Ngày 5/6, luật sư của ông Trịnh Văn Quyết cho biết thân chủ vừa được vợ nộp khắc phục thêm 1.400 tỷ đồng, nâng tổng số tiền nộp lên gần 2.500 tỷ đồng - thừa 10 tỷ đồng so với nghĩa vụ dân sự được yêu cầu.

Động thái của bà Lê Thị Ngọc Diệp (vợ ông Quyết) diễn ra trước thềm phiên phúc thẩm 12 ngày. Tại phiên tòa này, chồng bà cùng 2 em gái (đều là các lãnh đạo, cán bộ tập đoàn thuộc hệ sinh thái FLC) dự kiến kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt.

Án sơ thẩm tuyên cựu chủ tịch FLC 21 năm, hai em gái của ông Quyết 8-14 năm tù, với các cáo buộc Thao túng thị trường chứng khoán và Lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Cựu chủ tịch FLC Trịnh Văn Quyết sau khi nghe tuyên án, ngày 5/8/2024. Ảnh: Giang Huy

Trước đó, trong phiên sơ thẩm, khi được tòa hỏi về phương án bồi thường cho hậu quả vụ án, ông Quyết ước tính khối tài sản cá nhân lên tới 5.000 tỷ đồng, tính từ hãng hàng không Bamboo Airways, 30% cổ phần tại tập đoàn FLC và hàng trăm triệu cổ phiếu.

Song "toàn bộ tài sản tích lũy sau hơn 20 năm lập nghiệp đều đang bị cơ quan tố tụng ra lệnh phong tỏa", cựu chủ tịch FLC nói và khẳng định "đủ để thực hiện nghĩa vụ dân sự trong vụ án".

Không phủ nhận tội hay trình bày về hành vi, ông Quyết xuyên suốt phiên tòa sốt sắng với việc "đau đáu tìm cách khắc phục hậu quả". Với việc nộp lại toàn bộ nghĩa vụ dân sự, trong lời sau cùng tại phiên sơ thẩm, cựu chủ tịch FLC mong muốn được khoan hồng, giảm nhẹ để sớm ra tù, làm lại cuộc đời.

Hiện nay chưa có quy định cụ thể nào về thời điểm hay mức đền bù thiệt hại, khắc phục hậu quả là bao nhiêu thì người phạm tội sẽ được hưởng tình tiết giảm nhẹ. Nhưng thực tế xét xử cho thấy, mức khắc phục hậu quả phải tương xứng với thiệt hại, cùng thái độ khai báo, nhân thân, vai trò trong vụ án... Việc nộp tiền không đương nhiên đồng nghĩa được giảm án.

Những năm gần đây, trong các đại án kinh tế, tham nhũng, việc thu hồi tài sản được các cơ quan tố tụng xác định là nhiệm vụ ưu tiên, tạo điều kiện cho người sai phạm khắc phục hậu quả. Từ tinh thần này, nhiều cựu quan chức tham nhũng, đại gia bị xét xử trong các vụ án gây thiệt hại kinh tế lớn gần đây đã tích cực hơn trong việc trả lại tiền hưởng lợi bất chính.

Ông Đỗ Anh Dũng tại phiên phúc thẩm ngày 25/9. Ảnh: Danh Lam

Trước ông Quyết, trong vụ án xảy ra tại Tập đoàn Tân Hoàng Minh, chủ tịch Đỗ Anh Dũng bị cáo buộc chủ mưu trong vụ gian lận trong phát hành trái phiếu, lừa đảo hơn 8.600 tỷ đồng của 6.630 người, phần lớn là nhà đầu tư cá nhân. Ông Dũng bị truy tố theo điểm a, khoản 4, điều 174, khung hình phạt 12 năm, 20 năm hoặc tù chung thân.

Trong bản án sơ thẩm tuyên ngày 27/3/2024, tòa đánh giá các bị cáo đều ăn năn, thành khẩn, có nhiều tình tiết giảm nhẹ, đặc biệt ghi nhận toàn bộ thiệt hại hơn 8.600 tỷ đồng đã được Tân Hoàng Minh nộp khắc phục đầy đủ trong giai đoạn điều tra.

