Tháng trước, Thủ tướng ký công điện đốc thúc các bộ ngành, địa phương cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, hướng mục tiêu bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện đầu tư kinh doanh, thời gian giải quyết thủ tục hành chính. Công điện nhằm thể chế hóa quyết tâm của Bộ Chính trị và Quốc hội trong phát triển kinh tế tư nhân, để lực lượng này phát triển đột phá.

Xuất nhập khẩu hàng hóa tại cảng Tân Vũ - Hải Phòng, tháng 3/2024. Ảnh: Giang Huy

Liên quan đến việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, ông Nguyễn Bá Diệp, đồng sáng lập Tập đoàn Công nghệ tài chính MoMo, nêu một trong những khó khăn của doanh nghiệp công nghệ mới là tuân thủ theo quy định của các Bộ quản lý khác nhau.

Lấy ví dụ từ doanh nghiệp này, họ chịu sự quản lý của năm Bộ và cơ quan ngang Bộ, cần lượng nhân sự tương đương để làm báo cáo gửi các cấp quản lý. Hàng tháng, ông Diệp tính toán MoMo phải chi 100 triệu đồng để trả lương cho 5 nhân sự này nhằm đảm bảo tính tuân thủ.

Ông kỳ vọng có một đầu mối nhất định giải quyết các vấn đề liên quan đến kinh tế tư nhân hoặc FinTech (lĩnh vực công nghệ tài chính), thay vì doanh nghiệp phải liên hệ với nhiều Bộ mỗi khi cung cấp sản phẩm, dịch vụ mới.

Thực tế, nhiều chi phí tuân thủ, điều kiện kinh doanh, thủ tục hành chính đang "vướng chân" doanh nghiệp. Hơn hai thập kỷ sản xuất, kinh doanh và xuất khẩu nông sản, một trong những rào cản lớn nhất với "vua tiêu" Phúc Sinh là hoàn thuế. "Một hồ sơ chứng từ mấy chục tỷ đồng có thể bị ách lại chỉ bởi cơ quan kiểm tra chưa rà được chuẩn xác một hóa đơn vài trăm nghìn đồng", ông Phan Minh Thông, Chủ tịch HĐQT Phúc Sinh, nói. Thủ tục hoàn thuế cồng kềnh đang khiến doanh nghiệp mất thời gian và "chôn" vốn.

Một thủ tục nữa cộng đồng doanh nghiệp kỳ vọng được gỡ bỏ là chấp thuận chủ trương đầu tư, đăng ký dự án đầu tư. Lý giải rõ hơn, TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, nói thủ tục này khiến chi phí tuân thủ lớn trong khi không mang nhiều ý nghĩa về phương pháp quản lý. Bởi, hoạt động đầu tư của doanh nghiệp đã được quản lý chặt chẽ bằng quy định của các luật chuyên ngành.

Ví dụ, khi xây dựng một nhà máy, về đất đai, dự án được quản lý bởi Luật Quy hoạch và Đất đai liên quan đến hoạt động giao đất, cho thuê, đấu thầu quyền sử dụng đất. Bên cạnh đó, dự án cũng cần làm báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM), giấy phép môi trường, giấy phép xây dựng, thẩm duyệt thiết kế phòng cháy chữa cháy. Bởi vậy, TS Bình cho rằng việc xin chủ trương đầu tư từ cơ quan Nhà nước trong nhiều trường hợp là không cần thiết, khiến dự án mất vài năm mới hoàn thiện được thủ tục.

Thực tế, việc cắt giảm thủ tục hành chính và điều kiện kinh doanh đã được Chính phủ nhấn mạnh nhiều lần. Tuy nhiên, trong những lần hành động trước đây, kết quả có giảm về số lượng, nhưng theo một số doanh nghiệp, phát sinh theo hình thức khác. Ví dụ, 2-3 thủ tục được gộp làm một, tức chỉ giảm về số lượng nhưng không thay đổi về bản chất, hay các giấy phép, điều kiện kinh doanh lại trở thành quy chuẩn kỹ thuật phức tạp với doanh nghiệp.

Do đó, Giám đốc Economica Việt Nam khuyến nghị trong hành động cắt giảm lần này, chất lượng quan trọng hơn số lượng. "Doanh nghiệp không quá e ngại điều kiện kinh doanh, điều họ ngại là quy trình, thủ tục để có được điều kiện kinh doanh đó", TS Bình nói. Một số trường hợp thiếu minh bạch, hoặc thủ tục phức tạp, đi lại nhiều lần, nhiều điều kiện đặt ra gần như mang tính "đánh đố", gây khó khăn cho doanh nghiệp. Ông thêm rằng yếu tố cần cải cách lớn nhất là quá trình thực thi phải đảm bảo hiệu quả, minh bạch, đảm bảo công bằng, không gây trở ngại cho doanh nghiệp.

Để tăng tính minh bạch, đồng sáng lập MoMo khuyến nghị tăng cường chuyển đổi sang Chính phủ điện tử, tăng cường các giao dịch trực tuyến, qua đó cũng giúp giảm thiểu chi phí và thời gian cho doanh nghiệp. Ông khuyến nghị mô hình "dịch vụ một cửa" cần được triển khai rộng rãi và hiệu quả hơn.

Phúc Sinh, doanh nghiệp xuất khẩu nông sản tới hơn 100 nước, thậm chí khuyến nghị mô hình "không cửa" với hoạt động hải quan. "Có một cửa vẫn còn xác suất gây khó dễ cho doanh nghiệp", ông Thông nói. Đại diện MoMo và Phúc Sinh cùng đề xuất việc kiểm tra nên thực hiện xác suất, ưu tiên tự động, và hình thức kiểm tra điện tử, có thể phạt nặng các trường hợp vi phạm.

Để lần cắt giảm điều kiện kinh doanh này hiệu quả, Giám đốc Economica Việt Nam đề xuất xác định từng bước tiêu chí cho các điều kiện kinh doanh. Thứ nhất, điều kiện kinh doanh đặt ra cần được xác định có hợp hiến, hợp quy định pháp luật, phù hợp với tư tưởng cải cách mà Bộ Chính trị, Quốc hội và Chính phủ đề ra. Điều kiện đó có hay không hạn chế quá mức quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp, người dân, hay có mang tư tưởng "không quản được thì cấm".

Thứ hai, phương pháp quản lý bằng điều kiện kinh doanh này cần được xem xét liệu có phải là cách tốt nhất, hay còn cách thức thay thế tốt hơn, ví như các công cụ thị trường.

Thứ ba, nếu điều kiện kinh doanh trên là hợp lý, cơ quan chức năng tiếp tục cân nhắc tính hợp lý của số lượng thủ tục hành chính, thành phần hồ sơ, quy trình thủ tục, khả năng số hóa, minh bạch. Bên cạnh đó, cơ quan quản lý cần cân nhắc liệu mọi thủ tục đã tạo thuận lợi, chi phí tuân thủ có quá cao hay không.

"Giải đáp các câu hỏi trên, cơ quan chức năng sẽ phân định được điều kiện kinh doanh nào thực sự cần thiết để quản lý, điều kiện nào có thể sử dụng công cụ quản lý khác để tạo thuận lợi nhất cho người dân, doanh nghiệp", TS Bình nói.

Thủy Trương