Bộ 600 câu hỏi sát hạch lý thuyết lái xe hiện hành có 6 câu hỏi được biên soạn rất lạ so với các câu hỏi còn lại: đưa ra ba biển báo nhưng lại chỉ hỏi về một biển. Sự lạ này không chỉ bất thường mà còn ảnh hưởng đến khả năng đo lường kiến thức người học, tức là tới chất lượng sát hạch lý thuyết lái xe.

6 câu hỏi dưới đây đều đưa ra ba biển chỉ để hỏi về một biển, dòng chữ màu xanh là đáp án:

Ở các câu hỏi này, phần hình ảnh minh họa đều đưa ra ba biển báo giao thông khác nhau, ghi rõ là Biển 1, Biển 2 và Biển 3. Nhưng nội dung câu hỏi lại chỉ về một trong ba biển, chẳng hạn như "Câu hỏi 338. Biển số 1 có ý nghĩa như thế nào?" hoặc "Câu hỏi 446. Biển số 3 có ý nghĩa như thế nào?"

Trong tất cả câu hỏi còn lại trong bộ đề, không câu nào thừa dữ kiện như vậy.

Thoạt nhìn, tưởng chừng như việc thừa dữ kiện này không có vấn đề gì, nhưng thực tế lại có thể gây ảnh hưởng xấu đến hiệu quả đánh giá, khả năng đo lường chính xác và cả trải nghiệm làm bài của thí sinh.

Gây nhiễu nhận thức

Việc trình bày 3 biển báo rồi chỉ yêu cầu người học trả lời về một biển là một yếu tố gây nhiễu về mặt nhận thức. Trong quá trình làm bài, với tâm lý tránh tối đa sai sót, người dự sát hạch sẽ buộc phải quan sát cả ba biển và tự đặt ra câu hỏi "Liệu các biển còn lại có liên quan gì đến đáp án không?" hoặc "Câu hỏi này có ẩn ý gì đặc biệt không?". Điều này làm phân tán sự chú ý và buộc người học phải xử lý nhiều thông tin hơn mức cần thiết để trả lời, so với một câu hỏi đưa ra gì thì hỏi nấy.

Ở góc độ tâm lý học nhận thức, đây là một dạng gánh nặng nhận thức không cần thiết. Thay vì tập trung vào việc hiểu và chọn đáp án cho một biển báo, thí sinh lại phải tiêu tốn năng lượng để phân tích và loại trừ các yếu tố gây nhiễu không cần thiết.

Sai nguyên tắc soạn câu hỏi trắc nghiệm

Một trong những nguyên tắc then chốt trong thiết kế câu hỏi trắc nghiệm là sự tương thích và thống nhất giữa các thành phần câu hỏi, bao gồm phần dẫn (gồm hình ảnh minh họa, nếu có) và các phương án lựa chọn. Khi câu hỏi chỉ yêu cầu nội dung liên quan đến một biển báo, nhưng hình minh họa lại bao gồm ba biển, thì đã xảy ra sự lệch pha rõ rệt giữa yêu cầu đánh giá và thông tin cung cấp. Việc này làm mất đi tính tập trung của câu hỏi.

Nếu như mục tiêu chỉ là kiểm tra khả năng nhận biết hoặc hiểu nội dung của một biển báo, thì việc đưa thêm hai biển không liên quan sẽ khiến người học hoang mang, giảm độ tập trung và làm chậm quá trình ra quyết định.

Ngược lại, nếu mục đích là phân biệt giữa các biển tương tự nhau, thì thân câu hỏi cần phải hướng người học đến so sánh hoặc đối chiếu các biển báo với nhau.

Xét ở góc độ kỹ thuật trắc nghiệm, việc chèn thêm hai hình ảnh không có tác dụng đánh giá thực chất là một sự lãng phí thông tin và giảm hiệu quả câu hỏi.

Điều này đi ngược lại với nguyên tắc: Thông tin trong đề chỉ nên xuất hiện khi có vai trò hỗ trợ trực tiếp cho việc lựa chọn phương án đúng.

Thiếu tính sư phạm

Một hệ quả đáng tiếc có thể xảy ra với 6 câu hỏi này là lãng phí và thiếu tính sư phạm. Khi đã đưa ra ba biển, rõ ràng có cơ hội để chuyển câu hỏi sang hướng phân tích, phân biệt, hoặc chọn lựa giữa các phương án tương tự thay vì chỉ nhớ lại hiệu lực của một biển.

Chẳng hạn, câu hỏi 302 ở hình dưới đây là một câu hỏi tốt, khi có thể buộc người thi phải phân tích, so sánh giữa Biển 1- cấm ôtô, Biển 2 - cấm xe tải và xe khách và Biển 3 - cấm xe kéo rơ-moóc.

Những dạng câu hỏi so sánh sẽ giúp đánh giá được năng lực tư duy phân loại, liên kết kiến thức và vận dụng vào tình huống giao thông thực tiễn, chính là những kỹ năng rất cần thiết của người lái xe.

Trong khi câu 424 cũng tốt vì tập trung, hỏi một biển chỉ có hình một biển.

Mặt khác, việc hỏi về một biển trong khi đưa ra ba hình ảnh mà không khai thác hết các khả năng sư phạm làm giảm mạnh tính phân hóa của câu hỏi. Những người học giỏi sẽ không được thử thách đúng mức, còn người học yếu lại bị "nhiễu" vì lượng thông tin không cần thiết.

Trong điều kiện sát hạch tập trung, thời gian giới hạn và áp lực cao, điều này có thể dẫn đến kết quả không phản ánh đúng năng lực thực tế của người học.

Một điều đáng chú ý là 6 câu hỏi này vốn là những câu hỏi cũ, được giữ nguyên văn để đưa vào bộ 600 câu hỏi mới.

Kỹ sư, giảng viên Nguyễn Xuân Trung

Viện Khoa học Giáo dục và phục vụ cộng đồng (VACC)