Đây là những tình tiết giảm nhẹ để HĐXX quyết định tuyên cả 15 bị cáo với mức án dưới mức thấp nhất của khung hình phạt.

Ông Dũng vì thế nhận án 8 năm tù và được giảm thêm một năm tù ở phiên phúc thẩm do có "tình tiết giảm nhẹ mới" là cao tuổi, mắc bệnh hiểm nghèo, nhiều cống hiến cho xã hội, gia đình có công với cách mạng. Ngoài ra, toàn bộ hậu quả của vụ án đã được khắc phục.

Dịp đặc xá nhân dịp 30/4 vừa qua, ông Dũng có tên trong danh sách hơn 8.000 phạm nhân được hưởng chính sách khoan hồng này.

Theo Điều 51 Bộ luật hình sự năm 2015, "người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả" là một trong những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

Tại giai đoạn 2 đại án Vạn Thịnh Phát, bà Trương Mỹ Lan dù không trực tiếp nộp hàng nghìn tỷ khắc phục hậu quả, song vẫn được giảm án chung thân xuống 30 năm tù - tổng hợp cho cả 3 tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, Rửa tiền và Vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới.

Tòa ghi nhận bà Trương Mỹ Lan có nhiều tình tiết giảm nhẹ mới và "có khả năng khắc phục thiệt hại rất lớn". Cụ thể, trước phiên phúc thẩm, Cục Thi hành án thông báo đã thu hồi được hơn 8.600 tỷ đồng từ giai đoạn một của vụ án. Ngoài ra, còn có khả năng thu hồi được số tiền 15.000 tỷ đồng trong thời gian sắp tới.

Tổng hợp mức án hai giai đoạn, chủ tịch Vạn Thịnh Phát bị tuyên tử hình, bản án đã có hiệu lực pháp luật. Tổng hợp hai giai đoạn, với 6 tội danh, bà Lan bị buộc bồi thường hơn 700.000 tỷ đồng.

Bà Trương Mỹ Lan được giảm án chung thân xuống 30 năm tù tại giai đoạn 2 vụ án, được xét "có khả năng" khắc phục hậu quả rất lớn. Ảnh: Thanh Tùng

Theo quan điểm của HĐXX được nêu trong bản án phúc thẩm của TAND Cấp cao tại TP HCM, cơ sở để các cơ quan tố tụng xem xét giảm án tử hình cho bà Lan sẽ căn cứ trên số tiền bị cáo buộc phạm tội Tham ô tài sản là 304.000 tỷ đồng.

HĐXX thông báo khi tuyên án, nếu bà Lan tích cực khắc phục 3/4 hậu quả "sẽ được xem xét chuyển sang chung thân", tức khoảng 228.000 tỷ đồng.

Tại những lần ra tòa, bà Lan và các luật sư luôn khẳng định với hàng nghìn tài sản, bất động sản đang bị kê biên, phong tỏa "chắc chắn sẽ khắc phục được hậu quả vụ án".

Người được giảm án sâu nhất trong giai đoạn 1 của vụ án này là bị cáo Dương Tấn Trước, CEO Công ty Tường Việt, được giảm 5 năm, từ 11 năm tù xuống 6 năm tù về tội Tham ô tài sản. Ông được ghi nhận đã nộp 3.000 tỷ đồng - toàn bộ tiền khắc phục hậu quả và hoàn trả cho Lan tiền không liên quan, góp phần khắc phục hậu quả chung của vụ án.

Ở tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, đại gia Nguyễn Cao Trí cũng được giảm 2 năm tù xuống còn 6 năm tù do đã khắc phục toàn bộ nghĩa vụ dân sự, nộp lại 1.000 tỷ đồng chiếm đoạt của bà Trương Mỹ Lan.

Vài năm trước, tại vụ án MobiFone mua cổ phần của AVG, gây thiệt hại 6.600 tỷ đồng cho nhà nước, cựu bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Bắc Son bị cáo buộc nhận hối lộ hơn 66 tỷ đồng. Trong bản luận tội đọc tại phiên tòa, VKS đề nghị ông án tử hình vì nhận hối lộ, mới khắc phục 21 tỷ đồng.

Song một ngày trước khi tòa tuyên án, ông được gia đình nộp nốt 45 tỷ đồng và được tòa tuyên chung thân.

