Tình trạng sản xuất, kinh doanh thuốc, thực phẩm chức năng giả, sữa giả, mỹ phẩm kém chất lượng, đang rầm rộ gần đây với những vụ vi phạm quy mô lớn được phát hiện ở nhiều địa phương. Không ít người nổi tiếng tại Việt Nam cũng bị lên án vì quảng cáo sai sự thật, thổi phồng công dụng nhiều sản phẩm sữa, thực phẩm chức năng.

Giám đốc Sở An toàn Thực phẩm TP HCM Phạm Khánh Phong Lan cho biết qua thực tế kiểm tra, rà soát, hai hình thức làm hàng giả thường được lực lượng chức năng phát hiện là làm giả hàng của người khác và tự làm giả hàng của chính mình.

Trong đó, ở nhóm làm giả hàng của người khác, tội phạm thường lợi dụng thương hiệu, uy tín sẵn có của sản phẩm, tự thuê gia công, làm hàng giả, bắt chước mẫu mã, nhãn hiệu rồi lén lút phân phối trên thị trường. Sản phẩm nhóm này thường khó trà trộn vào kênh chính thức, mà lợi dụng bán hàng xách tay, hàng giá rẻ bất ngờ, bán qua mạng...

Đơn cử, hồi tháng 4, Phòng Cảnh sát kinh tế Công an tỉnh Thanh Hóa phát hiện đường dây sản xuất thuốc giả "quy mô lớn, thủ đoạn rất tinh vi" do Nguyễn Tiến Đạt cầm đầu, thu 10 tấn thuốc và nguyên liệu, hàng nghìn hộp thuốc kháng sinh, thuốc bổ, thuốc thoái hóa xương khớp... giả thương hiệu lớn trên thế giới như Tetracyclin, Clorocid, Trùng thảo sâm nhung bổ tỳ, Gai cốt hoàn... Các thuốc giả này sản xuất tại các nhà kho nơi vắng người tại các tỉnh thành, nhân công ăn ở khép kín tại xưởng, không giao tiếp xung quanh.

Nhiều nhân viên dưới vỏ bọc là trình dược viên chuyên buôn bán thuốc cho công ty dược, được huấn luyện thông qua mạng xã hội Zalo, Facebook quảng cáo có nguồn thuốc kháng sinh chính hãng, tuồn ra từ nguồn đấu thầu hoặc bán chạy doanh số không xuất được hóa đơn nên rao bán rẻ hơn hàng chính hãng. Điều này giúp thuốc vào được nhiều hiệu thuốc ở Thanh Hóa. Về các thuốc giả mạo nguồn gốc nước ngoài, họ giới thiệu đây là "hàng xách tay" để lấy lòng tin của người mua. Ngoài ra, để tạo niềm tin cho người sử dụng, các bị can mua thuốc thật trà trộn vào thuốc giả.

Hàng chục nhãn hiệu thuốc bị đường dây của Nguyễn Tiến Đạt làm giả tinh vi. Ảnh: Lam Sơn

Theo bà Lan, với nhóm này, vẫn có một số nhà thuốc, công ty phân phối biết là hàng giả nhưng vẫn cố tình nhập mua bán lại cho người tiêu dùng. Khi thanh kiểm tra, cơ quan chức năng chỉ cần truy nguồn gốc xuất xứ, hóa đơn chứng từ và số lô là phát hiện ra ngay. Ngoài ra, chủ nhân sở hữu chính thức thương hiệu và nhà phân phối chính thức cũng thường xuyên hợp tác điều tra, cung cấp thông tin để sớm phát hiện vi phạm, tự bảo vệ bằng các mẫu mã thiết kế chống giả, thông báo các điểm phân phối chính thức, cảnh báo cho người mua.

Còn nhóm làm giả hàng của chính mình sẽ tự mở công ty, tự công bố sản phẩm với các chỉ tiêu an toàn, chỉ tiêu chất lượng cụ thể. Với các thực phẩm bảo vệ sức khỏe thì làm thủ tục công bố với cơ quan chức năng. Sau đó, thực tế sản xuất sẽ có các vi phạm cho ra các sản phẩm không đủ chất lượng như cam kết, thường sẽ bớt xén nguyên vật liệu đắt tiền. Các chỉ tiêu chất lượng chỉ đạt dưới 70%, ngoài ra có thể chứa các chất độc hại, không bảo đảm an toàn.

"Với những loại hàng này, hóa đơn chứng từ nguồn gốc xuất xứ đầy đủ, có thể quang minh chính đại phân phối chính thức lẫn trên mạng", bà Lan nói.

Do là các sản phẩm mới lạ về nhãn mác, chất lượng nên thường nôn nóng chiếm thị trường bằng chiết khấu cao, khuyến mãi, quảng cáo thổi phồng... Chỉ khi lấy mẫu kiểm nghiệm, chất lượng thực sự của sản phẩm mới được phơi bày.

Như trường hợp hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên bị khởi tố, tạm giam hôm 19/5 để điều tra hành vi Lừa dối khách hàng. Cô góp vốn 30% vào Công ty Chị Em Rọt, tham gia điều hành sản xuất, bán kẹo rau củ Kera với hàm lượng bột rau dưới mức tiêu chuẩn (chỉ 0,61-0,75%) rồi công bố là 28%. Kẹo còn có chất sorbitol (gây nhuận tràng) chiếm tỷ lệ 35% thành phần cùng các chất phụ gia khác, song không được công bố cho người tiêu dùng biết. Các sản phẩm này được lan truyền trên truyền thông, mạng xã hội với thông tin gây hiểu lầm, ví dụ "một viên thay thế một đĩa rau xanh".

