Trong vụ án đang được TAND Hà Nội xét xử, cựu thứ trưởng Tài nguyên môi trường Nguyễn Linh Ngọc, 67 tuổi cùng 6 cựu cán bộ cùng ngành, bị VKSND Tối cao truy tố về tội Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí.

Vụ án có 27 bị cáo, trong đó ông Ngọc, cùng ông Thuấn và 10 người được tại ngoại.

Cựu thứ trưởng Tài nguyên môi trường Nguyễn Linh Ngọc tại tòa. Ảnh: Phạm Dự

Sai phạm của ông Ngọc liên quan việc cấp phép cho Công ty Thái Dương của ông Đoàn Văn Huấn, dù biết chưa đủ điều kiện. Từ đó, ông Huấn và các đồng phạm bán số đất hiếm trị giá hơn 736 tỷ đồng và xả trái phép hơn 350.000 tấn chất thải ra môi trường.

Khai tại tòa ngày 12/5, cựu thứ trưởng Ngọc khá run, nói nhanh và hay vấp, trình bày không thoát ý, chủ tọa nhiều lần phải "dắt" trở về vấn đề đang xét hỏi.

Ngay lời đầu, cựu thứ trưởng khẳng định: "Nếu Thái Dương thực hiện đầy đủ điều khoản trong giấy phép sẽ không có sai phạm đáng tiếc". Ông sau đó dẫn câu chuyện của Thái Dương kéo dài từ năm 2011, khi doanh nghiệp lần đầu nộp hồ sơ xin cấp phép khai thác đất hiếm tại mỏ Yên Phú, huyện Văn Yên và đã được ông đánh giá "đã đủ điều kiện".

Song ngày 1/7/2011, Luật Khoáng sản 2010 có hiệu lực. Việc cấp phép khai thác khoáng sản trên phạm vi cả nước tạm dừng cho đến khi có chỉ đạo mới.

Đầu năm 20212, Nghị Quyết 02 và Chỉ thị 02 ra đời, xác định điều cốt lõi khi khai thác khoáng sản là "phải gắn liền với chế biến sâu, không được mang khoáng sản thô đi xuất bán".

Theo ông Ngọc, cuối năm 2012, khi Thái Dương xin cấp phép lại việc khai thác đất hiếm, Chính phủ đề nghị phải có đề án nhà máy chế biến sâu gồm Nhà máy thủy luyện - chế biến ôxít đất hiếm tại Yên Bái và Nhà máy chiết tách - chế biến ô xít đất hiếm tại khu công nghiệp Đình Vũ, Hải Phòng.

Về vấn đề này, cáo trạng nêu hồ sơ của Thái Dương khi nộp về Bộ Tài nguyên Môi trường chỉ có giấy chứng nhận đầu tư do tỉnh Yên Bái cấp năm 2011, đã hết hạn; không có giấy chứng nhận đầu tư cho hai dự án nhà máy ở Yên Bái và Hải Phòng.

Tại phiên tòa, chủ tịch Thái Sơn đã khóc nức nở khai nhà máy ở Hải Phòng còn dang dở thì bị bắt. Tức là nhà máy chưa xây xong, giấy phép cũng đã hết hạn, nhưng khi được trình, ông Ngọc vẫn ký duyệt, cấp giấy phép.

"Khi ký giấy phép này, có cấp trên, cấp dưới hay nhân vật nào ở công ty Thái Dương tác động bị cáo không?", chủ tọa hỏi. Ông Ngọc khẳng định "không", ngay cả chủ tịch Huấn, ông cũng không quen biết.

Chủ tọa Trần Nam Hà tiếp tục truy hỏi: "Khi cấp dưới trình, có ai nói cho bị cáo hồ sơ của Thái Dương còn thiếu gì, chưa đủ điều kiện nào không?".

Ông Ngọc đáp: Theo quy trình, Tổng cục Địa chất và Khoáng sản sẽ chuyển hồ sơ qua văn thư và chuyển qua phòng ông, không có cán bộ Tổng cục hay chuyên viên nào cầm hồ sơ trực tiếp lên báo cáo. Ông nghiên cứu, nếu có vấn đề sẽ trả lại.

Cựu thứ trưởng thừa nhận khi bị điều tra truy tố mới biết giấy phép của Thái Dương hết hạn từ năm 2011. "Đó là cái sai của tôi, cảm thấy rất đau xót", ông Ngọc nói.

Phân trần thêm rằng khi ký giấy phép khai thác, "có thể với Luật Khoáng sản thời điểm đó chưa phù hợp lắm nhưng rất hợp xu hướng và quan điểm chỉ đạo: khai thác gắn liền sản xuất, không xuất khẩu khoáng sản thô", cựu thứ trưởng trình bày thêm về bối cảnh thôi thúc ông ký duyệt giấy phép.

Theo ông, năm 2011, Trung Quốc là nước có mỏ đất hiếm lớn nhất thế giới nhưng dừng xuất cho Nhật Bản. Do đó, Việt Nam và Nhật Bản có chương trình hợp tác thăm dò, khai thác, chế biến, chuyển giao công nghệ và đầu tư vốn.

Chính phủ khi đó đã định hướng mỏ đất hiếm Yên Phú khi khai thác phải chế biến, không được bán thô. Công ty Thái Dương phải hợp tác một doanh nghiệp Nhật Bản để họ hỗ trợ chế biến, tiêu thụ sản phẩm và thu xếp vốn cho dự án.

