Xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc đang gặp khó khăn nghiêm trọng khi cả lượng và giá trị đều giảm mạnh. Quý I/2025, xuất khẩu giảm 71,3% về lượng và 74% về giá trị, thị phần tụt từ 42,1% xuống còn 28,2%. Nguyên nhân gồm nhu cầu Trung Quốc suy yếu, cạnh tranh gia tăng từ Thái Lan, Campuchia, Malaysia, cùng việc Việt Nam bị kiểm tra 100% lô hàng. Ngoài ra, số mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói được phê duyệt còn hạn chế, chất lượng trái chưa đồng đều.
Trước tình hình này, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà đã ký Công điện 71 ngày 23/5 về nhiệm vụ thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng bền vững.
Thủ tướng giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường làm việc với Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) để thống nhất quy trình kiểm tra, công nhận mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và phòng thử nghiệm đạt chuẩn, nhằm tạo thuận lợi cho sầu riêng Việt Nam vào thị trường này. Bộ cũng chỉ đạo bố trí đủ nhân lực và thiết bị kiểm dịch tại cửa khẩu, nâng cao năng lực phòng thử nghiệm phục vụ xuất khẩu.
Bộ Tài chính được yêu cầu chỉ đạo Cục Hải quan ưu tiên thông quan sầu riêng nhanh nhất có thể; phối hợp đề xuất cơ chế hỗ trợ tài chính, tín dụng ưu đãi, giãn thuế cho doanh nghiệp chế biến, bảo quản; đồng thời hỗ trợ nghiên cứu và ứng dụng công nghệ bảo quản, chế biến sâu.
Bộ Công an chịu trách nhiệm điều tra, xử lý nghiêm các hành vi gian lận mã số vùng trồng, giả mạo hồ sơ xuất khẩu và phối hợp đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng, ngăn chặn thao túng thị trường.
Tại hội nghị phát triển sầu riêng bền vững ở Đăk Lăk ngày 24/5, Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật đề nghị ba bộ Công an, Tài chính và Công Thương triển khai các giải pháp trọng yếu để tháo gỡ khó khăn cho ngành hàng này.
Trong đó, Bộ Công Thương tập trung phát triển hệ thống tiêu thụ qua kênh bán lẻ hiện đại, thương mại điện tử; xây dựng mạng lưới phân phối ổn định tại các thị trường lớn; xúc tiến thương mại và kết nối giao thương nhằm duy trì thị phần. Bộ cũng hướng dẫn doanh nghiệp, hiệp hội tuân thủ quy định nhập khẩu và kiểm soát chất lượng.
Từ 2015 đến 2024, diện tích trồng sầu riêng Việt Nam tăng nhanh, từ 32.000 ha lên hơn 178.000 ha, trung bình hơn 16.300 ha mỗi năm. Các địa phương chính gồm Đăk Lăk, Lâm Đồng, Tiền Giang, Đồng Nai và Đăk Nông, trong đó Đăk Lăk chiếm 21,7% với gần 39.000 ha. Sản lượng cũng tăng mạnh, đạt hơn 1,5 triệu tấn năm 2024, tương đương tăng trung bình 126.000 tấn mỗi năm.
Tuy nhiên, sự phát triển nóng này gây ra nhiều thách thức. Công nghệ bảo quản, chế biến còn đơn giản, chủ yếu dựa vào xuất khẩu tươi hoặc đông lạnh. Quản lý chất lượng yếu kém, pháp lý chưa đồng bộ, sự tham gia của địa phương chưa rõ ràng, nhận thức của vùng trồng và doanh nghiệp còn hạn chế. Việt Nam cũng phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc và đối mặt cạnh tranh gay gắt từ các nước xuất khẩu khác.
Để khắc phục, các giải pháp đã được triển khai như xây dựng mô hình kiểm soát cadmium trong canh tác, quản lý chặt vật tư đầu vào, hoàn thiện quy định về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và phòng thử nghiệm. Đồng thời, xử lý cảnh báo, khôi phục mã số và phối hợp với GACC tháo gỡ khó khăn xuất khẩu.
Về dài hạn, các bộ ngành sẽ phối hợp với địa phương và doanh nghiệp tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm; hoàn thiện pháp lý và quy trình kiểm soát toàn chuỗi giá trị; nâng cao năng lực kiểm tra an toàn thực phẩm và phòng thử nghiệm; thúc đẩy công nhận lẫn nhau; đồng thời tổ chức đoàn công tác cấp bộ sang Trung Quốc đàm phán mở rộng thị trường xuất khẩu.
Thi Hà
