Từ năm lớp 10, gia đình hướng cho Hùng thi vào trường đại học hàng đầu tại Hà Nội. Với học lực trung bình khá, việc chuẩn bị cho kỳ thi quan trọng khiến nam sinh nhiều lúc kiệt sức, mất tập trung, nhưng vẫn gắng gượng để không phụ lòng cha mẹ. Những lời nhắc nhở "Cố gắng nhé con", "Tương lai rộng mở" trở thành gánh nặng vô hình đè nén tâm lý của em.

Gần đến ngày thi, lịch học của Hùng kéo dài từ sáng sớm đến tận khuya, chỉ còn 4-5 giờ để ngủ. Áp lực ngày càng dồn nén, đặc biệt sau khi kết quả thi thử gần đây xếp gần cuối lớp. Trong một diễn đàn học sinh, chàng trai bắt gặp quảng cáo về loại thuốc "thần kỳ" giúp "tăng trí nhớ, tỉnh táo suốt đêm không mệt mỏi", được ca ngợi là "bán chạy ở nước ngoài". Hùng đặt mua online qua mạng, giá gần 500.000 đồng một hộp.

Ban đầu, thuốc có vẻ phát huy tác dụng. Hùng học được lâu hơn, không còn buồn ngủ. Sau đó, những dấu hiệu bất thường xuất hiện như tim đập nhanh, khó thở, không thể ngủ dù đã 2-3 giờ sáng. Đầu óc liên tục quay cuồng, nhưng nỗi sợ "tụt lại phía sau" khiến em không dám dừng lại.

Khi thấy con trai ngày một suy nhược, da xanh xao, ít nói và thu mình, cha mẹ Hùng đưa em đến Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương khám. Bác sĩ chẩn đoán rối loạn lo âu và mất ngủ cấp tính do sử dụng thuốc thần kinh không rõ nguồn gốc.

Một thí sinh mệt mỏi trước buổi thi tốt nghiệp THPT ngày 7/7/2021, tại TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Tương tự, Hương, nữ sinh 18 tuổi ở Tây Hồ, đã lập kế hoạch học 12-14 giờ mỗi ngày để chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp. Sau ba tuần, cô gái trở nên uể oải, không thể tập trung vì thiếu ngủ. Tự tìm hiểu trên mạng, Hương biết đến loại thuốc được quảng cáo là "giảm cơn buồn ngủ cực độ, giúp tỉnh táo, tập trung xuyên đêm, bắt não chạy hết công suất".

Nữ sinh mua 20 viên loại 200 mg, giá 50.000 đồng một viên, uống mỗi ngày vào buổi sáng. Chỉ sau một tháng, Hương bắt đầu đau đầu, rối loạn giấc ngủ, hồi hộp, mất tập trung và kiệt sức - ngược lại hoàn toàn với hiệu quả mà cô kỳ vọng.

Theo khảo sát của Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, gần 57% học sinh Việt Nam đang phải đối mặt với các vấn đề về stress, lo âu và trầm cảm. Áp lực học tập và thi cử là một trong những nguyên nhân chính. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng báo cáo rằng 10-20% trẻ em và thanh thiếu niên toàn cầu đang gặp phải các rối loạn tâm thần.

Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Hương Lan, Viện đào tạo BHIU trường Đại học quốc tế Bắc Hà, nói loại thuốc mà các bệnh nhân trẻ sử dụng là modafinil, chưa được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép. Việc tự ý sử dụng thuốc này có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như căng thẳng, rối loạn lo âu, khó tập trung và thậm chí gây hấn.

"Không có loại thuốc nào có thể giúp học sinh tăng trí nhớ hay cải thiện khả năng học tập một cách thần kỳ", bà Lan khẳng định. "Về mặt khoa học, ghi nhớ kiến thức là quá trình tích lũy lâu dài, không thể đạt được bằng việc dùng thuốc bổ trong vài ngày hay vài tuần".

Modafinil tác động trực tiếp đến hệ thống chất dẫn truyền thần kinh như dopamin, norepinephrin và các vùng não quan trọng như thalamus (điều chỉnh giấc ngủ) và nucleus accumbens (liên quan đến cảm giác thưởng). Thuốc tạo ra cảm giác tỉnh táo, tăng năng lượng, cải thiện khả năng tập trung và tạo cảm giác phấn khích, khiến người dùng muốn tiếp tục sử dụng. Một nghiên cứu tại châu Âu cho thấy hơn 37,6% sinh viên ngành khoa học sức khỏe đã tự báo cáo việc sử dụng chất kích thích nhận thức trong quá trình học đại học.

Tuy nhiên, việc sử dụng liều quá cao, kéo dài không kiểm soát hoặc dùng sai mục đích làm tăng nguy cơ ngộ độc. Đặc biệt ở người trẻ, thuốc còn làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề tim mạch và rối loạn tâm thần, lâu dần có thể gây nghiện.

