"Người Nhật chúng tôi từ lâu đề cao sản xuất tại chỗ, phục vụ tiêu dùng tại chỗ", Memori Higuchi, người vừa sinh con cách đây 8 tháng, giải thích về lý do không mua các loại gạo nhập khẩu từ nước ngoài. "Phải có cách giúp nông dân Nhật Bản có lãi và người tiêu dùng yên tâm mua gạo nội địa".

Gia đình Higuchi, 31 tuổi, cư dân thành phố Yokohama, đã phải giảm số bữa cơm trong tuần, dù rất cần gạo cho chế độ ăn uống trong quá trình hồi phục sau sinh. Tuy nhiên, giá gạo ở Nhật đã liên tục tăng trong năm qua, trong khi nguồn cung khan hiếm, tạo ra cuộc khủng hoảng gạo ở nước này.

Người Nhật đã trồng lúa từ hàng nghìn năm trước và gạo có vai trò rất quan trọng trong đời sống cũng như văn hóa nước này. "Cơm gạo từng là trung tâm của mọi thứ, từ gia đình, làng mạc, cuối cùng là quốc gia. Đó là lý do nó quan trọng đến vậy, ngay cả ở thời điểm bây giờ", Hideyuki Suzuki, chủ tịch Hiệp hội Thẩm định Hương vị gạo Nhật Bản, cho biết.

Hiện nay, tại trung tâm Tokyo vào giờ ăn trưa, hầu hết các quán cơm bò (gyudon) đều kín chỗ với thực khách là dân văn phòng. Món ăn đơn giản này gồm thịt bò thái mỏng kèm hành tây thấm nước sốt đặt trên cơm, ăn kèm súp miso, trứng sống. Lớp phủ bên trên rất hấp dẫn, nhưng chính sự thơm dẻo của hạt gạo japonica bên dưới mới là yếu tố khiến gyudon trở thành một trong những món ăn nhanh phổ biến nhất Nhật Bản.

Nhân viên phục vụ gyudon tại một nhà hàng ở Chiyoda, Tokyo, thủ đô Nhật Bản. Ảnh: AFP

Nhưng chính sách kiểm soát gián tiếp sản lượng gạo trong nước thông qua hợp tác xã ở Nhật những năm qua đã làm ảnh hưởng đến nguồn cung gạo quốc nội, không thể đáp ứng nhu cầu tăng vọt từ năm ngoái, khiến giá gạo tăng gấp đôi, từ mức 2.000 yen (14 USD) cho 5 kg năm ngoái lên hơn 4.000 yen (gần 28 USD).

Dù đã giải phóng gạo từ kho dự trữ, chính phủ Nhật vẫn chưa thể bình ổn giá, đảm bảo nguồn cung, buộc họ phải xem xét phương án nhập khẩu gạo từ các nước.

Tuần trước, chuỗi siêu thị bán lẻ lớn nhất Nhật Bản đã bắt đầu cho lên kệ gạo Calrose hạt ngắn từ California, Mỹ với giá 2.894 yên cho 4 kg sau thuế, rẻ hơn khoảng 10% so với các loại gạo tương tự của Nhật Bản.

Bộ Nông nghiệp Nhật Bản đã lần đầu tiên sau 25 năm chấp thuận nhập khẩu gạo Hàn Quốc, trong khi lên kế hoạch nhập hơn 20.000 tấn gạo từ Việt Nam, gấp 4 lần năm ngoái. Trong 5 tháng đầu năm, đảo Đài Loan xuất khẩu sang Nhật Bản lượng gạo gấp 6 lần cùng kỳ năm 2021. Các nhà sản xuất Thái Lan cũng tuyên bố đang chuẩn bị tìm thị phần ở Nhật Bản.

Nhưng ý định tăng nhập khẩu gạo đã làm dấy lên tranh cãi giữa việc sử dụng gạo nội địa hay nhập khẩu. Nhiều người Nhật ủng hộ hàng quốc nội, một số lo ngại gạo nhập khẩu có thể khiến nguồn cung gạo trong nước tiếp tục giảm sút.

