Ngày 5/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có cuộc điện đàm đã được kỳ vọng từ lâu. Trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump cho biết đây là "cuộc điện đàm tốt đẹp", mang lại kết quả "rất tích cực cho cả hai quốc gia". Nội dung thảo luận gần như hoàn toàn tập trung vào thương mại.

Tổng thống Mỹ thông báo các phái đoàn Mỹ và Trung Quốc sẽ sớm gặp nhau để thảo luận, nhấn mạnh rằng "không nên còn bất kỳ nghi vấn nào" liên quan đến vấn đề đất hiếm. Phái đoàn Mỹ sẽ bao gồm Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer.

Chủ tịch Tập cũng nói với Tổng thống Trump rằng hai bên nên "chỉnh lại hướng đi" cho quan hệ song phương. "Việc đưa con tàu lớn quan hệ Trung - Mỹ trở lại đúng hướng đòi hỏi chúng ta phải cầm lái và xác định phương hướng thật tốt, đặc biệt là loại bỏ mọi nhiễu động, thậm chí là sự phá hoại, điều này cực kỳ quan trọng", ông nói.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Nhật Bản năm 2019. Ảnh: Reuters

Cuộc điện đàm diễn ra trong bối cảnh đàm phán thương mại Mỹ - Trung Quốc chững lại từ sau khi đạt thỏa thuận giảm thuế tại Geneva đầu tháng 5. Theo kết quả vòng đàm phán này, trong 90 ngày, thuế nhập khẩu Mỹ áp lên hàng Trung Quốc sẽ giảm từ 145% xuống 30%. Tương tự, hàng Mỹ vào Trung Quốc được giảm thuế từ 125% về 10%. Các rào cản phi thuế quan sẽ được gỡ bỏ.

Tuy nhiên, chỉ vài tuần sau, cả Mỹ và Trung Quốc cùng cáo buộc nhau vi phạm thỏa thuận. Giới chức Mỹ cho biết Trung Quốc vẫn chưa đẩy nhanh việc xuất khẩu các khoáng sản thiết yếu phục vụ ngành điện tử tiên tiến. Trong khi đó, Trung Quốc cáo buộc Mỹ đưa ra nhiều chính sách bất lợi, gồm hướng dẫn kiểm soát xuất khẩu chip AI, dừng bán phần mềm tự động hóa thiết kế điện tử (EDA) cho Trung Quốc, và tuyên bố sẽ hủy thị thực của sinh viên nước này.

Bessent cho rằng chỉ khi hai lãnh đạo trực tiếp đối thoại, bất đồng mới được giải quyết và đàm phán sẽ lại tiếp tục.

Vì thế, giới phân tích đánh giá cuộc điện đàm giữa lãnh đạo hai nền kinh tế lớn nhất thế giới sẽ mang lại tác động tích cực trong ngắn hạn. Nó làm giảm rủi ro thuế nhập khẩu quay lại mức cao không tưởng trước đây. Tuy nhiên, các chiến lược gia địa chính trị cũng cảnh báo diễn biến này khó làm giảm đáng kể sự bất ổn với các doanh nghiệp.

Thị trường chứng khoán Mỹ bật tăng ngay đầu phiên giao dịch 5/6, nhờ thông tin về cuộc điện đàm. Tuy nhiên, mức tăng sau đó dần thu hẹp. S&P 500 và DJIA chốt phiên giảm lần lượt 0,5% và 0,2%.

"Từ quan điểm của một nhà đầu tư trong ngắn hạn, Trump có thể đảo ngược các quyết định mang tính nhất thời của mình. Nhưng điều này cũng không có tác dụng với cả nền kinh tế hay các doanh nghiệp, vì sự thiếu chắc chắn vẫn sẽ dẫn đến suy giảm. Trên lý thuyết, tâm lý này đang phản ánh vào thị trường", Stephen Myrow - Giám đốc hãng nghiên cứu Beacon Policy Advisors cho biết trên Barron’s.

Craig Singleton - Giám đốc cấp cao Chương trình Trung Quốc tại tổ chức Foundation for Defense of Democracies cũng cho rằng cuộc điện đàm "chỉ giúp căng thẳng thương mại dừng leo thang", chứ "không giải quyết được các căng thẳng cốt lõi" trong quan hệ song phương.

Ông cảnh báo khi Nhà Trắng vẫn đang cân nhắc các biện pháp mang tính trừng phạt mới, sự yên ắng hiện tại có thể bị phá vỡ bất cứ lúc nào. Vì nếu Washington leo thang, Bắc Kinh cũng sẵn sàng đáp trả. "Chỉ cần một động thái cạnh tranh nữa là sự đối đầu sẽ lại trầm trọng hơn", ông trả lời AP.