Bác sĩ Nguyễn Khắc Dũng, giảng viên Khoa Tâm lý và Khoa học Giáo dục, Đại học Đại Nam, kiêm Phó Trưởng khoa Lâm sàng, Bệnh viện Tâm thần ban ngày Mai Hương, chỉ ra rằng hiện tượng này không chỉ xảy ra ở Việt Nam. Tại các quốc gia có nền giáo dục cạnh tranh cao như Hàn Quốc, Trung Quốc, Mỹ, học sinh cũng chịu áp lực thi cử khắc nghiệt tương tự.

"Có những nữ sinh dùng thuốc hoãn kinh nguyệt để không gặp khó khăn trong kỳ thi, nhiều người truyền dịch, truyền máu tăng lực, thậm chí lạm dụng thuốc điều trị ADHD để duy trì sự tập trung cao độ", bác sĩ Dũng cho biết. "Cái giá phải trả là sức khỏe tinh thần bị tổn hại nghiêm trọng, mất ngủ mãn tính, rối loạn cảm xúc và những di chứng thể chất kéo dài".

Tương tự, trên New York Times, giáo sư James Rowe thuộc Khoa Khoa học Thần kinh của Đại học Cambridge cảnh báo: "Việc sử dụng thuốc không đúng cách, không hiểu đầy đủ về các tác dụng phụ, có thể dẫn đến tổn hại lâu dài cho cơ thể, bao gồm ảnh hưởng đến giấc ngủ và sức khỏe tinh thần."

Một nghiên cứu năm 2023 từ tạp chí Life cho thấy 68% sinh viên sử dụng chất kích thích nhận thức vì cảm thấy quá tải với số lượng bài tập, và 50% khác do căng thẳng trong quá trình học tập. Điều này phản ánh tình trạng lo âu và áp lực học đường đang ngày càng gia tăng toàn cầu.

Dùng thuốc bừa bãi gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe. Ảnh minh họa: Pexel

Để tránh tạo áp lực cho con, dẫn đến những hành vi như mua "thần dược" để giành lợi thế trong kỳ thi, bác sĩ Dũng đưa ra một số lời khuyên cho cha mẹ, như sau:

Lắng nghe thay vì áp đặt

Cha mẹ nên chia sẻ kỳ vọng của mình một cách nhẹ nhàng, thay vì áp đặt con theo một hướng đã định sẵn. Hãy hỏi: "Con thích ngành nào?", "Con thấy bản thân mạnh ở đâu?", "Có điều gì con lo lắng không?" – và lắng nghe thật sự, không phán xét. Khi con thấy mình được tôn trọng, được tham gia vào quyết định cho tương lai, con sẽ có động lực học tập từ bên trong chứ không phải học vì sợ làm bố mẹ thất vọng.

Quan sát thói quen sinh hoạt - giúp con xây dựng nhịp sống lành mạnh

Cha mẹ không cần giám sát chặt từng giờ học của con, nhưng nên để ý đến các dấu hiệu sinh hoạt bất thường như ngủ muộn, ăn uống thất thường, thiếu vận động... Đây là nguyên nhân âm thầm khiến trí nhớ giảm, cơ thể mệt mỏi và tinh thần kiệt quệ. Thay vì mua thuốc hay các sản phẩm "tăng trí nhớ", nên giúp con điều chỉnh lịch sinh hoạt bằng ngủ đủ giấc, ăn đúng bữa, hạn chế thiết bị điện tử sau 22 giờ, khuyến khích vận động nhẹ.

Hỗ trợ tinh thần

Nhiều phụ huynh nghĩ rằng càng nhắc nhở thì con càng cố gắng. Nhưng sự nhắc nhở liên tục như "con phải cố lên", "thi đỗ là con đường duy nhất", "cả nhà trông vào con đấy"... có thể khiến con cảm thấy ngột ngạt, lo sợ và tự ti. Hãy tạo không gian an toàn để con được chia sẻ thất bại và cả những nỗi sợ.

Nếu thấy con có dấu hiệu mệt mỏi kéo dài, khó tập trung, ngủ không ngon, hay buồn bã, cha mẹ nên đưa con đi khám sức khỏe, đừng vội cho con dùng bất kỳ loại thuốc nào nếu không có chỉ định của bác sĩ.

Mọi người cần chú ý ăn uống đảm bảo dinh dưỡng, tập luyện thể dục thể thao, nghỉ ngơi điều độ, ngủ đủ giấc. Phụ huynh giúp con bổ sung đầy đủ thực phẩm giàu chất sắt, có nhiều trong gan, thịt, trứng, cá, rau xanh, để không bị thiếu máu, dẫn đến mệt mỏi, dễ buồn ngủ trong giờ học. Chất sắt từ nguồn thức ăn động vật được cơ thể hấp thu tốt hơn thực vật. Bổ sung vitamin C từ trái cây như bưởi, cam sẽ giúp cơ thể hấp thu tốt chất sắt.

Thúy Quỳnh