Cuộc tranh luận bắt đầu trở nên sôi nổi trên mạng xã hội kể từ khi một phân đoạn phim hoạt hình ẩm thực lan truyền, trong đó nhân vật chính là chuyên gia ẩm thực thuyết giảng cho một chính trị gia Mỹ về sự vượt trội của gạo nội địa Nhật Bản. Đoạn video nhận được hơn 200.000 lượt xem trên X.

Justin McCurry, bình luận viên kỳ cựu của Guardian, nhận xét người Nhật có thể chấp nhận nhập khẩu 60% thực phẩm, nhưng luôn xem gạo là "ngoại lệ".

Gạo từ kho dự trữ của chính phủ được chuyển bằng tàu cao tốc tới tay người đặt mua ở ga Tokyo ngày 10/6. Ảnh: AFP

Giữa sóng tranh cãi, các chuyên gia đã được mời nếm vị để so sánh gạo Nhật với các loại gạo nhập khẩu. Sau khi nếm, ông Hideyuki Suzuki cho biết một số loại gạo nước ngoài "không tệ chút nào, rất hợp để nấu cà ri, cơm pilaf hay risotto".

Tuy nhiên, giới quan sát chỉ ra sự phản đối của người Nhật với gạo nhập khẩu không chỉ nằm ở hương vị, mà còn là vấn đề dung hòa lợi ích giữa người tiêu dùng và nông dân sản xuất lúa gạo. Ngày càng nhiều nông dân phản đối chính sách nhập khẩu gạo của chính phủ trước thềm bầu cử.

"Chúng tôi chưa từng thấy nhiều thương hiệu gạo nhập khẩu như vậy trên các kệ siêu thị. Chúng tôi lo ngại khách hàng sẽ quay lưng với gạo trong nước, chọn gạo nhập khẩu trong tương lai", một quan chức của Liên đoàn Hợp tác xã Nông nghiệp Nhật Bản bày tỏ.

Khi vụ lúa hiện nay ở Nhật còn nhiều tháng nữa mới tới mùa thu hoạch, giới quan sát nhận định gạo nhập khẩu sẽ tiếp tục lấp đầy khoảng trống nguồn cung.

Nông dân Nhật Bản gieo mạ tại Sanjo, tỉnh Niigata, ngày 4/6. Ảnh: AFP

Ông Suzuki cho biết người Nhật hiện nay đã cởi mở hơn với gạo nhập khẩu so với thời kỳ năm 1993, khi Nhật Bản mất mùa nghiêm trọng, phải nhập khẩu gạo từ Mỹ, Trung Quốc, Thái Lan. Dù thiếu gạo, người Nhật khi đó đã xa lánh gạo nhập khẩu, do e ngại không hợp khẩu vị và an toàn thực phẩm.

"Mức độ đón nhận gạo nhập khẩu hiện nay tích cực hơn nhiều so với những năm 1990", ông Suzuki nhận xét.

Kunihiko Osafune, chuyên gia ẩm thực Nhật Bản, cho biết gạo California lý tưởng cho các món cơm có hương vị đậm đà như gyudon và cà ri, nhưng khó dùng trong các món như onigiri (cơm nắm) hay sushi, vốn yêu cầu làm nổi bật hương vị tinh tế của gạo Nhật.

"Trước đây, một vụ lúa bội thu là biểu hiện của ấm no, nên tôi hiểu vì sao chuyện này lại trở thành vấn đề lớn, vượt ra ngoài yếu tố giá cả. Nếu không đủ gạo, đó sẽ là điềm xấu cho cả đất nước", ông Osafune nói.

Nhưng ngay cả khi giá gạo giảm xuống mức đủ để làm hài lòng người tiêu dùng, các chuyên gia khuyến cáo chính phủ Nhật sẽ phải linh hoạt hơn trong cách quản lý nông nghiệp, khi tình trạng suy giảm dân số, thay đổi chế độ ăn ảnh hưởng đến ngành sản xuất lúa gạo trong nước, khiến gạo nhập khẩu ngày càng phổ biến.

"Rất có thể trong tương lai, chúng ta sẽ không còn được ăn gạo Nhật nữa", ông Osafune cảnh báo.

Đức Trung (Theo Guardian, Mainichi, Japan Times)