Mọi thứ đã sẵn sàng: dự án được Bộ Công Thương thẩm định, Thủ tướng chấp thuận và có công văn đề nghị Bộ Công Thương và tỉnh Yên Bái phối hợp theo dõi triển khai dự án này.

Nhưng theo ông Ngọc, điều mấu chốt là "các hợp tác này chỉ được triển khai khi công ty được cấp phép khai thác mỏ Yên Phú". Cho rằng trong bối cảnh Việt Nam "đang rất cần công nghệ tốt của Nhật Bản", ông vì thế phê duyệt giấy phép.

Ông Nguyễn Văn Thuấn, Tổng cục trưởng Địa chất và Khoáng sản được Chủ tịch Thái Dương tặng 500 triệu đồng dịp sinh nhật nhưng "không thể liên lạc" để trả lại, đã nộp ngay khi làm việc với công an. Ảnh: Phạm Dự

Không thể trả lại 500 triệu đồng trong túi quà sinh nhật

Hồ sơ ông Ngọc ký, theo cáo buộc, được trình lên từ Tổng cục Địa chất và Khoáng sản thuộc Bộ Tài nguyên Môi trường.

Ông Nguyễn Văn Thuấn, Tổng cục trưởng khi đó cùng hai cấp dưới bị cáo buộc, biết hồ sơ thiếu các tài liệu trên vẫn nhận xét là "đủ điều kiện" để trình thứ trưởng Ngọc.

Khai tại tòa, cựu tổng cục trưởng Thuấn nói, lẽ ra hồ sơ phải được thẩm định lại, xem xét lại tất cả nhưng "lúc đó anh em trình lên, thấy đầy đủ theo quy định nên bị cáo không kiểm tra mà ký tờ trình luôn".

Lý do đầu tiên của sơ suất này, theo ông, là hy vọng doanh nghiệp Nhật Bản với công nghệ tiên tiến sớm vào Việt Nam thúc đẩy hợp tác nên chủ quan, không xem kỹ hồ sơ đã duyệt.

Lý do thứ hai, do dồn tâm huyết xây dựng và đề xuất một dự thảo nên chểnh mảng chuyên môn.

Khẳng định luôn làm theo nguyên tắc và không quen biết hay nhận tác động từ chủ tịch Huấn, nhưng sau đó ông Thuấn cũng thừa nhận dịp sinh nhật mình năm 2013 ông Huấn có đến.

"Ông Huấn chúc mừng bằng một bó hoa và một túi hoa quả", cựu tổng cục trưởng nói. Khi về, ông mở túi hoa quả ra thấy bên trong có 500 triệu đồng. "Tôi giật mình, gọi lại nhưng anh Huấn nhưng không nhấc máy", cựu tổng cục trưởng khai và cho hay khi làm việc cơ quan điều tra đã "khai ngay" và nộp lại hết.

Bị cáo Hoàng Văn Khoa, cựu Vụ trưởng Khoáng sản, Bộ Tài Nguyên và Môi trường. Ảnh: Phạm Dự

Người trình hồ sơ này lên cho ông Thuấn là bị cáo Hoàng Văn Khoa, cựu Vụ trưởng Khoáng sản, bị truy tố cùng tội Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí.

Ông Khoa khai hồ sơ của Thái Dương thuộc rất nhiều hồ sơ tồn đọng được giao giải quyết khi lên làm vụ trưởng, bản thân không theo dõi từ đầu. Hồ sơ được bị cáo Lê Duy Phương - chuyên viên "rất giàu kinh nghiệm" trình lên và nói đã đủ điều kiện.

Nhưng khi xem xét, ông Khoa thấy có vấn đề nhưng "không phải người theo từ đầu nên không đủ tự tin nói ra các thiếu sót đó" mà ký ngay.

"Không đủ tự tin sao còn ký?", chủ tọa Trần Nam Hà lập tức ngắt lời. Ông Khoa đáp: "Đó là điều bị cáo rất dằn vặt đau xót". Cựu vụ trưởng phân trần, hồ sơ tồn quá lâu rồi, nếu giờ yêu cầu doanh nghiệp làm lại sẽ rất mất thời gian "sợ mang tiếng nhũng nhiễu này khác...".

Trong khi đó, chuyên viên Phương nói hồ sơ xin cấp phép của Thái Dương trước đó do chuyên viên khác thẩm định. Sau khi Bộ tạm dừng cấp phép để đợi Luật Khoáng sản mới có hiệu lực, chuyên viên này chuyển công tác. Ông Phương được lãnh đạo phân công thay thế và cuối năm 2012 mới tiếp cận hồ sơ.

Quá trình xem xét hồ sơ, ông Phương nói thấy có thiếu và chỉ báo cáo miệng với ông Khoa, sau đó vẫn trình ý kiến hồ sơ đủ điều kiện để cấp trên ký. Tại phiên tòa, ông nhận lỗi: "Cái này tôi sai".

VKS xác định, quá trình điều tra truy tố, cựu thứ trưởng Ngọc đã nộp 100 triệu, ông Thuấn 600 triệu, ông Khoa 230 triệu và ông Phương 15 triệu đồng để khắc phục hậu quả.

Hôm nay, phiên tòa tiếp tục phần xét hỏi.

Thanh Lam