Còn trong vụ án chuyến bay giải cứu, cựu thư ký thứ trưởng Y tế Nguyễn Trung Kiên bị xác định 253 lần nhận hối lộ tới 42,6 tỷ đồng của các doanh nghiệp tổ chức chuyến bay đưa công dân về nước trong dịch Covid-19.

Trong bản án sơ thẩm tuyên tháng 7/2023, HĐXX thấy mức phạt tử hình VKS đề nghị với ông Kiên là tương xứng với hành vi phạm tội nhận hối lộ. Song bị cáo đã thành khẩn, ăn năn hối cải, đã nộp 42,2 tỷ đồng khắc phục hậu quả nên "không cần loại khỏi xã hội".

Việc này dựa trên cơ sở chính sách nhân đạo của pháp luật nhằm khuyến khích người tham nhũng nộp lại tiền. Bị cáo Kiên được tuyên tù chung thân.

Thu hồi tài sản nên là ưu tiên trong các vụ án kinh tế

Luật sư Trịnh Văn Tuyến (Văn phòng luật sư Giang Thanh, Hà Nội) đánh giá việc khắc phục hậu quả có ý nghĩa rất quan trọng với việc quyết định hình phạt, đặc biệt trong các vụ án có yếu tố tài sản như lừa đảo, cưỡng đoạt tài sản, các vụ án kinh tế tham nhũng lớn. Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định khắc phục hậu quả là một trong các yếu tố giảm nhẹ.

Tinh thần chung của tư pháp hiện đại coi trọng việc thu hồi tài sản và giáo dục tội phạm hơn việc trừng trị tội phạm. "Mục tiêu cao nhất của việc xử lý tội phạm kinh tế - tham nhũng là khôi phục lại tài sản công, chứ không chỉ là trừng trị", luật sư Tuyến nêu quan điểm.

Theo luật sư, chủ trương ưu tiên thu hồi tài sản trong các vụ án kinh tế đem lại lợi ích cho cả người phạm tội, cho Nhà nước và lợi ích chung của xã hội. Khi luật hóa việc giảm nhẹ cho người phạm tội thông qua việc khắc phục hậu quả sẽ tạo động lực lớn cho người phạm tội và gia đình nộp lại số tiền hưởng lợi bất chính.

Qua kinh nghiệm bào chữa tại nhiều đại án tham nhũng, kinh tế, ông Tuyến cho rằng với người vướng vòng lao lý, nguyện vọng lớn nhất của họ khi đó là "làm mọi cách để được tự do, được nhẹ tội, hiếm có chuyện chịu ngồi tù cả đời để giữ lại lợi ích kinh tế".

Ngoài ra, để được xét giảm nhẹ, số tiền người phạm tội nộp lại, theo luật, phải tương xứng với số tiền chiếm đoạt, kết hợp thêm các yếu tố khách quan khác. "Không có chuyện chiếm đoạt nghìn tỷ rồi nộp lại vài tỷ cũng được giảm án tù", luật sư Tuyến phân tích.

Luật sư dẫn chứng trong vụ án Đưa hối lộ liên quan cựu vụ phó Bộ Công Thương Nguyễn Lộc An và hoạt động cấp phép kinh doanh xăng dầu trái phép, bị cáo Trần Trác Việt Đức, Giám đốc Công ty Bách Khoa Việt, bị cáo buộc làm thất thoát 105 tỷ đồng của Nhà nước, song chỉ nộp lại một tỷ đồng.

Số tiền bị HĐXX đánh giá "quá nhỏ" so với thiệt hại, do đó không có căn cứ áp dụng tình tiết giảm nhẹ. Đức bị tuyên 12 năm tù về tội Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí.

Do đó, theo luật sư, khắc phục hậu quả để được xét giảm án là chính sách đủ nghiêm khắc, chặt chẽ, song vẫn khoan hồng, đảm bảo thu hồi tối đa tài sản cho nhà nước và xã hội.

Theo điều 40 Bộ luật Hình sự 2015: Người bị kết án tử hình về tội Tham ô tài sản, Nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản phạm tội và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn thì không bị thi hành án tử hình.

Thanh Lam