Trước đây, quán của chị Duyên nộp thuế khoán, sử dụng nguyên liệu từ các mối quen không cần hóa đơn. Tuy nhiên, từ ngày 1/6 khi chính sách mới có hiệu lực, các hộ và cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng mỗi năm phải chuyển sang kê khai thuế theo doanh thu thực tế. Điều này buộc chị phải tìm nguồn cung ứng có chứng từ đầy đủ, kéo theo chi phí đầu vào tăng đáng kể.

Chị cũng phải sử dụng hóa đơn điện tử phát hành từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế. "Tôi buộc phải tăng giá, từ 40.000-60.000 đồng lên 45.000-65.000 đồng một bát bún", chị nói, cho hay đang cập nhật để "làm lại thực đơn với giá mới".

Không riêng quán chị Duyên, nhiều cửa hàng, quán ăn quanh khu vực Tây Mỗ đã tăng 5.000-10.000 đồng mỗi món để bù đắp chi phí.

Cô Nguyễn Thị Xuân, chủ tiệm tạp hóa trên đường Trần Cung, Bắc Từ Liêm, Hà Nội, ngày 4/6. Ảnh: Thủy Trương

Theo quy định, người bán phải nộp thuế VAT và thu nhập cá nhân nếu có doanh thu từ 100 triệu đồng một năm. Số thuế được cơ quan quản lý tính trên tổng doanh thu, tỷ lệ thuế VAT hàng hóa, dịch vụ và thu nhập cá nhân, với từng hoạt động kinh doanh.

Chẳng hạn, cá nhân phân phối, cung cấp hàng hóa thì thuế phải nộp = doanh thu * (1% thuế VAT + 0,5% thu nhập cá nhân). Còn nếu cá nhân có thu nhập từ quảng cáo trên sản phẩm, dịch vụ nội dung thông tin số... nộp thuế thu nhập cá nhân với thuế suất 2%, VAT 5%.

Bà Nguyễn Thị Xuân, 63 tuổi, chủ tiệm tạp hóa trên đường Trần Cung (quận Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết với thuế suất 1,5% trên doanh thu, trong khi lợi nhuận chỉ 2-5%, cửa hàng gần như không còn lãi. Điều này buộc bà phải tính toán, điều chỉnh giá một số mặt hàng.

Không chỉ gánh chi phí thuế, hộ kinh doanh phải đầu tư thiết bị, phần mềm để xuất hóa đơn cho mỗi giao dịch, kết nối với cơ quan thuế. Bà Xuân đã chi 6 triệu đồng mua máy, phần mềm in hóa đơn, nhưng bà gặp khó khăn trong thao tác do lớn tuổi, không rành công nghệ.

Tại chợ Đồng Xuân (Hà Nội), nhiều tiểu thương chưa kịp triển khai hóa đơn điện tử vì thời gian gấp. Bà Hoa - chủ sạp giày dép - cho biết phải nhờ người nhà thao tác giúp việc nhập mã hàng vào máy, xuất hóa đơn vì từ trước đến nay chỉ quen viết tay.

Bà Ngân, một chủ cửa hàng khác, lo kinh doanh thêm vất vả vì phải đóng thuế trước khi thu được tiền từ khách nợ. "Buôn bán ế ẩm, doanh thu giảm, giờ buộc phải tăng giá vì thuế khiến hàng tiêu thụ càng chậm", bà nói.

Theo số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính), đến cuối 2024, cả nước có 3,6 triệu hộ kinh doanh đang được quản lý thuế, đóng góp 25.953 tỷ đồng vào ngân sách. Trong số này, gần hai triệu hộ áp dụng phương pháp thuế khoán, bình quân 700.000 đồng mỗi tháng. Dự kiến có khoảng 37.000 hộ, cá nhân kinh doanh đang nộp thuế theo hình thức khoán sẽ phải chuyển đổi hình thức.

Tại TP HCM, nhiều tiểu thương chợ An Đông cũng gặp khó khi chuyển sang hóa đơn điện tử vì không quen sử dụng thiết bị công nghệ. Bà Thanh, bán giày dép ở tầng trệt, chia sẻ không biết dùng điện thoại hay máy tính, nên "việc cập nhật hàng, in hóa đơn đều phải nhờ con cháu".

Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở các chợ Bến Thành, Tân Định, Phạm Văn Hai. Nhiều tiểu thương cho biết họ được cơ quan thuế hướng dẫn nhưng vẫn lúng túng, chưa dám xuất hóa đơn. Một số cá nhân thử thao tác, nhưng phần mềm gặp lỗi, người mua không nhận được chứng từ.

Một góc chợ Bến Thành, TP HCM, ngày 4/6. Ảnh: Thi Hà

Đại diện Ban quản lý chợ Bến Thành cho biết, việc triển khai hóa đơn điện tử gặp nhiều khó khăn do phần lớn tiểu thương là người lớn tuổi, ít tiếp cận công nghệ. Ngoài ra, chi phí mua máy tính tiền, chữ ký số, phần mềm có thể lên tới hàng chục triệu đồng mỗi năm... cũng là gánh nặng với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Chợ Bến Thành hiện có khoảng 1.200 sạp, trong đó 80% sạp hoạt động thường xuyên. Khoảng 600 hộ có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm đang được hướng dẫn thực hiện xuất, in hóa đơn, nhưng hơn 10% vẫn chưa thể áp dụng do vướng mắc kỹ thuật, pháp lý.

"Chúng tôi đang hỗ trợ trong khả năng, nhưng người lớn tuổi cần thêm thời gian và hướng dẫn cụ thể", đại diện Ban quản lý nói, đồng thời kiến nghị cơ quan thuế linh hoạt hơn, giảm chi phí thiết bị để tiểu thương yên tâm áp dụng.

Ông Đỗ Tuấn Anh - Phó tổng giám đốc KiotViet cũng cho rằng chi phí đầu tư và duy trì là rào cản lớn với các hộ kinh doanh khi bỏ thuế khoán, chuyển đổi cách tính thuế, hóa đơn. Ông đề xuất phần mềm hóa đơn cần đơn giản, dễ sử dụng, phù hợp với người lớn tuổi.

Tiểu thương chợ An Đông, TP HCM tập thao tác xuất hóa đơn điện tử, ngày 4/6. Ảnh: Thi Hà

Theo quy định mới, các hộ kinh doanh buộc xuất hóa đơn điện tử, trong đó phần thuế phải thể hiện rõ ràng. Điều này dẫn đến việc thay đổi cách niêm yết giá và tính tiền, dù nhiều hộ không thuộc diện kê khai thuế theo phương pháp khấu trừ. Trong trường hợp này, thuế VAT đã nằm trong giá bán và không được tách riêng.

Một số quán ăn, nhà hàng đã bắt đầu cộng thêm thuế VAT vào hóa đơn, thay vì chỉ tính khi khách yêu cầu "hóa đơn đỏ" như trước.

Ông Lâm - chủ hai nhà hàng cơm niêu tại quận 1, cho biết ngoài khó khăn về công nghệ, vướng mắc lớn nằm ở cách tính thuế trực tiếp theo tỷ lệ cố định 1,5-4,5% trên doanh thu (tùy ngành). Khác với phương pháp khấu trừ, hình thức này không cho bù thuế đầu vào, dẫn đến "thuế chồng thuế".

Ông ví dụ, hàng bán giá 100.000 đồng bị tính thuế thêm 4.500 đồng. Người mua sau bán lại hàng với giá 200.000 đồng, họ tiếp tục bị đánh thuế, đẩy giá lên 209.000 đồng. "Mỗi khâu đều bị tính thuế, thay vì chỉ thu trên phần giá trị tăng thêm", ông nói.

Một tiểu thương chuyên nhập hàng tại chợ Đồng Xuân (Hà Nội) cho rằng thuế nên phân theo ngành nghề hoặc đặc thù sản phẩm. Bà dẫn chứng, bán buôn lời rất thấp do vốn xoay vòng nhanh, nhưng lại bị áp thuế tương đương bán lẻ - vốn biên lợi nhuận có thể lên tới 200%. Hay mặt hàng thực phẩm tươi nếu không tiêu thụ trong ngày sẽ hư hỏng, không thể so sánh với hàng xa xỉ có thể tồn kho hàng tháng.

Theo bà, nếu cách tính thuế không phù hợp với từng loại hình, cuối cùng người tiêu dùng sẽ chịu thiệt vì tiểu thương phải cộng chi phí vào giá bán để đảm bảo lợi nhuận.

Thi Hà - Thủy Trương - Trọng Hiếu