Geert Wilders, 61 tuổi, là chính trị gia nổi tiếng với lập trường chỉ trích Hồi giáo, chống nhập cư và hoài nghi về Liên minh châu Âu (EU). Với mái tóc nhuộm sáng màu bồng bềnh và những bài phát biểu gay gắt, ông thường được gọi là "Trump của Hà Lan".

Lãnh đạo đảng Tự do (PVV) cực hữu Wilders ngày 3/6 thông báo rút khỏi chính phủ Hà Lan, khiến liên minh cầm quyền sụp đổ và Thủ tướng Dick Schoof tuyên bố từ chức. Wilders giải thích quyết định rút khỏi liên minh là do các chính sách siết nhập cư mà ông đề xuất không được ủng hộ.

Ông tuyên bố sẽ lãnh đạo đảng PVV trong cuộc bầu cử mới và hy vọng sẽ trở thành thủ tướng tiếp theo của Hà Lan.

Geert Wilders, lãnh đạo phe cực hữu Hà Lan, tại quốc hội ở The Hague ngày 3/6. Ảnh: AFP

Wilders vốn được coi là trụ cột của phong trào chủ nghĩa dân tộc, từ lâu trước khi làn sóng dân túy ở châu Âu lớn mạnh và giúp đảng của ông chiến thắng trong cuộc bầu cử tháng 11/2023. Dù chiến thắng, Wilders bị coi là người có lập trường quá tiêu cực để trở thành thủ tướng, do đó một liên minh mong manh giữa PVV với phe bảo thủ chính thống và phong trào nông dân dân túy được thành lập vào tháng 7 năm ngoái sau 8 tháng đàm phán.

4 đảng, gồm PVV, VVD, NSC và BBB, đồng ý chọn ông Dick Schoof làm thủ tướng, với nhiệm vụ đưa ra chính sách tị nạn "nghiêm ngặt nhất từ trước đến nay" ở đất nước này.

Sinh năm 1963 tại Venlo, gần biên giới Đức, ông Wilders lớn lên trong một gia đình Công giáo cùng 3 anh chị em. Ông là nghị sĩ lâu năm nhất của Hà Lan khi tham gia quốc hội từ năm 1998, thời điểm vẫn là thành viên của đảng Nhân dân vì Tự do và Dân chủ (VVD).

Năm 2004, ông rời VVD và thành lập đảng PVV, sau khi một kẻ Hồi giáo cực đoan ám sát đạo diễn Theo van Gogh, vì ông này làm bộ phim Submission mô tả các phụ nữ Hồi giáo bị lạm dụng. Wilders từng viết trong một cuốn sách năm 2012 rằng khi nghe tin nhà làm phim bị sát hại, "tôi nhớ chân mình đã run lên vì sốc và phẫn nộ".

Cũng trong năm 2004, ông Wilders xuất hiện trong danh sách ám sát của một nhóm khủng bố Hồi giáo. Kể từ đó, ông Wilders và vợ người Hungary Krisztina Marfai đã sống trong các căn nhà bí mật dưới sự bảo vệ của lực lượng an ninh.

Lãnh đạo PVV đã xây dựng sự nghiệp chính trị với lập trường cực hữu cứng rắn, chỉ trích Hồi giáo, mô tả đây là "nền văn hóa chậm phát triển" và yêu cầu giảm số người gốc Morocco ở Hà Lan. Ông thậm chí từng mô tả họ là "cặn bã", và điều đó khiến ông phải chịu bản án vì tội xúc phạm người Morocco.

Năm 2009, ông gây chú ý ở Anh khi phớt lờ lệnh cấm nhập cảnh của Bộ trưởng Nội vụ Jacqui Smith thuộc Công đảng và bị bắt tại sân bay Heathrow. Ông Wilders tới Anh theo lời mời của đảng UKIP để phát biểu tại Hạ viện về phim ngắn Fitna mà chính trị gia này sản xuất. Phim này bị coi là chống Hồi giáo, với những cảnh về hành vi bạo lực do người Hồi giáo gây ra trên thế giới.

