Tại "Hội nghị thúc đẩy xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2025" ở TP HCM, bà Tô Thị Tường Lan - Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cho biết bảy tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 6,22 tỷ USD, tăng 17,2% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, một số mặt hàng chủ lực lại chững hoặc giảm, như cá ngừ giảm 2,8% còn 542 triệu USD, riêng tháng 7 giảm gần 19%.

Nguyên nhân đến từ áp lực thị trường, tồn kho cao ở Trung Quốc và vướng mắc trong Nghị định 37 khiến thiếu nguyên liệu. Bà Lan nhấn mạnh, nửa cuối năm, thủy sản sẽ gặp khó nếu Mỹ áp thuế đối ứng mới 20%. Trong đó, cá tra sẽ chịu tác động đáng kể về chi phí và giá thành, nhất là khi thị trường Trung Quốc chững lại, buộc doanh nghiệp phải mở rộng xuất khẩu sang ASEAN, Nam Mỹ và Trung Đông.

Rau quả xuất khẩu sang Mỹ cũng đối mặt nguy cơ tương tự. Ông Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết sáu tháng đầu năm, kim ngạch đạt hơn 261,6 triệu USD, tăng 66% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, nếu Mỹ áp thuế 20%, chi phí nhập khẩu sẽ tăng, làm giảm sức mua và khiến hàng Việt kém cạnh tranh trước nguồn cung từ Mexico, Nam Mỹ hay ASEAN. Mỹ lại là thị trường có yêu cầu khắt khe về chất lượng, an toàn thực phẩm, bao bì, nhãn mác, sở hữu trí tuệ, trách nhiệm xã hội và môi trường. Nếu thuế đối ứng với rau quả không được điều chỉnh sau đàm phán song phương, người tiêu dùng Mỹ có thể cắt giảm chi tiêu, kéo theo nguy cơ sụt mạnh đơn hàng từ Việt Nam.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam. Ảnh: Nông nghiệp và Môi trường

Không chỉ tại Mỹ, nông và thủy sản Việt xuất sang Trung Quốc cũng đối mặt cả cơ hội lẫn thách thức. Ông Nông Đức Lai, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc, cho biết nước này mỗi năm nhập khoảng 2.500 tỷ USD hàng hóa, riêng nông sản đạt 210-230 tỷ USD. Trung Quốc đang mở cửa thêm cho nhiều mặt hàng nhưng đồng thời siết chặt kiểm soát chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Vì vậy, doanh nghiệp Việt cần nhanh chóng nâng tiêu chuẩn, cải thiện bao bì, xây dựng thương hiệu để tránh nguy cơ bị cảnh báo hoặc mất thị phần.

Trước chuỗi thách thức này, các hiệp hội ngành hàng đang đưa ra giải pháp đồng bộ. VASEP xác định hai hướng tiếp cận song song trong ứng phó thị trường. Một là giảm rủi ro bằng cách tìm kiếm thị trường thay thế và tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại. Hai là kiến nghị sửa đổi các quy định bất cập, như một số điều tại Nghị định 37, để bảo đảm nguồn nguyên liệu chế biến. VASEP cũng kêu gọi xúc tiến thương mại có trọng điểm, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận hệ thống phân phối tại ASEAN, Trung Đông và Nam Mỹ nhằm giảm phụ thuộc vào một vài thị trường lớn.

Còn Hiệp hội Rau quả Việt Nam đề xuất thúc đẩy đàm phán song phương để giảm hoặc miễn thuế cho những mặt hàng có lợi thế, đồng thời khuyến nghị doanh nghiệp đẩy mạnh chế biến sâu, cải tiến bao bì, đầu tư hệ thống truy xuất nguồn gốc. Hiệp hội cũng kiến nghị tăng nhập khẩu một số sản phẩm từ Mỹ không cạnh tranh với hàng nội địa để cân bằng thương mại và tạo lợi thế đàm phán.

Từ phía cơ quan quản lý, ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) - cho biết Bộ sẽ tiếp tục triển khai biện pháp chống buôn lậu, gian lận thương mại, chống bán phá giá và mở cửa các thị trường mới như vùng Vịnh, Ai Cập, Singapore. Cục đang xây dựng hai đề án: "Đa dạng hóa nguồn cung nguyên liệu nhập khẩu" và "Tận dụng các hiệp định thương mại tự do khi Mỹ áp thuế đối ứng", nhằm đưa ra giải pháp thiết thực cho doanh nghiệp. Ông ví đàm phán thương mại là "ông cho chân giò, bà thò chai rượu" - nhấn mạnh yếu tố có đi có lại.

Ông Ngô Hồng Phong - Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, cho biết Bộ Nông nghiệp sẽ hỗ trợ doanh nghiệp về tỷ giá, tín dụng, logistics, đàm phán kỹ thuật, xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn và phát triển chế biến giá trị gia tăng.

Theo các chuyên gia, thuế đối ứng của Mỹ là lời cảnh báo rõ ràng về rủi ro khi tập trung quá nhiều vào một thị trường. Nhưng nếu các giải pháp từ hiệp hội và cơ quan quản lý được thực hiện đồng bộ, ngành nông, lâm, thủy sản Việt Nam vẫn có cơ hội duy trì đà tăng trưởng và hoàn thành mục tiêu xuất khẩu năm 2025.

Thi Hà