Ngày 27/7, Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) thông báo đạt thỏa thuận khung về thương mại. Giới phân tích đánh giá hai bên đã tránh được kịch bản tồi tệ nhất là cuộc chiến tranh thương mại toàn diện giữa hai đồng minh lâu năm, đe dọa khiến hàng loạt sản phẩm tăng giá và kéo tụt tăng trưởng của hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Mỹ đồng ý giảm thuế nhập khẩu với hầu hết hàng hóa châu Âu xuống 15%. Mức này tăng 5% so với thuế suất hiện áp dụng (10%) và cao hơn đáng kể trung bình 1,2% trước khi ông Trump nhậm chức. Tuy nhiên, con số này thấp hơn nhiều mức 30% mà ông Trump đưa ra trong thư báo thuế, nếu không đạt thỏa thuận.

"Mỹ và châu Âu dường như đã tạm thời tránh được một cuộc chiến "tự hủy" với mối quan hệ thương mại và đầu tư lớn, sâu sắc nhất trên thế giới", Jörn Fleck - Giám đốc cấp cao tại Trung tâm châu Âu thuộc Atlantic Council nhận định trên CNN.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Scotland hôm 27/7. Ảnh: Reuters

Thỏa thuận khung giúp cả hai bên cùng thở phào. Cuối tháng 5, kịch bản này còn tưởng chừng bất khả thi. Nổi giận khi đàm phán gần như không tiến triển, Tổng thống Mỹ Donald Trump viết trên mạng xã hội Truth Social: "Các cuộc thảo luận đang chẳng đi đến đâu". Một ngày sau, ông phát biểu tại Phòng Bầu dục: "Tôi không tìm kiếm một thỏa thuận nữa. Chúng tôi sẽ tự thiết lập thỏa thuận, với mức thuế 50%".

Tuyên bố này khiến các nhà đàm phán thương mại châu Âu sửng sốt. Các lãnh đạo khối này buộc phải hành động, bằng cách nhanh chóng thúc đẩy tiến trình đàm phán. Sau cuộc gọi của Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen với cam kết EU sẽ hành động "nhanh chóng và dứt khoát", ông Trump rút lại lời đe dọa, cho biết tiếp tục thảo luận.

Reuters cho rằng cuối cùng, châu Âu đã phải thừa nhận họ không có đủ lợi thế để kéo Mỹ vào một thỏa thuận thương mại theo ý mình. Thay vào đó, EU chấp nhận thỏa thuận nằm trong khả năng chịu đựng của họ và rõ ràng nghiêng về phía Mỹ.

Mức thuế 0% được hai bên nhất trí với một số mặt hàng chiến lược, gồm máy bay và linh kiện máy bay, một số loại hóa chất và thuốc. Dù vậy, bà von der Leyen cho biết chưa có quyết định nào được đưa ra về thuế với rượu vang và rượu mạnh. Trong khi đó, thuế nhôm, thép vẫn giữ nguyên ở mức 50%.

Khi được hỏi liệu mức 15% có được coi là thỏa thuận tốt với các hãng xe châu Âu, bà von der Leyen trả lời: "15% không phải mức có thể xem nhẹ, nhưng là con số tốt nhất chúng ta có thể đạt được".

Thỏa thuận này càng được chú ý khi châu Âu từ lâu vẫn định vị khối này là một siêu cường xuất khẩu. Họ luôn ủng hộ giao thương dựa trên quy tắc chung, cả vì lợi ích của mình lẫn toàn cầu. Giới phân tích cho rằng thỏa thuận này cũng là lời cảnh báo với tham vọng của EU, khi muốn trở thành thế lực kinh tế có thể đối trọng với Mỹ và Trung Quốc.

Dù thỏa thuận thương mại sẽ giúp châu Âu tránh được suy thoái, nền kinh tế này vẫn bị kìm hãm. Tháng trước, Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) đưa ra hai kịch bản tăng trưởng năm nay trong trường hợp bị áp thuế, với tốc độ chỉ 0,5-0,9%. Nếu không bị áp, GDP khối này có thể tăng hơn 1%.

