Hình ảnh được đăng trên mạng xã hội hôm 16/6 cho thấy nhiều tên lửa đạn đạo Iran vượt qua lưới phòng không Israel, đánh trúng hàng loạt mục tiêu ở những thành phố lớn nhất nước này như Tel Aviv và Haifa. Tình trạng tương tự cũng diễn ra trong những ngày trước đó, khi "mưa tên lửa" của Iran không ngừng dội xuống các đô thị Israel trong chiến dịch trả đũa mang tên Lời hứa Đích thực 3.

Ít nhất 23 người đã thiệt mạng và gần 400 người bị thương tại Israel sau các cuộc tấn công đáp trả của Iran. Điều này đặt ra nghi vấn về năng lực lưới phòng đa tầng của Israel, vốn được thiết kế để chống lại nhiều mối đe dọa và tiêu tốn hàng tỷ USD để triển khai.

Trita Parsi, phó chủ tịch Viện Quincy về Quản lý nhà nước có trụ sở tại Mỹ, cho rằng lưới phòng thủ Israel đang xuất hiện rạn nứt do những đợt tập kích không ngừng của Iran. "Dường như Iran đã làm suy yếu các hệ thống phòng không Israel, đến mức họ có thể đánh trúng nhiều mục tiêu hơn bằng số lượng tên lửa ít hơn so với trước đây", ông nói.

Israel được bảo vệ bởi mạng lưới phòng không đa tầng, có thể đối phó nhiều mối đe dọa từ rocket, máy bay không người lái (UAV) tự sát đến tên lửa đạn đạo và hành trình. Lá chắn tầm xa nhất của Israel là hệ thống Arrow-2/3, được phát triển từ giữa những năm 1990 để đối phó với mối đe dọa từ Iran, tiêu tốn hàng tỷ USD và được coi là một trong những lá chắn tên lửa hiện đại nhất thế giới.

Tổ hợp Arrow-3 do Tập đoàn Công nghiệp Hàng không Vũ trụ Israel (IAI) và Boeing của Mỹ phối hợp phát triển, được chế tạo từ năm 2017 và thực chiến lần đầu hồi cuối năm 2023. Hệ thống này được cho là có tầm bắn 2.400 km và hạ được tên lửa đạn đạo ở độ cao 100 km, trước khi chúng bắt đầu lao xuống mục tiêu và trở nên khó đánh chặn hơn.

Phiên bản Arrow-2 cũ hơn, được tối ưu cho nhiệm vụ đánh chặn tên lửa đạn đạo ở pha cuối, khi mục tiêu đã trở lại khí quyển. Mỗi quả đạn có tầm bắn khoảng 90 km và độ cao tối đa 52 km, sử dụng đầu nổ phá mảnh để tăng tỷ lệ đánh trúng mục tiêu.

Dov Raviv, người được ví là "cha đẻ của lá chắn Arrow", từng tuyên bố hệ thống Arrow "đạt tỷ lệ đánh chặn tới 99,9%" và đáp ứng yêu cầu chỉ để lọt một trong 1.000 quả đạn bay tới. "Mỗi khẩu đội cũng có khả năng bắn hạ cùng lúc hơn 5 tên lửa đạn đạo được phóng trong vòng 30 giây, năng lực hiện chỉ Mỹ và Nga sở hữu", ông nói.

Bên dưới Arrow là tổ hợp David's Sling do hãng Rafael của Israel và Raytheon của Mỹ hợp tác sản xuất, có khả năng bắn hạ tên lửa từ khoảng cách tối đa 300 km, được phát triển nhằm thay thế các hệ thống Patriot bị Tel Aviv đánh giá là kém hiệu quả.

Hệ thống Vòm Sắt tại Tel Aviv khai hỏa tên lửa đối phó đòn tập kích của Iran hôm 15/6. Ảnh: AP

Lớp trong cùng là hệ thống phòng không Vòm Sắt, chuyên đánh chặn các mục tiêu tốc độ chậm, bay thấp và quỹ đạo dễ đoán như rocket, đạn cối và UAV tầm thấp. Israel nhiều năm qua đã nâng cấp radar và tên lửa Tamir, giúp Vòm Sắt sở hữu năng lực đối phó tên lửa đạn đạo hạn chế.

Dù vậy, đây vẫn không phải là khí tài chuyên đánh chặn tên lửa đạn đạo và chỉ được dùng như phương án cuối cùng, khi các hệ thống tầm trung và xa đã bị xuyên thủng.

Mỹ cũng triển khai ít nhất một tàu chiến trang bị lá chắn tên lửa Aegis và hai Tổ hợp phòng thủ tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) đến hỗ trợ Israel. Tàu khu trục Aegis thường trang bị tên lửa SM-2, SM-3 và SM-6 với tầm bắn tối đa 1.200 km và chi phí 2-36 triệu USD mỗi quả, trong khi THAAD có khả năng đánh chặn tên lửa đạn đạo ở khoảng cách 200 km.

