Tại hội thảo "Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng" ngày 10/6, các chuyên gia cảnh báo tình trạng dư lượng cadimi - kim loại nặng có hại cho sức khỏe - trong trái sầu riêng có thể gây mất uy tín và thiệt hại hàng tỷ USD xuất khẩu nông sản.

Để gỡ "nút thắt" tồn dư cadimi trong sầu riêng, ông Nguyễn Đỗ Dũng - Tổng giám đốc Công ty Công nghệ nông nghiệp Enfarm, đề xuất ứng dụng công nghệ để theo dõi chất lượng đất và cảnh báo sớm rủi ro sinh học. Bằng cách sử dụng dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI), hệ thống sẽ xác định các khu vực có nguy cơ cao, từ đó đưa ra biện pháp cải tạo đất phù hợp.

Theo ông Dũng, công nghệ này giúp giảm đến 70% số mẫu quả cần xét nghiệm, tiết kiệm chi phí, rút ngắn thời gian xử lý so với phương pháp thủ công. Enfarm đã xây dựng nền tảng số hỗ trợ lấy mẫu, phân tích và trả kết quả nhanh, góp phần nâng cao chất lượng trái và giá trị nông sản.

Theo ông Dũng, công nghệ và nền tảng đã xây dựng, nhưng cần hoàn thiện pháp lý và có cơ chế bảo vệ những người làm đúng. Nếu được cơ quan chức năng phối hợp xử lý vướng mắc về chính sách, ông Dũng cho rằng giải pháp công nghệ này có thể triển khai ngay trong vụ sầu riêng sắp tới.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng giám đốc Công ty Công nghệ nông nghiệp Enfarm. Ảnh: Duy Phạm

Từ góc độ chính sách, ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, đề xuất xây dựng hệ thống phòng test mini tại vùng trồng, giúp kiểm nghiệm nhanh và minh bạch tồn dư hóa chất. Nông dân chỉ được bán sản phẩm cho cơ sở đóng gói khi đã đạt chuẩn, qua đó truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Bên cạnh đó, ông Nguyên cho rằng cơ quan quản lý cần kiểm soát, loại bỏ vật tư đầu vào nhiễm cadimi, hướng dẫn người trồng cải tạo đất và ghi nhật ký canh tác. Khi chất lượng được sàng lọc từ đầu, Việt Nam có thể đề xuất Trung Quốc mở "luồng xanh" với sầu riêng đạt chuẩn.

Cũng tại hội thảo, chuyên gia và nhà quản lý cũng xác định nguyên nhân cadimi có trong sầu riêng phần lớn do sử dụng phân bón không rõ nguồn gốc. TS Nguyễn Đăng Nghĩa - nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất và phân bón phía Nam - cho biết Việt Nam từng nhập hơn 112.000 tấn DAP từ Hàn Quốc, trong đó có lô vượt ngưỡng cadimi. Tuy nhiên, nhiều vùng trồng tại khu vực Đông Nam Bộ, Tây Nguyên không dùng loại này và đang bị "oan".

Trong khi đó, ông Nguyễn Quang Hiếu - Phó cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) - lưu ý không nên đổ lỗi hoàn toàn cho phân bón DAP. Theo ông, sự thay đổi độ pH trong đất khi vào vụ có thể khiến cadimi hòa tan nhiều hơn. Một số phân hữu cơ có hàm lượng cadimi cao hơn loại vô cơ do nguyên liệu là bùn thải, chất trộn không rõ nguồn gốc.

Mắt xích yếu khác là kiểm tra chất lượng và mã số vùng trồng chưa nghiêm. Doanh nghiệp vẫn xuất hàng khi chưa có thiết bị test nhanh cadimi trước khi thông quan.

Văn phòng SPS Việt Nam cho biết đã nhận cảnh báo với nhiều nông sản như sầu riêng, ớt, chôm chôm, măng cụt. Bộ Công Thương cũng cảnh báo nhiều loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật giả mạo, rao bán trên mạng, chứa cadimi hoặc vàng O, không nằm trong danh mục được phép.

Cả nước có trên 150.000 ha diện tích trồng sầu riêng, nhưng chỉ 20% được cấp mã vùng trồng, đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch. Riêng Đăk Lăk - vùng trồng sầu riêng trọng điểm tại Tây Nguyên - sản lượng năm nay ước đạt 500.000 tấn, sắp bước vào chính vụ thu hoạch.

Theo số liệu thống kê của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, 4 tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 183 triệu USD, giảm gần 61%. Riêng Trung Quốc - thị trường xuất khẩu chính của sầu riêng Việt - giảm đến 75%, xuống còn 105 triệu USD.

Thi Hà