Chị Ngọc ung thư cổ tử cung 5 năm trước, đã cắt bỏ tử cung, nạo hạch kết hợp hóa trị. Hai năm nay chân trái chị to dần, thỉnh thoảng đau nhức, bác sĩ chẩn đoán suy tĩnh mạch chi dưới, điều trị bằng nhiều phương pháp như thuốc giãn tĩnh mạch, mang vớ tĩnh mạch... Nay chân trái to gần gấp đôi chân phải, chị đến Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, ThS.BS.CKI Lê Chí Hiếu, khoa Ngoại Lồng ngực - Mạch máu, cho biết ngoài bệnh lý suy tĩnh mạch chi dưới, chị còn bị phù bạch huyết - một biến chứng thường gặp ở bệnh nhân sau điều trị ung thư.

Chân trái bệnh nhân phù to (hình A) và sau khi đặt băng ép hai tuần (hình B). Ảnh: Hạ Vũ

Hệ thống bạch huyết bao gồm cơ quan tủy xương tuyến ức lách, các hạch bạch huyết, hệ thống bạch mạch và dịch bạch huyết. Dịch bạch huyết nằm giữa da và cơ, đóng vai trò chống lại nhiễm trùng, bệnh tật cho cơ thể. Mạng lưới bạch huyết phân bố khắp cơ thể, tạo thành vòng tuần hoàn giúp vận chuyển chất dinh dưỡng, tế bào miễn dịch, đào thải các tế bào lạ như vi khuẩn, virus.

Phù bạch huyết là tình trạng ứ trệ cục bộ lưu thông của hệ thống bạch huyết tại một vùng nào đó trong cơ thể dẫn tới sưng nề, chèn ép tại chỗ. Bệnh lý này hay gặp sau điều trị một số bệnh ung thư như ung thư vú, ung thư phụ khoa, ung thư tiết niệu - sinh dục, sarcoma phần mềm chi và ung thư đầu - cổ. Các yếu tố nguy cơ khác của phù bạch huyết bao gồm nhiễm trùng, vết thương chậm lành sau phẫu thuật, cắt bỏ hạch bạch huyết, từng phẫu thuật hoặc xạ trị trước đó, thừa cân béo phì, bệnh lý phù chân voi do ký sinh trùng (giun tóc).

"Bất cứ tác động nào gây cản trở hoặc thay đổi dòng chảy của dịch bạch huyết trong cơ thể đều có thể dẫn tới phù bạch huyết", bác sĩ Hiếu giải thích. Ở bệnh nhân ung thư như chị Ngọc, khối u thường di căn theo hệ bạch huyết tại chỗ. Phẫu thuật và điều trị hóa xạ trị sau mổ giải quyết tình trạng bệnh nhưng phá hư hệ bạch huyết tại chỗ, làm ứ trệ bạch huyết ở chi dưới (hoặc trên). Nếu không được chữa trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến các tổn thương như sưng phù, tê liệt, đau đớn, giảm khả năng vận động.

Chị Ngọc được điều trị nội khoa bằng cách đặt băng ép toàn bộ chân trái giúp giữ áp lực, hỗ trợ lưu thông dịch bạch huyết. Áp lực từ băng ép giúp dòng chảy dịch bạch huyết chuyển hướng trở lại tim, đồng thời ngăn ngừa tắc nghẽn. Bác sĩ hướng dẫn chị cách massage, bài tập phù hợp để hỗ trợ điều trị bệnh. Sau hai tuần chị giảm phù chân, bác sĩ Hiếu đánh giá đáp ứng tốt với phương pháp băng ép, dự kiến chân trái sẽ thu nhỏ về bình thường trong vòng 3 tháng tới.

Phù bạch huyết có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, thường gặp nhất ở cánh tay hoặc chân. Những người mắc ung thư âm hộ, âm đạo, buồng trứng, nội mạc tử cung, cổ tử cung, tuyến tiền liệt hoặc đại trực tràng thường bị phù bạch huyết ở chân, bộ phận sinh dục hoặc bụng. Người mắc ung thư đầu và cổ dễ bị sưng ở mặt, cổ hoặc dưới cằm, cổ họng.

Bác sĩ Hiếu khuyến cáo bệnh nhân đang hoặc sau điều trị ung thư cần bảo vệ tay, chân, hạn chế các chấn thương, chăm sóc vết thương cẩn thận để không bị nhiễm trùng. Tập thể dục hàng ngày nhưng không được gắng sức. Nâng cao vùng cơ thể bị phù bạch huyết, ví dụ nếu bị phù bạch huyết ở tay thì cố gắng giữ cho cánh tay cao hơn tim khi ngồi hoặc nghỉ ngơi, trường hợp phù ở chân, hãy kê cao chân khi nằm bằng cách kê lên gối hoặc chăn. Duy trì cân nặng trong giới hạn bình thường (BMI dưới 23). Đeo trang sức và quần áo rộng rãi, không bó sát hoặc co giãn. Tránh mang túi xách hoặc vật dụng khác bằng cánh tay bị ảnh hưởng. Uống nhiều nước để thúc đẩy dịch bạch huyết lưu thông trong cơ thể, giảm muối trong chế độ ăn.

Thu Hà

*Tên bệnh nhân đã được thay đổi