Dù vậy, mạng lưới phòng không dày đặc của Israel không phải lúc nào cũng bắn trúng được tên lửa đạn đạo, vốn có tốc độ bay rất lớn.

"Tên lửa đạn đạo có diện tích phản xạ radar nhỏ nên tín hiệu phản xạ thường yếu hoặc thậm chí không có. Chúng cũng sở hữu tốc độ rất cao, khiến các tổ hợp tại Israel gặp khó khăn khi đánh chặn, dù nhà sản xuất tuyên bố những hệ thống như Arrow có thể bắn hạ gần như toàn bộ loại mục tiêu này", Faisal Al-Hajri, nhà phân tích quân sự người Kuwait, nhận định.

Vụ nổ tại Tel Aviv do trúng tên lửa đạn đạo Iran hôm 15/6. Ảnh: AP

Thách thức với Israel và Mỹ còn lớn hơn nếu Iran phóng lượng lớn tên lửa cùng lúc nhằm làm quá tải lưới phòng không. Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) cho biết Iran đã phóng gần 100 tên lửa đạn đạo trong đợt tập kích trả đũa đầu tiên vào đêm 13/6.

"Một trong những chiến thuật hiệu quả nhất để gây ra thiệt hại tối đa trên lãnh thổ Israel là làm quá tải các hệ thống phòng không. IDF chỉ có khoảng thời gian rất ngắn để phát hiện, đánh giá và ứng phó với mối đe dọa như tên lửa đạn đạo", Joe Truzman, nhà phân tích cấp cao tại Quỹ Phòng vệ Dân chủ có trụ sở ở Mỹ, cho biết.

Kênh Al-Mayadeen có quan điểm ủng hộ Tehran chỉ ra rằng các hệ thống phòng thủ tiên tiến cũng gặp khó khăn khi phải đối phó hàng chục mục tiêu cùng lúc. "Số lượng tên lửa phóng càng lớn, khả năng xuyên thủng lưới phòng không và đánh trúng mục tiêu càng cao", kênh này cho hay.

Israel dường như đang thiếu tên lửa đánh chặn cho các hệ thống như Arrow-3, vốn khan hiếm và đắt đỏ, nhất là khi họ từng phải nhiều lần khai hỏa để đối phó các đòn tập kích dữ dội của Iran và đồng minh kể từ năm ngoái.

Tom Karako, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết ngành công nghiệp quốc phòng Israel phải mất nhiều năm để sản xuất đủ số lượng tên lửa đánh chặn dự trữ cần thiết, trong khi tốc độ tiêu hao đạn dược lại vượt quá nguồn cung.

Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury, có trụ sở tại Mỹ, cuối năm 2024 cũng nhận định Israel đang dần cạn tên lửa phòng không tầm xa, sau khi khoảng 30 tên lửa đạn đạo Iran lao xuống căn cứ quân sự ở miền nam Israel.

Bệ phóng tên lửa Arrow-3 được Israel trưng bày tháng 1/2017. Ảnh: BQP Israel

Một tên lửa đạn đạo của nhóm vũ trang Houthi ở Yemen hồi tháng trước cũng xuyên thủng lưới phòng không Israel và đánh trúng khu vực gần sân bay Ben Gurion, cơ sở hàng không chủ chốt và đông đúc nhất của nước này, khiến 8 người phải nhập viện.

Một mối đe dọa khác với Israel là máy bay không người lái (UAV) tự sát của Iran. Chúng bay chậm và dễ đánh chặn, nhưng cũng buộc IDF triển khai nguồn lực để đối phó, gây thêm khó khăn cho nỗ lực phòng thủ.

Dù vậy, giới chuyên gia cũng đặt nghi vấn về khả năng Iran duy trì cường độ tập kích Israel như hiện tại trong thời gian dài. CSIS cho biết Iran đã dự trữ khoảng 3.000 tên lửa đạn đạo, trong đó 2/3 sở hữu tầm bắn trên 1.600 km và đủ sức vươn tới mọi mục tiêu ở Israel.

Một số tên lửa và bệ phóng đã bị phá hủy trong chiến dịch không kích phủ đầu của Israel hôm 13/6. Quân đội Israel những ngày qua cũng liên tục truy tìm và tập kích bệ phóng tên lửa Iran, nhằm làm suy giảm năng lực tấn công của Tehran.

"Ngoài năng lực sẵn sàng chiến đấu của lực lượng tên lửa, Iran muốn giữ lại bao nhiêu quả đạn để răn đe các cuộc tấn công trong tương lai cũng là dấu hỏi. Họ có khoảng 3.000 tên lửa đạn đạo trong kho, nhưng dường như chỉ sẵn sàng sử dụng 1.000 quả", CSIS nhận định.

Phạm Giang (Theo Bulgarian Military, Al Mayadeen, Reuters)