Đối mặt với những bất ổn ngày càng gia tăng trong vận tải biển toàn cầu và nhu cầu cấp thiết về khả năng phục hồi chuỗi cung ứng, Malaysia đang thực hiện những bước đi táo bạo nhằm tái cấu trúc hạ tầng thương mại. Trong đó, việc đầu tư vào một cảng nội địa quy mô lớn tại Perlis, tăng cường kết nối đường sắt với Thái Lan và Trung Quốc cho thấy sự dịch chuyển chiến lược từ mô hình logistics phụ thuộc vào đường biển sang các tuyến vận tải đường bộ tích hợp.

Sự chuyển hướng này phản ánh tham vọng lớn hơn của Malaysia trong việc trở thành trung tâm logistics khu vực, có khả năng xử lý khối lượng hàng hóa ngày càng tăng giữa ASEAN và Trung Quốc, thậm chí xa hơn là châu Âu, thông qua các kênh vận chuyển nhanh, tiết kiệm chi phí và bền vững hơn.

Cảng nội địa mới làm trụ cột thương mại phía Bắc

Cảng nội địa Perlis (Perlis Inland Port - PIP), tọa lạc tại Chuping, gần biên giới Padang Besar giáp Thái Lan, nằm ở trung tâm của quá trình chuyển đổi hạ tầng tại Malaysia. Với khoản đầu tư lên tới 492 triệu Ringgit (tương đương 112 triệu USD), cảng này được thiết kế để trở thành cảng khô có khả năng xử lý tới 300.000 TEU mỗi năm sau khi hoàn tất giai đoạn 1 vào quý III/2025.

Công suất này gấp đôi khả năng hiện tại của ga Padang Besar, nhấn mạnh vai trò của PIP như một trung tâm trung chuyển lớn cho khu vực Bắc bán đảo Malaysia. Cảng này sẽ tích hợp các chức năng gom hàng, thông quan, logistics Halal và kho lạnh, đặc biệt phù hợp với các mặt hàng xuất khẩu cần bảo quản và giao hàng nhanh như thực phẩm nông sản, linh kiện điện tử.

Perlis Inland Port không chỉ là một dự án đường sắt mà còn được thiết kế để tích hợp logistics đa phương thức, bao gồm vận chuyển đường bộ, dịch vụ trung chuyển đến cảng Penang, và khả năng kết nối với các trung tâm hàng không tại Kedah và Penang trong tương lai. Điều này mang lại sự linh hoạt cho các nhà xuất khẩu Malaysia trong việc lựa chọn phương thức vận chuyển nhanh nhất hoặc tiết kiệm nhất.

Dự án Cảng nội địa Perlis (PIP) tại Chuping (Malaysia) là bước đi chiến lược nhằm đưa Perlis trở thành thành phố biên giới và trung tâm hậu cần quốc tế, nằm trong kế hoạch phát triển Hành lang Kinh tế phía Bắc (NCER), thúc đẩy thương mại Malaysia - Thái Lan và mở rộng kết nối logistics khu vực ASEAN. Ảnh: STG

Khôi phục logistics đường sắt Malaysia - Thái Lan

Để hỗ trợ hoạt động của cảng nội địa, Malaysia và Thái Lan đang nâng cấp các tuyến đường sắt xuyên biên giới. Một bước phát triển đáng chú ý là việc nâng cấp đoạn đường sắt dài 45 km từ Hat Yai đến Padang Besar, với khoản đầu tư 6,6 tỷ baht (190 triệu USD) từ phía Thái Lan. Việc nâng cấp này cho phép vận hành hơn 20 chuyến tàu hàng mỗi ngày, tăng đáng kể so với hiện tại.

Về phía Malaysia, các khoản đầu tư cũng được điều chỉnh phù hợp với dự án Đường sắt Bờ Đông (ECRL) trị giá 10 tỷ USD dài 665 km, được Trung Quốc hỗ trợ, dự kiến sẽ nối liền bờ Đông và Tây Malaysia, đồng thời mở rộng kết nối đến biên giới Thái Lan vào cuối năm 2026. Dự án không chỉ nâng cao tính linh hoạt của vận chuyển nội địa mà còn gắn Malaysia vào mạng lưới đường sắt khu vực, bao gồm cả tuyến đường sắt Thái Lan - Lào và sau đó là Trung Quốc.

