Ngày 21/4, ông Hoàng Quốc Vượng, 62 tuổi, cựu chủ tịch Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), cựu thứ trưởng Công Thương, cùng 11 cựu cán bộ thuộc Bộ Công Thương, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và Cục thuế tỉnh Bình Phước sẽ bị TAND Hà Nội xét xử trong 3 nhóm sai phạm liên quan các dự án điện mặt trời, gây tổng thiệt hại 1.297 tỷ đồng.

Trong số này, ông Vượng và ông Phương Hoàng Kim (cựu cục trưởng Điện lực và Năng lượng tái tạo) cùng 7 người bị VKSND Tối cao truy tố về tội Lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ.

Ba người ở Cục Thuế tỉnh Bình Phước là ông Nguyễn Duy Khánh (cựu cục phó), Trần Văn Định (cựu trưởng phòng) và Phạm Quang Vinh (cựu phó phòng) bị truy tố tội Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Cựu thứ trưởng Công Thương Hoàng Quốc Vượng. Ảnh: EVN

>>Danh sách 12 bị cáo

Vụ án dự kiến được xét xử 9 ngày, do Chánh Tòa Hình sự TAND Hà Nội làm chủ tọa. Khoảng 40 luật sư đăng ký bào chữa cho 12 bị cáo, riêng ông Hoàng Quốc Vượng có 7 người. Hơn 90 người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan được tòa triệu tập.

Ông Vượng bị cáo buộc liên quan nhóm sai phạm gây thiệt hại 1.043 tỷ đồng, trong bối cảnh năm 2016 Chính phủ có cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam.

Tỉnh Ninh Thuận khi này đang có tổng 32 dự án điện mặt trời được Thủ tướng phê duyệt. Theo Nghị quyết 115 về giá điện đặc thù cho tỉnh này, các dự án điện mặt trời của Ninh Thuận được bán điện với giá 2.086 đồng/kWh chưa VAT (tương đương 9,35 US cents/kWh). Giá chỉ áp dụng cho các dự án công suất không quá 2.000 MW và phải được Thủ tướng chấp thuận.

Tháng 8/2018, Bộ Công Thương lập tổ soạn Dự thảo Quyết định 13 về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam với 26 thành viên. Tổ trưởng là ông Kim, khi đó là Cục trưởng Điện lực và Năng lượng tái tạo - Bộ Công Thương. 25 cán bộ còn lại thuộc Bộ Công Thương, EVN, Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Xây dựng và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Dự thảo sau đó được gửi về các đơn vị trên để lấy ý kiến, nhưng chưa có nội dung về cơ chế giá điện đặc thù áp dụng với tỉnh Ninh Thuận. Vụ pháp chế Bộ Công Thương đề nghị bổ sung.

Hai cán bộ Vụ Pháp chế đã bổ sung đề xuất về giá, đúng giá như Nghị quyết 115. Song ông Kim bị cáo buộc không bổ sung thêm nội dung này và gửi báo cáo, cho đăng lên Trang thông tin điện tử của Bộ Công Thương lấy ý kiến.

Nếu theo quy trình này, hết thời hạn lấy ý kiến, dự thảo sẽ được hoàn chỉnh, gửi thẩm định Bộ Tư pháp và báo cáo Thủ tướng mà không có nội dung về giá điện như Vụ Pháp chế đề xuất.

Bị cáo Phương Hoàng Kim, cựu Cục trưởng Điện lực và Năng lượng tái tạo. Ành: Media Chính phủ

Theo cáo buộc của VKS, trong cuộc họp sau đó, dù được hai cán bộ Vụ Pháp chế nhắc lại vấn đề bổ sung giá vào dự thảo, ông Hoàng Quốc Vượng chỉ đạo thay đổi nội dung này theo hướng mở rộng đối tượng được ưu đãi giá điện. Theo đó, không riêng các dự án được Thủ tướng chấp thuận theo Nghị quyết 115, tất cả dự án điện mặt trời nối lưới "đã có trong quy hoạch phát triển điện lực các cấp" đều thuộc diện được ưu đãi.

Cấp dưới của Thứ trưởng Vượng sau đó tiếp tục góp ý: Nếu đúng Nghị quyết 115, chỉ các dự án được phê duyệt trước 31/8/2018 (ngày ký Nghị quyết) và vận hành trước 1/1/2021 mới được hưởng giá điện ưu đãi.

Ông Vượng do đó gạch cụm từ "đã có trong quy hoạch phát triển điện lực các cấp" để sửa lại. Nhưng cấp dưới tiếp tục góp ý, nếu gạch cụm từ này, đối tượng hưởng ưu đãi còn bị mở rộng hơn nữa - các dự án không có trong quy hoạch phát triển điện lực cũng được bán điện với giá ưu đãi.

Vì thế, Bộ Công Thương giữ nguyên nội dung Dự thảo như ý ban đầu của ông Vượng - tức là vẫn lược đi cụm từ "được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận triển khai".

Dự thảo này tiếp tục bị góp ý lần thứ ba bởi Vụ trưởng Pháp chế Bộ Công Thương, vẫn về phạm vi đối tượng được hưởng chính sách giá điện ưu đãi: Vậy các dự án được Thủ tướng chấp thuận sau Nghị quyết 115 hoặc các dự án không phải do Thủ tướng mà do Bộ Công Thương chấp thuận có được hưởng giá ưu đãi không?

