Đề xuất được tiến sĩ Nguyễn Huy Quang, Tổng Hội Y học Việt Nam, đại diện Bộ Y tế, đưa ra trong tọa đàm trực tuyến Tăng thuế thuốc lá - Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe, ngày 5/6.

Động thái này nhằm hạn chế tiêu thụ, đặc biệt trong giới trẻ, và giảm gánh nặng y tế do thuốc lá gây ra, vốn đang gây thiệt hại ước tính hơn 108.000 tỷ đồng mỗi năm cho Việt Nam - gấp 5 lần số thu ngân sách từ thuế thuốc lá.

Nước ta hiện nằm trong top 15 quốc gia có tỷ lệ người hút thuốc lá cao nhất thế giới, với hơn 15 triệu nam giới trưởng thành (trên 41%) sử dụng thuốc lá. Tỷ lệ này chỉ thấp hơn Indonesia và Lào trong ASEAN. Đáng lo ngại, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở nữ giới và thanh thiếu niên đang có xu hướng tăng.

Tiến sĩ Quang lý giải, thuốc lá dễ tiếp cận giới trẻ phần lớn do giá quá rẻ và chính sách thuế hiện hành chưa đủ sức răn đe. Minh chứng là tổng sản lượng sản xuất thuốc lá tại Việt Nam đã tăng hơn 10% chỉ trong năm 2022-2023.

"Điều này cho thấy khi thuế suất còn thấp, ngân sách nhà nước không thu được nhiều, trong khi xã hội phải gánh chịu hậu quả tài chính nặng nề", ông nói.

Theo tiến sĩ Quang, một bao thuốc lá thông thường ở Việt Nam chỉ có giá khoảng 7.000-10.000, tương đương 1/4 bát phở. Điều này khiến giá thuốc lá vẫn rất rẻ so với thu nhập và lạm phát, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô ổn định.

Cùng quan điểm, giáo sư Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, nhận định dù Việt Nam đã ba lần tăng thuế thuốc lá, mức tăng vẫn còn thấp và chưa thực sự hiệu quả. Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải có biện pháp "tăng mạnh và tăng thường xuyên hơn" để tác động đáng kể đến hành vi hút thuốc lá.

Trước đó, Chính phủ đã đưa ra Quốc hội hai phương án tăng thuế. Cụ thể, phương án một là năm 2026 tăng lên 2.000 đồng/bao, các năm tiếp theo mỗi năm tăng 2.000 đồng/bao, để năm 2030 tăng lên 10.000 đồng/bao. Phương án hai là tăng khởi điểm 5.000 đồng.

Với mức độ tăng này thì chưa đạt kỳ vọng, mục tiêu chiến lược quốc gia phòng chống tác hại thuốc lá đưa ra. Do đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế cùng đề xuất phương án tăng ít nhất 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026, sau đó tăng dần để đạt mức 15.000 đồng/bao vào năm 2030. Theo các chuyên gia, việc tăng thuế chậm trễ có thể khiến tỷ lệ người mới bắt đầu hút thuốc tăng nhanh, gây tác hại lớn đến kinh tế và xã hội.

Việc tăng thuế thuốc lá sẽ mang lại lợi ích kép, không chỉ tăng nguồn thu cho ngân sách mà còn giảm 2,5 triệu người hút thuốc. Bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam, cho biết nhiều quốc gia đã thành công trong việc tăng thuế thuốc lá mà vẫn duy trì ổn định kinh tế. Bà nói thêm về "tầm quan trọng của việc đặt giá thuốc lá đủ cao để buộc người tiêu dùng phải cân nhắc kỹ lưỡng".

Hút thuốc lá có hại cho sức khỏe và môi trường. Ảnh: Linh Đặng

Mỗi năm, hơn 100.000 người Việt tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 trường hợp do phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Thuốc lá chứa hàng nghìn chất độc, bao gồm nicotine và nhiều chất gây ung thư, gây các bệnh tật nghiêm trọng và tạo gánh nặng lớn cho hệ thống y tế.

Bà Bales chỉ ra ba loại chi phí chính do thuốc lá gây ra. Thứ nhất là chi phí khám chữa bệnh, theo đó BHYT chi khoảng 8.500 tỷ mỗi năm để điều trị bệnh do thuốc lá. Tổng chi phí khám chữa bệnh, bao gồm cả tiền túi người dân, lên tới khoảng 16.400 tỷ.

Tiếp theo là thiệt hại năng suất lao động. Ước tính khoảng 21,8 triệu ngày công lao động bị mất mỗi năm do người bệnh và người thân phải nghỉ việc để điều trị, gây tổn thất khoảng 9.000 tỷ đồng.

Cuối cùng là tổn thất do tử vong sớm. Ước tính thiệt hại kinh tế do người lao động tử vong trước tuổi 40 (thay vì đến 60 tuổi) lên tới hơn 60.000 tỷ đồng.

"Chúng ta không đánh đổi sức khỏe vì lợi ích kinh tế", ông Quang nói, thêm rằng việc thực hiện phương án tăng thuế thuốc lá từ năm 2026 là cần thiết.

Đối với hàng vạn người đang làm việc trong ngành trồng trọt và sản xuất thuốc lá, các chuyên gia nhấn mạnh trách nhiệm của cơ quan chức năng trong việc giáo dục cũng như tạo sinh kế mới, giúp họ chuyển đổi ngành nghề.

Thúy Quỳnh