Malaysia và Thái Lan đã đặt mục tiêu kim ngạch thương mại song phương đạt 30 tỷ USD vào năm 2027, và việc tích hợp logistics sẽ là chìa khóa để đạt được mục tiêu này. Cảng nội địa và các tuyến đường sắt nâng cấp được kỳ vọng sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ về kinh tế tại các bang phía Bắc, tạo ra việc làm mới, thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng như nhu cầu về kho bãi.

Hạ tầng này cũng hỗ trợ chương trình Phát triển khu kinh tế miền Bắc (NCER) của Malaysia, với mục tiêu biến Perlis, Kedah, Penang và Perak thành các cụm logistics và sản xuất có năng suất cao. Ở quy mô ASEAN, những kết nối này giúp thúc đẩy hội nhập sâu rộng hơn và giảm bớt các rào cản phi thuế quan. Các sáng kiến hài hòa hóa thủ tục hải quan đường sắt, tiêu chuẩn hóa tài liệu và đồng bộ hóa quy trình kiểm tra đang được nghiên cứu nhằm giúp lưu thông hàng hóa trôi chảy hơn.

Ngoài ra, các nỗ lực của Malaysia gắn liền với mạng lưới Đường sắt Liên Á (Pan-Asia Railway Network), một sáng kiến nhằm kết nối Trung Quốc với Đông Nam Á bằng đường sắt. Tuyến đường sắt Trung Quốc - Lào, đi vào hoạt động từ cuối năm 2021, hiện là trục xương sống của hành lang vận tải đường bộ này.

Malaysia đã bắt đầu hưởng lợi từ sự tích hợp này. Vào tháng 6/2024, tuyến ASEAN Express - một dịch vụ vận tải hàng hóa từ Selangor đến Trùng Khánh (Trung Quốc) bắt đầu hoạt động, với thời gian giao hàng chỉ 8 ngày thông qua trục đường sắt Trung Quốc - Lào - Thái Lan - Malaysia. Tuyến này đang được mở rộng để dừng tại Perlis, cho phép kết nối nhanh hơn với cảng nội địa.

Mạng lưới này là một giải pháp thay thế cho vận tải biển qua Biển Đông hoặc Biển Đỏ, những tuyến đang đối mặt với nhiều bất ổn. Tuyến đường bộ đặc biệt có lợi cho các nhà xuất khẩu Malaysia trong lĩnh vực sản phẩm Halal, nông sản tươi sống và linh kiện công nghiệp cần giao hàng nhanh và đáng tin cậy.

Vượt qua các rào cản chính sách, vận hành và cạnh tranh

Malaysia vẫn đối mặt với nhiều thách thức đáng kể. Việc đầu tư vào hạ tầng đường sắt cần đảm bảo tiến độ. Việc hài hòa thủ tục với hải quan và chính quyền biên giới Thái Lan cần được đẩy nhanh. Những vấn đề như sự khác biệt về khổ đường ray, ách tắc tại hải quan và tiêu chuẩn vận hành không đồng nhất có thể làm chậm quá trình tích hợp toàn diện.

Cạnh tranh từ cảng Tuas của Singapore, các cảng nước sâu của Việt Nam và các trung tâm vận tải như Patimban và Batam của Indonesia cũng đang gia tăng. Malaysia cần kết hợp đầu tư hạ tầng với thực thi chính sách mạnh mẽ và cải cách thủ tục thương mại nhằm giữ vững lợi thế cạnh tranh.

Những bước đi về hạ tầng của Malaysia diễn ra trong bối cảnh dòng chảy thương mại toàn cầu đang được tái cấu trúc do căng thẳng địa chính trị, rủi ro khí hậu và gián đoạn kỹ thuật số. Cảng nội địa Perlis và mạng lưới đường sắt liên quan không chỉ là giải pháp chiến lược cho những nút thắt logistics của Malaysia mà còn đáp ứng nhu cầu lâu dài của ASEAN về các hành lang thương mại đường bộ tích hợp.

Nếu được triển khai hiệu quả, Malaysia có thể trở thành một cửa ngõ quan trọng cho hàng hóa từ Trung Quốc, Thái Lan và trong nội khối ASEAN, thay đổi cách thức lưu chuyển hàng hóa trong khu vực và củng cố vai trò của quốc gia trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Như Ý (Theo ASEAN Briefing)