Chất ma túy, theo quy định tại Điều 2 của Luật Phòng chống ma túy, là chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định trong danh mục chất ma túy do Chính phủ ban hành.

Theo Nghị định 57/2022 được bổ sung bởi Nghị định 90/2024, các chất ma túy được chia làm 3 danh mục: chất ma túy tuyệt đối cấm sử dụng trong y tế và đời sống xã hội; chất ma túy được sử dụng hạn chế và các chất ma túy được sử dụng trong một số lĩnh vực, theo quy định của cơ quan có thẩm quyền.

Tại Bộ luật Hình sự, việc phân loại chất ma túy và định khối lượng tương ứng là căn cứ định khung hình phạt của một số tội như Sản xuất trái phép chất ma túy; Tàng trữ trái phép chất ma túy; Vận chuyển trái phép chất ma túy và Mua bán trái phép chất ma túy.

Các bị cáo trong vụ án ma túy bị TAND Hà Nội tuyên tổng 11 án tử hình, hôm 2/7. Ảnh: Danh Lam

Tại các tội này, các chất ma túy thường được phân vào 7 nhóm gồm:

1. Nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa hoặc cao côca

2. Heroine, Cocaine, Methamphetamine, Amphetamine, Ketamine, Fentanyl, MDMA hoặc XLR-11

3. Lá cây côca; lá khát (lá cây Catha edulis); lá, rễ, thân, cành, hoa, quả của cây cần sa hoặc bộ phận của cây khác có chứa chất ma túy do Chính phủ quy định

4. Quả thuốc phiện khô

5. Quả thuốc phiện tươi

6. Các chất ma túy khác ở thể rắn

7. Các chất ma túy khác ở thể lỏng

Án tù cho các tội liên quan đến chất ma túy ở nhóm 2 nghiêm khắc hơn so với các nhóm còn lại do tính chất gây nghiện cao, nguy hiểm đến tính mạng, và khả năng gây tác động xã hội lớn.

Ví dụ, ở tội Tàng trữ trái phép chất ma túy, tang vật dù chỉ 0,1 gam các chất ma túy ở nhóm 2 (Heroine, Cocaine, Methamphetamine...) đã đủ để người vi phạm bị truy cứu hình sự với hình phạt tối thiểu 3-5 năm tù. Người tàng trữ 100 gram các chất này có thể là tù chung thân - hình phạt cao nhất dành cho tội danh này.

Nếu cùng khung hình phạt, 6 nhóm còn lại sẽ định lượng khối lượng tang vật lớn hơn.

So sánh hình phạt cho các chất ma túy trong tội Vận chuyển, nhập khẩu hoặc xuất khẩu trái phép chất ma túy, theo MDS

Tương tự, ở các tội còn lại, hình phạt cho các hành vi liên quan ma túy nhóm 2 đều nghiêm khắc nhất, với khối lượng định khung nhỏ nhất.

Như với tội Mua bán trái phép chất ma túy, Điều 251 Bộ luật Hình sự quy định người có hành vi mua bán 3 kg heroine, cocaine... (nhóm 2) có thể bị phạt tới tử hình. Với ma túy nhóm 1 là 30 kg trở lên, nhóm 3 là 150 kg trở lên, nhóm 4 là 1,2 tấn trở lên, nhóm 5 là 300 kg, nhóm 6 là 9 kg và nhóm 7 là 22 lít trở lên.

Quy tắc này cũng được luật một số quốc gia áp dụng. Ví dụ ở Singapore, theo Đạo luật Kiểm soát Chất ma túy (Misuse of Drugs Act- MDS), người vận chuyển, mua bán 15 g heroine đã có thể bị phạt tử hình; với cần sa là trên 500 g, khắt khe hơn rất nhiều so với ngưỡng của Việt Nam (3 kg heroine, hoặc 150 kg cần sa trở lên).

Cơ quan Chống ma túy Quốc gia Singapore quy đổi: 15 g heroine (ngưỡng phạt tử hình), tương đương 1.250 liều hít, đủ để thỏa mãn cơn nghiện của khoảng 180 người nghiện, liên tục trong một tuần.

Tính đến 12/1/2025, toàn quốc có hơn 249.000 người sử dụng trái phép chất ma túy, người nghiện ma túy và người bị quản lý sau cai nghiện ma túy. Toàn quốc có 989 người bị loạn thần "ngáo đá".

Trong năm 2024, có 25.951 người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy vi phạm pháp luật, trong đó vi phạm hành chính có 8.119 người; phạm tội là 17.832 người.

Năm 2024 cũng xảy ra 36 vụ án xâm phạm trật tự xã hội do 36 người loạn thần "ngáo đá" gây ra, trong đó có 5 vụ giết người, 7 vụ cố ý gây thương tích, còn lại là chống người thi hành công vụ, hủy hoại tài sản, gây rối trật tự công cộng, bắt giữ người trái pháp luật...

Tình trạng người điều khiển phương tiện tham gia giao thông, nhất là lái xe tải, xe khách, xe taxi dương tính với chất ma túy tiếp tục tăng: 5.175 trường hợp lái xe dương tính với chất ma túy, tăng 2.240 trường hợp, tương đương 76,3% so 2023.

Báo cáo tổng kết công tác phòng, chống ma túy năm 2024 - Bộ Công an

Hải Thư