Tượng Nữ thần Tự do gần đây trở thành tâm điểm chú ý giữa lúc Tổng thống Donald Trump thể hiện những thay đổi về chính sách ngoại giao với châu Âu. Hôm 16/3, nghị sĩ Pháp Raphael Glucksmann phát biểu tại hội nghị đảng Place Publique rằng Pháp nên lấy lại tượng Nữ thần Tự do vì Mỹ không còn đại diện cho những giá trị khi Paris tặng món quà cho Washington.

"Hãy trả lại tượng Nữ thần Tự do cho chúng tôi", Glucksmann tuyên bố.

Tượng Nữ thần Tự do là quà của nhân dân Pháp gửi tặng nước Mỹ. Edouard de Laboulaye, nhà hoạt động chính trị chống chế độ nô lệ người Pháp, năm 1865 đề xuất xây dựng một bức tượng nhân kỷ niệm 100 năm ngày nước Mỹ độc lập 4/7/1776, kỷ niệm tình hữu nghị Pháp - Mỹ và kỷ niệm thời điểm quốc hội Mỹ thông qua Tu chính án thứ 13 trong Hiến pháp ngày 31/1/1965 về bãi bỏ chế độ nô lệ, điều luật thúc đẩy lý tưởng tự do và giải phóng của nước Mỹ.

Tượng Nữ thần Tự do trên đảo Bedloe, New York. Ảnh: Historicforts

Nhà điêu khắc người Pháp Auguste Bartholdi có mặt trong buổi đề xuất ý tưởng của Laboulaye. Ông bắt đầu lên ý tưởng thiết kế tượng Nữ thần Tự do Soi sáng Thế giới, hay còn gọi là Nữ thần Tự do, vào năm 1870.

Thiết kế của Bartholdi gồm nhiều chi tiết mang tính biểu tượng. Vương miện của nữ thần tượng trưng cho mặt trời soi rọi ánh sáng khắp thế gian, tấm đá phiến cầm trên tay trái khắc số La Mã ngày độc lập 4/7/1776, chiếc xích bị đập vỡ dưới chân tượng là biểu tượng cho sự kết thúc chế độ nô lệ. Ngọn đuốc tượng trưng cho sự khai sáng và sức mạnh tri thức.

Ông Bartholdi năm 1971 tới Mỹ và chọn đảo Bedloe làm nơi đặt tượng. Hòn đảo nhỏ nhưng nằm trong tầm nhìn của mọi tàu thuyền ra vào cảng New York, nơi nhà điêu khắc coi là "cửa ngõ vào nước Mỹ".

Người dân Pháp và Mỹ đã chung tay xây tượng dựng bước tượng có chi phí tới 650.000 USD thời đó, tương đương 12 triệu USD ngày nay. Pháp chịu trách nhiệm thiết kế, xây dựng bức tượng và lắp ráp tại Mỹ, còn Mỹ sẽ xây dựng phần bệ đỡ. Tại Pháp, người ta tổ chức các buổi biểu diễn nghệ thuật và bán vé số gây quỹ, còn tại Mỹ, các buổi triển lãm, biểu diễn sân khấu, đấu giá, thậm chí cả đấm bốc được tổ chức để quyên tiền xây tượng.

Tuy nhiên, việc gây quỹ tại Mỹ diễn ra chậm chạp. Để thu hút dư luận, Joseph Pulitzer, chủ báo New York World, năm 1885 đăng quảng cáo kêu gọi quyên góp, với cam kết in tên từng nhà tài trợ lên báo. 120.000 người đã quyên góp hơn 100.000 USD để xây bệ tượng.

Trong lúc đó tại Pháp, Bartholdi cần một kỹ sư xây dựng giúp giải quyết những vấn đề liên quan tới kết cấu của bức tượng khổng lồ. Alexandre Gustave Eiffel, kỹ sư đã xây dựng công trình tháp Eiffel, được thuê thiết kế cốt sắt khổng lồ cùng bộ khung tượng.

Các nghệ nhân và thợ thủ công người Pháp bắt đầu xây dựng các chi tiết của bức tượng ở Pháp theo chỉ đạo của Bartholdi. Cánh tay cầm ngọn đuốc hoàn thiện năm 1876 còn đầu và vai tượng hoàn thành năm 1878. Tất cả chi tiết của bức tượng được hoàn thành và lắp ráp tại Paris từ năm 1881 tới 1884.

Trong khi đó tại Mỹ, kiến trúc sư Richard Morris Hunt được chọn để thiết kế bệ đá granite của tượng và quá trình xây dựng khởi công năm 1884. Bệ tượng được xây trên móng của pháo đài Fort Wood, có thiết kế hình ngôi sao đa giác, tạo ra kết cấu có khả năng chịu lực lớn.

Thợ thủ công Pháp hoàn thiện các chi tiết của tượng Nữ thần Tự do trong công xưởng ở Paris. Ảnh: NPS

Chính phủ Pháp làm lễ trao tặng bức tượng cao 46 mét, nặng 225 tấn cho Levi P Morton, đại sứ Mỹ tại Pháp vào ngày quốc khánh Mỹ 4/7/1884 ở Paris. Sau đó, bức tượng được tháo rời thành 350 chi tiết, đóng gói trong 214 thùng và chuyển tới Mỹ trên tàu hải quân Pháp Isere.

Tàu cập cảng New York ngày 17/6/1885 dưới sự chào đón nồng nhiệt của người dân Mỹ. Tuy nhiên, bệ tượng lúc đó chưa xây xong và các thùng đựng tượng được đặt trên đảo Bedloe cho tới tháng 4/1886, khi bệ đỡ hoàn thiện.

Lực lượng xây tượng ở Mỹ chủ yếu là những người nhập cư, thi công dưới chỉ đạo của ông Eiffel. Tượng Nữ thần Tự do khánh thành ngày 28/10/1886 với sự chứng kiến của tổng thống Mỹ Grover Cleveland.

Trong buổi lễ, ông Bartholdi kéo xuống lá cờ Pháp ba màu đang che mặt bức tượng giữa tiếng đại bác, tiếng vỗ tay của người dân New York. Bất chấp thời tiết mưa ẩm, khoảng một triệu người đã đổ ra đường chúc mừng công trình.

Đội ngũ công nhân xây dựng tượng Nữ thần Tự do. Ảnh: NPS

Tượng được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (Unesco) xếp vào danh sách Di sản Thế giới năm 1884. Unesco cho hay suốt gần 140 năm, công trình là đại diện cho liên minh lịch sử giữa hai quốc gia Pháp - Mỹ, biểu tượng cho làn sóng di cư của người dân khắp thế giới đến Mỹ vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, biểu tượng cho những lý tưởng tự do, hòa bình, nhân quyền, xóa bỏ chế độ nô lệ, dân chủ và giấc mơ Mỹ.

Hồng Hạnh (Theo NPS/AP)