Mùa du lịch cao điểm hè đã đến, các sân bay trở nên quá tải, tâm lý hành khách cũng bị đẩy lên cao trào nhiều hơn. Các tình huống như hành khách lớn tiếng với nhân viên sân bay, tiếp viên và tranh cãi với nhau về chỗ ngồi diễn ra nhiều hơn. Điều gì khi bay khiến hành khách dễ mất bình tĩnh đến vậy?

Theo các chuyên gia, máy bay thực sự là "nồi áp suất cảm xúc". Với nhiều người, sân bay và máy bay đồng nghĩa với sự lo âu. Tâm trạng này thường bắt đầu từ trước khi bước chân vào nhà ga. Bên cạnh đó, môi trường hàng không là sự kết hợp của căng thẳng, khó chịu, mất kiểm soát. Những điều này đủ khiến hành khách điềm tĩnh nhất cũng trở nên dễ cáu kỉnh.

Chưa kể, trên máy bay, sự bất bình đẳng hiện ra rõ rệt: nhiều người thừa nhận từng chạnh lòng khi bước qua khoang hạng nhất để về ghế phổ thông.

Các hành khách đang di chuyển tại sân bay quốc tế Miami vào hồi cuối tháng 5. Ảnh: AFP

Hiện tượng "cơn thịnh nộ trên không" ngày càng phổ biến với số vụ việc hành khách căng thẳng những năm gần đây được ghi nhận tăng vọt. Theo Cục Hàng không Mỹ (FAA), trong năm 2021, gần 6.000 vụ hành khách gây rối trên các chuyến bay, tăng tới 492% so với năm trước. Trung bình giai đoạn 2017–2020, họ ghi nhận khoảng 900 vụ mỗi năm.

Số liệu này đã giảm dần trong các năm sau, nhưng vẫn ở mức cao hơn nhiều so với thời kỳ tiền đại dịch: gần 2.500 vụ vào năm 2022, gần 2.100 vụ năm 2023 và hơn 2.100 vụ vào năm 2024. Riêng năm 2023, hơn 400 trường hợp bị xử lý kỷ luật, trong khi đó trước đại dịch, con số cao nhất là 83 vụ trong một năm. Tổng tiền phạt từ 2021 đến nay vượt quá 21 triệu USD.

Hiện tượng này không chỉ xảy ra tại Mỹ. Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA) cho biết, năm 2022, toàn cầu ghi nhận trung bình cứ 568 chuyến bay lại xảy ra một vụ gây rối, tăng so với tỷ lệ 835 chuyến mới có một vụ vào năm 2021.

Các hành vi phổ biến nhất bao gồm không tuân thủ hướng dẫn, lăng mạ nhân viên, say xỉn. Dù các vụ vi phạm quy định đeo khẩu trang giảm sau dịch vì các hãng nới lỏng yêu cầu, những hành vi vi phạm khác lại có xu hướng tăng. Năm 2023, các hành vi khác vi phạm tăng 37% so với năm trước.

Một số hành vi không tuân thủ thường gặp gồm: hút thuốc lá, thuốc lá điện tử trong cabin, không thắt dây an toàn theo yêu cầu, mang quá số lượng hành lý xách tay hoặc để đồ không đúng chỗ, tự ý mang rượu lên máy bay và uống.

Nghiên cứu khoa học chỉ ra hiện tượng "cơn thịnh nộ trên không" xuất phát từ nhiều yếu tố gây căng thẳng do đặc thù của ngành hàng không. Áp lực từ môi trường vật lý như chỗ ngồi chật hẹp, không gian cá nhân bị giới hạn, mật độ hành khách cao khiến nhiều người cảm thấy tù túng. Những yếu tố tâm lý như sợ bay, lo âu, hội chứng phòng kín (sợ không gian chật hẹp) cũng có thể kích thích hành vi bất thường của khách. Đây là những hành vi khách không thể hiện hoặc hiếm trong giao tiếp thông thường.

Máy bay được ví như một xã hội thu nhỏ, phân chia giai cấp rõ rệt. Việc hành khách phổ thông phải đi qua khoang hạng nhất để về chỗ ngồi dễ tạo cảm giác bị phân biệt đối xử. Hành khách khoang hạng nhất cũng có thể sinh ra cảm giác đặc quyền, dẫn đến hành vi thiếu kiểm soát.

Rượu là yếu tố hàng đầu dẫn các vụ gây rối. Một số nghiên cứu cho thấy hơn 50% số vụ việc có liên quan đến hành khách say xỉn. Không được hút thuốc cũng khiến nhiều hành khách nghiện nicotine trở nên cáu gắt, với khoảng 9% các vụ gây rối liên quan đến nguyên nhân này.

Dữ liệu cũng cho thấy khoảng 90% các vụ gây rối do nam giới thực hiện, chủ yếu ở độ tuổi 30-39. Văn hóa và kỳ vọng xã hội tại từng quốc gia cũng ảnh hưởng đến cách hành khách phản ứng với sự chậm trễ, bất tiện hay sự vi phạm quy tắc ứng xử.

Để giảm thiểu "cơn thịnh nộ trên không" đòi hỏi cách tiếp cận tổng thể: từ thiết kế không gian thân thiện hơn, quy định chặt chẽ hơn về sử dụng đồ uống có cồn, cho đến đào tạo nhân viên xử lý tình huống và nâng cao nhận thức hành khách về hành vi phù hợp khi bay.

Nếu hành khách cảm thấy dễ cáu khi đi máy bay, lời khuyên từ các chuyên gia là nên ăn uống đầy đủ trước khi bay, hạn chế uống chất có cồn, giải trí nhẹ nhàng trong thời gian chờ bay và cố gắng giữ tâm lý thoải mái. Hành khách nên lịch sự với người xung quanh để giảm va chạm, đến sân bay sớm và chuẩn bị đầy đủ để tránh gặp sự cố.

Phát hiện sớm các dấu hiệu gây rối từ hành khách, áp dụng kỹ thuật xoa dịu tình huống có thể giúp ngăn chặn sự việc bùng phát. Nghiên cứu cho thấy, các tiếp viên dày dạn kinh nghiệm và được đào tạo bài bản có khả năng xử lý tốt hơn những hành vi không phù hợp trên máy bay.

Điều quan trọng là hành khách cần nhận thức rõ: bay không phải lúc nào cũng hào nhoáng. Những chậm trễ, bất tiện hay sự khó chịu không thể tránh khỏi. Khi hành khách học cách chấp nhận và thích nghi thay vì kỳ vọng một trải nghiệm hoàn hảo, sự khó chịu sẽ giảm đi đáng kể. Bay vốn đã mệt, hành khách không nên khiến mọi thứ trở nên tệ hơn.

Anh Minh (Theo CNN)