Hay các sản phẩm do ca sĩ Đoàn Di Băng quảng cáo như dầu gội, dầu xả, kem chống nắng, mặt nạ dưỡng da đang liên tiếp bị thu hồi trong hai tuần qua vì nhãn ghi không đúng công bố. Trong đó, kem chống nắng Hanayuki Sunscreen Body có chỉ số SPF chỉ 2,4 - thấp hơn rất nhiều so với công bố 50 trên nhãn. Công ty do ông Nguyễn Quốc Vũ - chồng ca sĩ Đoàn Di Băng - làm người đại diện pháp luật kiêm tổng giám đốc, đặt hàng nơi khác sản xuất những sản phẩm này để phân phối ra thị trường.

Ông Nguyễn Quang Huy, Phó chi cục trưởng Quản lý thị trường TP HCM, nhìn nhận trong việc tuồn thuốc, thực phẩm chức năng giả ra thị trường, "thủ đoạn mới và đặc biệt nguy hiểm là trộn thuốc thật với thuốc giả". Cách làm này nhằm xây dựng lòng tin ban đầu nơi người tiêu dùng, đánh lừa cơ quan chức năng trong quá trình kiểm tra ngẫu nhiên, khiến việc phát hiện vi phạm trở nên khó khăn hơn.

Một trong những vụ vi phạm theo hình thức này được phát hiện hồi giữa tháng 5 là trường hợp dược sĩ Phạm Ngọc Tiến với đường dây sản xuất 100 loại thực phẩm chức năng giả. Thời gian đầu, Tiến nhập các loại thực phẩm chức năng do nước ngoài sản xuất về phân phối trong nước. Thấy bán được nhiều hàng, anh ta dùng kiến thức dược sĩ của mình để tự tạo ra công thức các sản phẩm, mua dược liệu về phối trộn thành viên nang và đóng gói thành thực phẩm chức năng "nhập ngoại". Nhằm giữ thương hiệu và lấy giấy tờ hợp pháp khi bị kiểm tra, nhóm này vẫn nhập khẩu các loại thực phẩm. Hàng giả sản xuất được bán tại nhiều hiệu thuốc, bệnh viện rải rác trên toàn quốc.

Ngoài ra, một số trường hợp tự đặt tên thuốc, công ty sản xuất "ảo" đặt ở nước ngoài như Malaysia, Singapore, sau đó quảng cáo là "hàng xách tay" trên mạng xã hội hoặc hàng hóa có xuất xứ nước ngoài, giới thiệu dưới danh nghĩa nhân viên hoặc dược sĩ của công ty dược. Trên thực tế, đó là những sản phẩm "tự nghĩ ra công thức pha trộn, đóng gói thành thuốc chữa bệnh", với các nguyên liệu như tinh bột, chất kết dính, phụ gia trong y dược, than tre, chất tạo màu... từ các nguồn trôi nổi trên mạng hoặc các khu chợ truyền thống.

Cuối tháng 4, Nguyễn Đăng Mạnh, Chủ tịch HĐQT Công ty MEDIUSA, cùng đồng phạm bị cáo buộc làm giả hàng trăm tấn thực phẩm chức năng "nhập khẩu từ châu Âu". Nhóm này là mua nguyên liệu trôi nổi, hoặc của Trung Quốc, rồi gắn nhãn mác sản phẩm là nhập khẩu từ Mỹ, châu Âu. Nhiều thành phần hàng hóa chỉ đạt dưới 30% so với công bố.

Cảnh sát thu giữ khoảng 100 tấn thực phẩm chức năng giả của Nguyễn Đăng Mạnh và đồng phạm. Ảnh: Công an cung cấp

Theo ông Huy, trên thị trường còn có tình trạng ghi nhãn không đúng. Nhiều sản phẩm dù được quảng cáo là "sữa" hoặc "thuốc" nhưng thực chất tên gọi theo công bố và ghi nhãn sản phẩm lại là "thực phẩm bảo vệ sức khỏe", "thực phẩm bổ sung", "sản phẩm dinh dưỡng công thức", hoặc "thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt". Việc này gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng trong việc lựa chọn sản phẩm để sử dụng.

Trong bối cảnh số vụ vi phạm gia tăng, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển kinh tế - xã hội, sức khỏe, uy tín, thương hiệu đất nước, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo lập tổ công tác đặc biệt và mở đợt cao điểm truy quét buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, không rõ xuất xứ, từ 15/5 đến 15/6. Tuần trước, Chính phủ đã trình Quốc hội dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự, đề xuất tăng gấp đôi mức phạt bổ sung đối với hành vi sản xuất, bán lương thực và thực phẩm giả.

Các chuyên gia kiến nghị tăng mức xử phạt, bổ sung các quy định về pháp luật còn thiếu, tăng cường ứng dụng công nghệ để chống hàng giả. Người dân nên mua thuốc ở nơi có phép, rõ nguồn gốc, kiểm tra kỹ thông tin bao bì và không mua qua mạng xã hội hoặc tin vào quảng cáo "thần dược". Thông báo đến cơ quan chức năng khi thấy các dấu hiệu nghi ngờ về thuốc giả.

Theo quy định mới trong Luật Dược 2024 và Nghị định đang xây dựng, chỉ các cơ sở đủ điều kiện kinh doanh dược mới được phép bán thuốc qua mạng. Các sàn thương mại điện tử phải có giấy phép của Bộ Công Thương và chỉ được bán thuốc không kê đơn thuộc danh mục do Bộ Y tế ban hành. Đặc biệt, hành vi bán thuốc qua livestream trên nền tảng mạng xã hội như TikTok, Zalo bị nghiêm cấm.

Lê Phương