Bộ Giáo dục và Đào tạo hồi giữa tháng 5 công bố kết luận thanh tra trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TP HCM. Trong đó, điểm hạn chế là trường không đủ tiến sĩ có chuyên môn phù hợp, theo Thông tư 17/2021 nên đã bố trí thạc sĩ, cử nhân chủ trì và giảng dạy ở 4 ngành.
Thông tư 17 về chuẩn chương trình yêu cầu các trường phải có ít nhất một tiến sĩ, thuộc ngành phù hợp chủ trì xây dựng chương trình. Giảng viên cơ hữu phải có 5 tiến sĩ.
Tính đến tháng 8/2024, cả nước có hơn 30.000 giảng viên có trình độ tiến sĩ, chiếm 33% tổng số. Tuy nhiên, theo một số trường nghệ thuật, con số này thấp hơn nhiều và "rất khó" đáp ứng yêu cầu của Bộ.
"Một ngành yêu cầu từng đó tiến sĩ thì kiếm đâu ra", đại diện một trường đào tạo nghệ thuật, nói. Ông cho hay cả trường mình có vài chục giảng viên nhưng chỉ có 4 tiến sĩ, có ngành như Âm nhạc không có tiến sĩ nào.
Trước đây, Bộ yêu cầu mỗi ngành có một tiến sĩ chủ trì và 10 thạc sĩ giảng dạy mà trường ông đã chật vật. Bởi các trường nghệ thuật vốn ít giảng viên và sinh viên. Ở trường này, có ngành chỉ ba giảng viên, hay ngành Âm nhạc chỉ có 10 sinh viên.
 |
Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp trường tại Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội năm 2021. Ảnh: Website nhà trường |
Theo PGS.TS Lâm Nhân, Hiệu trưởng trường Đại học Văn hóa TP HCM, ở phía Nam, các trường văn hóa, nghệ thuật không có giáo sư; số phó giáo sư chỉ đếm trên đầu ngón tay. Không nêu chi tiết, song ông cho hay với trình độ tiến sĩ, đa số cũng thiếu. Ông ví dụ muốn mở, chủ trì ngành "Huấn luyện múa" hoặc "Biên đạo múa", các trường phải có tiến sĩ đúng chuyên ngành nhưng cả nước hiện không có ai là tiến sĩ múa.
Tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, TS. NSND Đỗ Quốc Hưng, Phó Giám đốc phụ trách, cho biết số lượng giáo sư, phó giáo sư và tiến sĩ ở trường cũng tương đối so với các cơ sở khác, song vẫn khó đáp ứng quy định. Hiện các khoa trong Học viện như thanh nhạc, piano... có tiến sĩ, nhưng bộ môn Chỉ huy (thuộc khoa Sáng tác, Chỉ huy, Âm nhạc học) thì chưa.
"Thạc sĩ chỉ huy thì nhiều, còn tiến sĩ trên thế giới gần như không", ông cho hay. Hiện ở trường, tiến sĩ của bộ môn Lý luận, Sáng tác phải kiêm nhiệm cả bộ môn Chỉ huy. Nhưng theo ông, các trường ở tỉnh còn thiếu nhiều hơn, thậm chí ngay cả ở TP HCM. Ông Hưng kể vẫn bay vào để hỗ trợ vì có trường này chưa có tiến sĩ thanh nhạc.
Ngoài ra, số giảng viên cơ hữu, có học hàm, học vị trước kia hầu hết cao tuổi và chuẩn bị nghỉ hưu. Do đó, các trường càng thêm áp lực.
"Các trường khốn đốn vì sau khi lớp người lớn tuổi nghỉ hưu thì rất khó để tuyển mới. Trường tôi có năm mà 5, 6 người là tiến sĩ về hưu", ông Nhân nói.
Dù thiếu nhưng không giống những lĩnh vực khác, đào tạo được một tiến sĩ âm nhạc, nghệ thuật "khó kinh khủng", theo các trường.