Gabriel Wildau - CEO hãng ty tư vấn Teneo cũng đồng tình với quan điểm trên. "Cuộc điện đàm giúp ngăn đàm phán thương mại trật bánh, nhưng không tạo ra đột phá rõ ràng nào về các vấn đề then chốt".

Cách hai chính phủ thông báo về nội dung thảo luận cũng làm tăng nghi ngờ rằng quan hệ hai nước có tiến triển thực sự. SCMP nhận định trong khi Trump tỏ ra khá tích cực, Trung Quốc lại thể hiện quan điểm thận trọng hơn.

Phía Trung Quốc nhấn mạnh ông Trump là người chủ động gọi điện. "Trung Quốc đang thực hiện nghiêm túc và đầy đủ thỏa thuận. Phía Mỹ cần ghi nhận tiến triển đã đạt được và gỡ bỏ các biện pháp tiêu cực nhắm vào Trung Quốc", thông báo của nước này về cuộc điện đàm viết.

Trong khi đó, ông Trump mô tả cuộc gọi và mối quan hệ với ông Tập là tích cực. Ông nói sinh viên Trung Quốc được hoan nghênh tại Mỹ và thừa nhận vấn đề đất hiếm rất phức tạp.

"Tôi nghĩ chúng ta đang ở vị thế rất tốt với Trung Quốc và với cả thỏa thuận thương mại. Chúng tôi chỉ đang làm rõ một số điểm liên quan đến đất hiếm và nam châm đất hiếm. Hai bên đã có thỏa thuận và chúng tôi chỉ muốn chắc chắn mọi người đều hiểu rõ thỏa thuận đó", Trump cho biết trước báo giới ngày 5/6.

Tuy nhiên, việc thực thi thỏa thuận không đơn giản. "Rút lại thuế dễ hơn nhiều so với gỡ bỏ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu. Việc bán lại chip cũng dễ hơn giảm thuế", Myrow nhận định. Chính sách hạn chế Trung Quốc tiếp cận công nghệ Mỹ được ủng hộ rộng rãi hơn nhiều so với chính sách áp thuế nhập khẩu, ông nói.

"Những điểm nghẽn trong chuỗi cung ứng chiến lược chính là cốt lõi của vấn đề. Về cơ bản, hai bên vẫn đang bất đồng với nhau. Sai lầm của nhiều người trong chính quyền Trump là họ nghĩ Mỹ có ưu thế kinh tế hoàn toàn so với Trung Quốc và đánh giá thấp khả năng chịu thiệt hại của Bắc Kinh", Myrow nói.

Kể cả khi việc đàm phán được nối lại, ông Trump vẫn sẽ muốn giảm phụ thuộc vào các nhà máy Trung Quốc và hồi sinh ngành sản xuất Mỹ. Trong khi đó, Trung Quốc cũng vẫn muốn tiếp tục thúc đẩy các công nghệ như xe điện và trí tuệ nhân tạo - được đánh giá rất quan trọng để bảo đảm tương lai kinh tế cho họ.

Phần lớn chuyên gia cho rằng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu sẽ tiếp tục là tâm điểm. Michael Hirson - Trưởng bộ phận nghiên cứu Trung Quốc tại 22V Research cho biết ông đang theo dõi xem Mỹ có đưa ra bảo đảm nào về chính sách hạn chế công nghệ trong tương lai hay không. Nhiều chuyên gia an ninh tại Mỹ đang kêu gọi siết kiểm soát để củng cố vị thế của nước này trong cuộc đua AI với các đối thủ như DeepSeek và Huawei.

Nhà đầu tư và doanh nghiệp đang chờ đợi cuộc gặp tiếp theo giữa các quan chức cấp cao hai nước. Tuy nhiên, họ có thể phải hạ thấp kỳ vọng. "Khoảng cách hiện rất lớn và các quan điểm thì đã ăn sâu rồi. Quá trình này sẽ cần nhiều thời gian", Everett Eissenstat - cựu Phó giám đốc Hội đồng Kinh tế Quốc gia trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump nhận định.

Lịch sử cũng cho thấy việc đạt được một thỏa thuận cuối cùng có thể sẽ còn rất lâu. Trong nhiệm kỳ đầu của Trump, cuộc chiến thương mại với Trung Quốc nổ ra vào tháng 7/2018. Sau các cuộc đàm phán, hai bên từng vài lần đồng ý ngừng áp thuế. Tuy nhiên, căng thẳng sau đó bùng phát trở lại, khiến cuộc chiến áp thuế tiếp tục leo thang đến khi hai bên ký Thỏa thuận Giai đoạn Một vào tháng 1/2020.

Hà Thu (theo AP, SCMP)