"Hiện nay mức xử phạt vi phạm hành chính và mức hình sự trong vấn đề thuốc giả, thực phẩm chức năng giả chưa đủ sức răn đe", ông Tuyên nói tại hội thảo về ngăn chặn thuốc giả do Báo Tiền Phong tổ chức, ngày 26/5.

Theo Thứ trưởng Y tế, Thủ tướng đã đồng ý cho phép nghiên cứu nâng mức xử phạt, các bên đang phối hợp điều chỉnh. Ông lấy ví dụ, việc tăng mức xử phạt giao thông đã nâng cao nhận thức của người dân, tỷ lệ ca cấp cứu do tai nạn giao thông vào cơ sở điều trị y tế đã giảm hơn 30%.

Tuần trước, Chính phủ đã trình Quốc hội dự thảo sửa đổi Bộ luật Hình sự, đề xuất tăng gấp đôi mức phạt bổ sung đối với hành vi sản xuất, bán lương thực và thực phẩm giả. Cụ thể, Điều 193 quy định về tội Sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, Chính phủ đề xuất mức phạt bổ sung tăng từ 20-100 triệu đồng lên 40-200 triệu đồng. Cá nhân phạm tội bị cấm hành nghề 1-5 năm, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản. Pháp nhân thương mại có thể bị phạt tới 36 tỷ đồng (mức hiện tại là 18 tỷ), bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn trong một số trường hợp.

Theo ông Tuyên, thuốc là yếu tố then chốt trong chăm sóc sức khỏe bên cạnh cơ sở vật chất và nhân lực. Thuốc giả gây hại cho người bệnh, ảnh hưởng kinh tế, làm giảm uy tín ngành y, đe dọa ngành dược. Thuốc giả được nhập khẩu, sản xuất, lưu hành trên thị trường, là trách nhiệm của rất nhiều khâu, không chỉ riêng ngành y tế.

"Quan điểm của Bộ Y tế rất rõ ràng và nhất quán, phải đấu tranh quyết liệt, xử lý nghiêm khắc, không có vùng cấm, không có ngoại lệ", thứ trưởng nói. Ông thêm rằng một trong những thách thức hiện nay theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ là cần cải cách thủ tục hành chính tối đa, đưa ra các biện pháp quản lý chặt chẽ nhưng vẫn phải đảm bảo thông thoáng cho doanh nghiệp làm việc.

Thứ trưởng Y tế Đỗ Xuân Tuyên phát biểu tại hội thảo ngày 26/5. Ảnh: Vân Sơn

Từ thực tế điều trị, TS.DS Nguyễn Quốc Bình, Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy, nói rằng thuốc giả gây ba nguy hại là mất thời gian vàng điều trị, đưa thêm độc chất vào cơ thể, và làm tăng chi phí điều trị. Nơi này đã xây dựng chương trình cảnh giác dược (CGD) trong giám sát, phát hiện và phòng tránh hậu quả của thuốc giả, thậm chí trong một số trường hợp phải gửi mẫu để kiểm nghiệm độc lập.

Trong khi đó, TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Quản lý Dược, nói việc hội nhập và phát triển thương mại điện tử khiến nguy cơ thuốc giả tăng cao, nhất là trên mạng và các sàn thương mại điện tử. Dù hệ thống quản lý đã đầy đủ, song công tác phòng chống thuốc giả vẫn còn nhiều lỗ hổng. Các đối tượng sản xuất thuốc giả hoạt động tinh vi, khó kiểm soát. Một số nhà thuốc còn bán hàng không hóa đơn, không rõ nguồn gốc. Hệ thống kiểm nghiệm thuốc tại Việt Nam với 3 viện trung ương và 62 trung tâm cấp tỉnh, vẫn đang thiếu trang thiết bị hiện đại để kiểm tra nhanh tại chỗ, chưa đồng bộ về năng lực.