Trước khi ông Trump nhậm chức, thuế trung bình với sản phẩm vào Mỹ là 1,5%. Thậm chí, khi Anh đàm phán được mức thuế 10% với Mỹ hồi tháng 5, quan chức châu Âu vẫn tin rằng họ có thể làm được tốt hơn, là đưa thuế về 0%. Khi đó, họ tin EU có sức mạnh kinh tế để đối đầu với ông Trump.

"EU không có nhiều đòn bẩy hơn Mỹ. Chính quyền Trump chẳng vội vã gì", một quan chức cấp cao tại châu Âu cho biết. Tuần trước, người này đã tiết lộ thuế mới có thể về 15%.

Nhiều quan chức khác cũng chỉ ra châu Âu chịu sức ép từ các doanh nghiệp xuất khẩu trong khối. Bất ổn thương mại đã bắt đầu ảnh hưởng đến những công ty như hãng viễn thông Nokia (Phần Lan) hay hãng thép SSAB (Thụy Điển).

"Chúng tôi đang chơi một ván bài xấu. Thỏa thuận này là tốt nhất có thể trong tình hình hiện tại. Diễn biến vài tháng qua rõ ràng đã cho thấy bất ổn thương mại toàn cầu ảnh hưởng thế nào đến doanh nghiệp châu Âu", một nhà ngoại giao khác của EU giải thích.

Sự mất cân đối cũng thể hiện rõ trong thỏa thuận. Không chỉ hủy bỏ kế hoạch trả đũa và mở cửa với hàng hóa Mỹ, châu Âu còn đồng ý mua 750 tỷ USD sản phẩm năng lượng, đầu tư 600 tỷ USD vào nước này và mua thêm thiết bị quân sự Mỹ. Thời gian cho các khoản đầu tư này chưa được công bố.

Trong quá trình đàm phán, EU dường như cũng nhận ra rằng họ sẽ thiệt hại nhiều hơn nếu đối đầu toàn diện. Các biện pháp trả đũa mà EU từng đe dọa chỉ áp dụng với khoảng 93 tỷ euro hàng Mỹ, chưa bằng nửa thặng dư thương mại hàng hóa của họ với nước này.

Một số nước thành viên EU từng ủng hộ áp dụng các biện pháp trả đũa quy mô lớn, nhắm vào lĩnh vực dịch vụ, thay vì hàng hóa. Tuy nhiên, họ vẫn chưa đạt đồng thuận trong việc đánh vào các dịch vụ số của Mỹ như Netflix, Uber hay điện toán đám mây của Microsoft. Đây là những nền tảng được người tiêu dùng châu Âu ưa chuộng và không có nhiều lựa chọn thay thế trong khối.

Hiện chưa rõ thỏa thuận với Mỹ có thôi thúc các lãnh đạo châu Âu tăng tốc cải tổ kinh tế và đa dạng hóa đồng minh thương mại hay không. Đây là các cam kết họ đưa ra lâu nay, nhưng chưa thực hiện được vì các nước thành viên không thống nhất.

Chủ tịch Hiệp hội Bán buôn, Ngoại thương và Dịch vụ (BGA) Đức Dirk Jandura đánh giá thỏa thuận với Mỹ "là một sự nhân nhượng đau đớn" và "mối đe dọa hiện hữu" với nhiều nước thành viên. Ông kêu gọi đã đến lúc châu Âu giảm phụ thuộc vào đối tác thương mại lớn nhất của họ.

"Hãy coi những tháng vừa qua là hồi chuông cảnh tỉnh. Châu Âu cần chuẩn bị chiến lược cho tương lai. Chúng ta cần các hiệp định thương mại mới với những cường quốc công nghiệp hàng đầu thế giới", ông kết luận.

Hà Thu (theo Reuters, CNN)