"Đây là cách Vương quốc Anh đối xử với một nhà dân chủ ư?", ông nói khi bị áp giải khỏi sân bay.

Ông Wilders trong sự kiện ở Madrid, Tây Ban Nha hồi tháng 2. Ảnh: Reuters

Bất chấp những rắc rối pháp lý và những lời đe dọa ám sát, ông kiên quyết giữ lập trường cực hữu cứng rắn. Sau nhiều năm đứng bên lề chính trường Hà Lan, ông Wilders đã trở lại mạnh mẽ vào năm 2023 với chiến thắng bất ngờ của đảng PVV trong cuộc bầu cử thu hút chú ý của cả châu Âu.

Đảng PVV đã giành 37 ghế trong 150 ghế quốc hội, đánh bại nhiều đảng lâu đời hơn như đảng Green Left hay đảng VVD. Trong chiến dịch tranh cử năm 2023, ông đã tiết chế những bình luận gay gắt, đặc biệt về người Hồi giáo. Trong cuộc tranh luận trên truyền hình sau đó, ông nói rằng "vấn đề lớn hơn là chống lại làn sóng tị nạn và nhập cư".

Ông hứa hẹn sẽ ngừng đưa ra những tuyên bố chống Hồi giáo để lấy cơ hội chuyển đến "Tháp Nhỏ" (Torentje), một cách gọi của văn phòng thủ tướng Hà Lan ở The Hague.

Tuy nhiên, khi chính phủ liên minh mới gặp khó khăn và tỷ lệ ủng hộ của Wilders sụt giảm trong 4 tháng đầu năm nay xuống dưới mức 20%, ông đã quay lại giọng điệu gay gắt.

"Hãy đi bộ trên các con phố ở Tây Âu ngày nay, bạn sẽ thấy chúng giống như thành phố Arab thời trung cổ với đầy khăn trùm đầu và burqa", ông nói tại hội nghị của Liên minh Hành động Chính trị Bảo thủ (CPAC) của những người theo chủ nghĩa bảo thủ cứng rắn ủng hộ Tổng thống Mỹ Donald Trump ở Budapest tuần trước.

Ông thêm rằng "di cư hàng loạt đang làm thay đổi văn hóa và bản sắc của chúng ta. Hồi giáo đang trỗi dậy và tôi không muốn điều đó".

Ngày 26/5, ông công bố kế hoạch kiểm soát nhập cư ở Hà Lan, với các biện pháp như đóng cửa biên giới với người xin tị nạn, triển khai quân đội để tăng cường kiểm soát biên giới, đình chỉ chính sách cho phép người được cấp tị nạn ở Hà Lan đoàn tụ với các thành viên gia đình, hồi hương người Syria, trục xuất người nhập cư bị kết án về tội bạo lực hoặc tình dục.

"Tôi yêu cầu đối tác trong liên minh ủng hộ chính sách đó, nhưng họ không làm. Điều đó khiến tôi không còn lựa chọn nào khác ngoài dừng ủng hộ chính phủ này", ông nói khi rút khỏi liên minh.

Sau khi chính phủ sụp đổ, Hà Lan có khả năng tổ chức bầu cử vào cuối tháng 10 hoặc tháng 11, theo nhà khoa học chính trị Joep van Lit của Đại học Radboud. Ngay cả khi đó, tình hình chính trị chia rẽ hiện tại có nghĩa việc thành lập chính phủ mới có thể sẽ mất nhiều tháng.

Simon Otjes, nhà nghiên cứu chính trị tại Đại học Leiden, cho rằng PVV chắc hẳn đã tính toán rằng cuộc bầu cử tiếp theo sẽ là cuộc trưng cầu dân ý về chính sách nhập cư và họ tin mình sẽ thắng.

Thùy Lâm (Theo Reuters, The Times, Firstpost)