Các chuyên gia đã đưa ra nhiều nhóm giải pháp ngăn chặn thuốc giả. Theo ông Mạnh Hùng, trước hết phải hoàn thiện pháp luật, tăng mức phạt và bổ sung các quy định kiểm soát bán thuốc online, công khai thông tin đơn vị phân phối, áp dụng truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Bên cạnh đó, cần siết chặt thanh tra, kiểm tra các cơ sở kinh doanh dược, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, nhất là kinh doanh trên mạng xã hội. Một trụ cột quan trọng là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ như blockchain, cơ sở dữ liệu ngành dược đồng bộ toàn quốc, và phần mềm theo dõi đơn thuốc, bệnh án điện tử.

PGS.TS Trần Việt Hùng, Viện trưởng Kiểm nghiệm thuốc TP HCM, cho rằng việc xây dựng một hệ thống giám sát quốc gia về thuốc là yêu cầu cấp thiết, bởi Việt Nam hiện chưa có một chiến lược toàn diện về phòng, chống thuốc giả. Việc phát hiện và xử lý chủ yếu vẫn dựa vào lực lượng công an, quản lý thị trường, dưới sự điều phối của Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia. Cách tiếp cận này chủ yếu mang tính chất hậu kiểm, tức xử lý sau khi vi phạm đã xảy ra, trong khi bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải có một hệ thống giám sát chủ động, hiện đại và đồng bộ hơn.

Theo ông Việt Hùng, hệ thống giám sát này cần ứng dụng công nghệ, theo dõi và truy xuất nguồn gốc thuốc, từ đó phát hiện sớm thuốc giả, thuốc không đạt chuẩn. Khi đó, người dân cũng dễ dàng tra cứu và xác minh chất lượng thuốc. Hệ thống cũng cần có khả năng kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan để kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc, nhằm tránh bỏ sót vi phạm.

Còn thứ trưởng Tuyên cho biết Bộ Y tế sẽ tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, đặc biệt là chính quyền cơ sở và tăng cường kiểm tra đột xuất đối với các doanh nghiệp có sản phẩm nghi ngờ là giả. Nâng cao ứng dụng công nghệ thông tin, năng lực hệ thống kiểm nghiệm để phát hiện thuốc giả.

"Hiện Bộ Y tế cho phép doanh nghiệp được tự công bố hồ sơ. Tuy nhiên, trong 7 ngày chúng tôi sẽ rà soát, nếu không đạt yêu cầu sẽ cho thu hồi", ông Tuyên nói.

Bộ cũng yêu cầu y bác sĩ không quảng cáo thuốc, thực phẩm chức năng. Theo quy định mới trong Luật Dược 2024 và Nghị định đang xây dựng, chỉ các cơ sở đủ điều kiện kinh doanh dược mới được phép bán thuốc qua mạng. Các sàn thương mại điện tử phải có giấy phép của Bộ Công Thương và chỉ được bán thuốc không kê đơn thuộc danh mục do Bộ Y tế ban hành. Đặc biệt, hành vi bán thuốc qua livestream trên nền tảng mạng xã hội như TikTok, Zalo bị nghiêm cấm.

TS Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Quản lý Dược tại hội thảo ngày 26/5. Ảnh: Vân Sơn

Gần đây, tình trạng buôn bán, lưu hành và sử dụng thuốc giả, thuốc kém chất lượng có xu hướng gia tăng. Năm 2023, lực lượng chức năng đã phát hiện hơn 160 vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc giả, xử lý hành chính và truy cứu hình sự nhiều đối tượng. Trong năm 2024, đã có 27 loại thuốc bị đình chỉ lưu hành do không đạt tiêu chuẩn chất lượng, trong đó có 8 loại bị xác định là thuốc giả.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng 1/10 loại thuốc đang lưu hành tại các nước có thu nhập thấp và trung bình là thuốc giả hoặc kém chất lượng. Ước tính, mỗi năm có khoảng 500.000 người tử vong ở châu Phi và khu vực cận Sahara vì sử dụng thuốc giả trong điều trị sốt rét và các bệnh truyền nhiễm.

Lê Phương