, tiếp tục hứng chịu tổn thất. Ông Putin hoàn toàn có lý do để không ngừng giao tranh, thay vào đó tìm cách kéo dài thời gian thông qua con đường ngoại giao với ông Trump.

"Cuộc gặp không tạo ra tiến triển, nhưng cũng không khiến nỗ lực hòa bình thụt lùi. Hai bên đều tuyên bố đàm phán diễn ra chân thành và hiệu quả. Họ có thể đề cập một lệnh ngừng bắn tạm thời áp dụng với các trung tâm đô thị làm tín hiệu 'thiện chí' hướng đến hòa bình", theo Paul B. Stares, nhà nghiên cứu tại CFR.

Ông Putin sẵn sàng đón nhận kịch bản này, bởi Nga và Ukraine từng ngừng bắn nhằm vào hạ tầng năng lượng của nhau trong 30 ngày. Trong khi đó, Tổng thống Mỹ có thể tuyên bố đã giành thắng lợi nhất định trước người đồng cấp Nga.

Giáo sư Kapchan đánh giá kịch bản này đồng nghĩa ông Trump phạm sai lầm khi tổ chức gặp thượng đỉnh quá sớm. Bản thân sự kiện đã được giới quan sát coi là thắng lợi cho Nga, vì giúp Moskva chấm dứt nhiều năm bị phương Tây cô lập ngoại giao.

Phái đoàn Mỹ (trái) và Nga tại bàn đàm phán ở Riyadh, Arab Saudi ngày 18/2. Ảnh: AFP

Nga và Mỹ đều đã lên tiếng nhằm kiểm soát kỳ vọng về cuộc gặp thượng đỉnh. Điện Kremlin ngày 14/8 lưu ý sẽ là "sai lầm lớn" nếu dự đoán kết quả sự kiện và hai bên không có kế hoạch ký văn kiện nào. Hai ngày trước, thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nói ông Trump sẽ coi cuộc gặp như "một bài tập lắng nghe", từ đó hiểu rõ và chắc chắn hơn về cách có thể chấm dứt cuộc chiến.

Theo Olga Tokariuk, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu, trụ sở Mỹ, cuộc gặp Trump - Putin được kỳ vọng lớn, nhưng khó đạt đột phá, bởi nó giống như "hai cường quốc định đoạt số phận của Ukraine, nhưng lại không có đại diện Kiev tham gia".

Như Tâm (Theo CNN, Reuters, CFR)