Vụ Pháp chế đề nghị giải trình. Hai ngày sau, Bộ Tư pháp phản hồi: Dự thảo "chưa đủ điều kiện trình Thủ tướng". Trước việc này, ông Vượng bị cáo buộc tiếp tục gạch bỏ cụm từ "được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận triển khai" trong dự thảo.

Điều này đồng nghĩa, bất cứ dự án điện mặt trời vận hành thương mại trước 1/1/2021 nếu tổng công suất dưới 2.000 MW trên địa bàn tỉnh Ninh Thuận, dù không được Thủ tướng chấp thuận vẫn được bán điện với giá ưu đãi 2.086 đồng/kWh.

Tháng 5/2019, phó thủ tướng chủ trì cuộc họp với Bộ Công Thương và các bộ ngành bàn về Dự thảo trên, giao Bộ Công Thương tiếp thu ý kiến các bộ ngành liên quan.

Một tháng sau, dù Dự thảo dù chưa được Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, EVN có ý kiến, ông Vượng vẫn giữ nguyên các nội dung về giá điện ưu đãi.

VKS xác định, góp ý với Dự thảo sau đó, EVN đề nghị Bộ Công Thương công bố luôn danh sách các dự án được hưởng giá ưu đãi. Song Bộ Công Thương phản hồi: Việc công bố danh sách dự án là không phù hợp, vì phụ thuộc vào tiến độ triển khai và công nhận ngày vận hành thương mại (COD) của các dự án.

Dự thảo Quyết định 13 sau đó được Bộ Công Thương giữ nguyên nội dung như ông Vượng chỉnh nội dung, được Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng ký thông qua tháng 4/2020, trở thành quyết định chính thức. Ninh Thuận chính thức được phê duyệt 30 dự án điện mặt trời theo giá ưu đãi.

Bộ Công an xác định 2 dự án trong số này không đủ điều kiện là: Dự án Nhà máy điện mặt trời Solar Farm Nhơn Hải của Công ty CP đầu tư năng lượng tái tạo Licogi 16 Ninh Thuận và Dự án Nhà máy điện mặt trời Thuận Nam của Công ty TNHH Điện mặt trời Thuận Nam.

Theo cơ quan công tố, tháng 7/2020-1/2023, EVN đã mua điện và thanh toán cho hai nhà máy điện mặt trời này hơn 4.300 tỷ đồng với giá ưu đãi. Mỗi số điện được thanh toán cao hơn quy định 7,09 Uscents, dẫn đến tổng số tiền thiệt hại lên tới hơn 1.043 tỷ đồng.

Ông Vượng bị cơ quan điều tra xác định đã nhận của Công ty Thuận Nam 1,5 tỷ đồng. Phía công ty không thừa nhận việc đưa tiền song ông Vượng được VKS ghi nhận nộp "khắc phục hậu quả" 1,5 tỷ đồng. Khi khám chỗ ở của ông này, cơ quan điều tra phát hiện 1.498 tờ tiền mệnh giá 500.000 đồng và đã tạm giữ, theo kết luận điều tra.

Nhiều cựu lãnh đạo làm sai nhưng không vụ lợi

Vụ án trải qua hai lần điều tra bổ sung. Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an (A09) cho hay đã triệu tập, ghi lời cựu Bộ trưởng Công Thương ; nguyên Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng; cựu bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng cùng nhiều cán bộ khác của Bộ Công Thương, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tư pháp.

Với ông Trần Tuấn Anh, A09 xác định với vai trò Bộ trưởng Công Thương giai đoạn 2016-2021 đã có 6 tờ trình, báo cáo gửi thủ tướng đề xuất ban hành Quyết định số 13/2020 về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam (Quyết định 13). Quyết định này bị xác định trái với Nghị quyết 115 của Chính phủ về chính sách đặc thù tại tỉnh Ninh Thuận, trong đó có giá điện.

Tuy nhiên, khi ký các tờ trình, báo cáo này, ông Trần Tuấn Anh không biết việc cấp dưới Hoàng Quốc Vượng đã chỉ đạo điều chỉnh mở rộng diện đối tượng trái với Nghị quyết số 115. Ngoài ra, kết quả điều tra không có tài liệu, chứng cứ thể hiện nguyên bộ trưởng có động cơ vụ lợi nên Cơ quan An ninh điều tra không xem xét xử lý hình sự.

Với ông Trịnh Đình Dũng, A09 cho rằng cựu phó thủ tướng được Thủ tướng phân công chịu trách nhiệm xây dựng và ký ban hành Quyết định 13. Do tin tưởng vào kết quả xây dựng, thẩm định, thẩm tra dự thảo quyết định của Bộ Công Thương, Bộ Tư pháp, Văn phòng Chính phủ nên khi ký ban hành, ông Dũng không biết có nội dung trái với Nghị quyết 115.

Kết quả điều tra cũng cho thấy không có tài liệu, chứng cứ thể hiện ông Dũng nhận tiền, lợi ích vật chất khác để tạo lợi ích không chính đáng cho các doanh nghiệp.

Theo kết luận điều tra, ông Mai Tiến Dũng, cựu bộ trưởng, cựu Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ và 6 người tại Văn phòng Chính phủ có liên quan thẩm tra dự thảo Quyết định 13. Tuy nhiên, cơ quan điều tra không có tài liệu, chứng cứ thể hiện những người này nhận tiền, lợi ích vật chất khác để làm trái quy định, tạo lợi ích không chính đáng cho các doanh nghiệp.

Thanh Lam - Phạm Dự