Khuyến cáo này được TS Angela Pratt đưa ra trong bối cảnh tỷ lệ người mắc bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam đang ngày càng gia tăng, và tình trạng thừa cân, béo phì cũng gia tăng đáng báo động từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2020. Đáng lo ngại, tỷ lệ này ở trẻ em và thanh thiếu niên (5–19 tuổi) đã tăng gấp hơn 2 lần trong vòng 10 năm qua.

"Những người thường xuyên dùng đồ uống có đường phải đối mặt với mức tăng cao nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2, bệnh tim, đột quỵ và ung thư", TS Angela nói, thêm rằng thói quen này cũng có liên quan đến tăng cân và béo phì ở trẻ em và người lớn, là những yếu tố nguy cơ chính gây ra nhiều bệnh, và đặc biệt là không tốt cho sức khỏe cho trẻ em.

Thực tế, tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã tăng nhanh trong 15 năm qua. Năm 2023, người dân Việt Nam uống đồ uống có đường gấp bốn lần so với năm 2009. Với mức trung bình mỗi người ở Việt Nam uống gần 70 lít đồ uống có đường trong năm, tương đương 1,3 lít mỗi tuần.

TS Angela Pratt khuyến nghị áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường để hạn chế tiêu thụ. Ảnh: Hà Phạm

WHO khuyến nghị áp thuế đối với đồ uống có đường nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Biện pháp này phát huy hiệu quả đặc biệt trong việc giúp thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi giá cả. Trên thế giới, khoảng 110 quốc gia hiện đánh thuế đồ uống có đường. Kinh nghiệm cho thấy đây là giải pháp cùng thắng, vừa giúp cải thiện sức khỏe và giảm chi phí y tế, vừa tăng nguồn thu cho ngân sách chính phủ.

"Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, đây là cơ hội tuyệt vời để áp thuế với đồ uống có đường", tiến sĩ Angela nói, thêm rằng nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực đối với trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành, và toàn xã hội.

Giải trình trước Quốc hội dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), hôm 9/5, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng cũng cho rằng phải đánh thuế nước ngọt sớm hơn, không thể để thế hệ con em tới khi bị béo phì, nhiễm bệnh mới có biện pháp ngăn ngừa.

Theo dự thảo, nước giải khát có hàm lượng đường trên 5 gram một 100 ml (nước ngọt) phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 2027 - tức lùi một năm so với dự kiến trước đây. Mức thuế áp trong năm đầu tiên là 8%, sau đó tăng lên 10% từ 2028.

WHO cũng khuyến nghị nâng cao nhận thức của cộng đồng. Ví dụ, không nhiều người biết rằng một lon 330 ml nước ngọt có ga có thể chứa tới 10 thìa cà phê hoặc 40 gam đường. Thuế đối với đồ uống có đường và nâng cao nhận thức của cộng đồng về chế độ ăn uống lành mạnh, cùng với các biện pháp khác để giảm các yếu tố nguy cơ như hút thuốc và uống rượu, rất phù hợp với mục tiêu giảm gánh nặng của các bệnh không lây nhiễm của Việt Nam.

TS Angela cho biết thêm ở một số quốc gia, ngành công nghiệp muốn ngăn chặn hoặc trì hoãn thuế, với các lập luận rằng nó sẽ gây ra tổn thất kinh tế. Nhưng bằng chứng từ trên toàn cầu cho thấy điều này không đúng. Trên thực tế, khi áp thuế; người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống khác ít đường hơn hoặc không đường, có lợi hơn cho sức khỏe hơn. Các nhà sản xuất thông minh sẽ linh hoạt cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới.

Việt Nam đang hướng tới khám sức khỏe miễn phí hàng năm cho người dân vào năm 2030 để phát hiện sớm bệnh, giảm chi phí điều trị và nâng cao sức khỏe cộng đồng và năng suất. "Việt Nam có nhiều lựa chọn khác nhau để tài trợ cho việc này, bao gồm cả việc dành riêng doanh thu từ thuế thuốc lá, rượu bia, hoặc thuế đồ uống có đường, nếu nó sớm được áp dụng", bà Angela nói.

Lê Nga