PGS.TS.NGND Nguyễn Đình Thi, Hiệu trưởng Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội, nhìn nhận việc làm tiến sĩ là thách thức lớn đối với các nghệ sĩ bởi họ đang tư duy sáng tác là chính, không dễ chuyển sang nghiên cứu khoa học.
PGS Lâm Nhân đồng tình. Đặc thù công việc trong lĩnh vực chủ yếu đòi hỏi kỹ năng thực hành, việc viết một bài nghiên cứu chuyên sâu, đạt chuẩn hay làm luận án tiến sĩ hầu như không liên quan chuyên môn nghệ sĩ được đào tạo ở đại học.
"Nhiều người học tiến sĩ 7 năm vẫn chưa xong, phải xóa tên học lại từ đầu", ông kể. Hơn nữa, nghệ sĩ thường thích đi làm nghề, có thu nhập tốt hơn chứ không mặn mà học lên cao.
Còn theo đại diện trường ở miền Trung, muốn làm tiến sĩ, giảng viên phải ra Hà Nội. Đi xa, nhiều chi phí tốn kém khiến mọi người ngại. Chỉ tiêu đào tạo mỗi năm cũng chỉ có vài nghiên cứu sinh, thời gian học lâu nên nhiều người phải chờ đến lượt.
Ở lĩnh vực âm nhạc, NSND Đỗ Quốc Hưng cho biết lý do ít tiến sĩ vì chuyên môn khó và "cực kỳ nặng". Ông ví dụ riêng thạc sĩ biểu diễn, học viên phải trình bày một chương trình gần hai tiếng, hát 24 tác phẩm romance, aria kinh điển bằng tiếng nước ngoài.
"Nhiều thầy cô viết đề án để xin đào tạo tiến sĩ biểu diễn cho Học viện nhưng viết xong thấy không khả thi", ông cho hay.
 |
Một tiết học chèo ở trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội. Ảnh: Fanpage nhà trường |
Các trường nhìn nhận việc thiếu tiến sĩ hiện không quá ảnh hưởng bởi chương trình chủ yếu là thực hành, chỉ cần giảng viên là thạc sĩ hoặc nghệ sĩ giảng dạy. Ngoài ra, trường cho sinh viên đến các đoàn nghệ thuật học hỏi thêm.
"Tất nhiên tiến sĩ dạy đại học thì quá tốt nhưng về thực hành và làm nghề, nghệ sĩ hướng dẫn sinh viên vẫn là tốt nhất", một cán bộ làm công tác đào tạo nói. Ví dụ với nhã nhạc cung đình Huế, nghệ nhân là những người truyền nghề.
Hiện, để phần nào đáp ứng yêu cầu của Bộ, các cơ sở đào tạo ký hợp đồng với tiến sĩ về hưu. Họ đề xuất Bộ chỉ nên yêu cầu một tiến sĩ để mở và duy trì ngành như quy định cũ, đồng thời hy vọng sớm có nghị định về đào tạo đặc thù, để cởi bỏ thế khó cho các trường.
"Cần có quy định riêng với các trường nghệ thuật, không nên "đánh đồng" với lĩnh vực khác", NSƯT Quốc Hưng nói.
Còn PGS Lâm Nhân kiến nghị giải pháp trước mắt là cho phép các trường ký hợp đồng với người Việt có trình độ phù hợp ở nước ngoài về làm việc, kèm chính sách đãi ngộ để thu hút, cũng như khích lệ giảng viên cơ hữu học lên cao hơn.
Về lâu dài, NGND Nguyễn Đình Thi cho rằng các trường cần xác định nhu cầu và có kế hoạch xây dựng đội ngũ.
"Khó thì khó thật nhưng đã chấp nhận làm công tác giảng dạy bắt buộc có học vị, vì thế phải học thôi", ông nói.
Bình Minh - Lệ Nguyễn
