Mỗi năm tại Mỹ, hàng triệu người ghé thăm các bảo tàng nghệ thuật - kéo theo hàng triệu tình huống đe dọa những kiệt tác được trưng bày. Dù vô tình hay cố ý, những kiệt tác lịch sử luôn đối mặt nguy cơ bị mất mát hoặc hư hại khi được trưng bày cho cả thế giới xem. Do đó, các bảo tàng trên toàn cầu luôn tìm cách bảo vệ những báu vật vô giá của mình.

Đá chống cháy

Du khách sẽ không thấy các nhân viên bảo tàng Getty ở Los Angeles, Mỹ phải vội vã di chuyển các hiện vật khi có cháy. Lý do là bảo tàng được thiết kế với mục tiêu phòng chống cháy nổ.

Theo The New York Times, các bức tường bêtông cốt thép được phủ đá travertine chống cháy, mái nhà được lấp đầy đá vụn, cũng đem lại tác dụng tương tự. Cây cối trong khuôn viên được cắt tỉa thường xuyên. Hệ thống tưới tiêu và vòi phun nước, lấy từ bể chứa 3,8 triệu lít dưới lòng đất, có thể được bơm để làm ướt khu vực nếu lửa đến gần.

Các khối kim loại và đá travertine tăng khả năng chống cháy ở bảo tàng Getty. Ảnh: Christopher Sprinkle

Bên trong, Trung tâm Getty được trang bị hệ thống không khí ngăn khói xâm nhập vào tòa nhà cùng với các bức tường gấp có thể đóng kín các khu vực nếu xảy ra hỏa hoạn. Bảo tàng cũng có vòi phun nước nhưng chỉ được sử dụng khi không còn lựa chọn nào khác. Chúng thường được giữ khô, tránh rò rỉ.

Kính đặc biệt

Kính đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tác phẩm nghệ thuật. Không chỉ ngăn ngón tay tò mò chạm vào, kính còn chống tia UV gây phai màu tranh, đồ nội thất, tượng hay bản thảo. Ngoài lớp kính trực tiếp trước tác phẩm, cửa sổ bảo tàng thường được phủ lớp chống tia UV. Nhiều bảo tàng thậm chí tránh đặt cửa sổ gần khu vực trưng bày.

"Cửa sổ duy nhất gần khu vực triển lãm nằm ở hành lang nhìn ra sảnh và chúng được phủ lớp chống UV", Amie Geremia từ Trung tâm Nghệ thuật Thị giác Frist ở Nashville nói, cho biết thêm các tác phẩm sẽ hư hại chỉ sau một ngày dưới ánh nắng.

Tường chống lũ

Khi kế hoạch di dời và xây dựng Bảo tàng Whitney ở New York được công bố, mọi người kỳ vọng một kiệt tác kiến trúc từ kiến trúc sư nổi tiếng Renzo Piano. Năm 2012, siêu bão Sandy ập đến khi công trình đang xây dựng khiến Piano phải cải tiến thêm.

Khi công trường bị ngập hơn 19 triệu lít nước, kế hoạch xây dựng được thay đổi, bổ sung một bức tường chống lũ hiện đại để ngăn chặn thảm họa trong tương lai và bảo vệ các tác phẩm khỏi hư hại do nước từ sông Hudson gần đó. Giờ đây, bảo tàng có một bức tường di động dài 152 m và một cánh cửa chống lũ cao 4,3 m, rộng 8,2 m, có thể chịu lực tác động lên đến gần 3.200 kg, kín nước đến độ cao 5 m (cao hơn 2,1 m so với trước bão Sandy).

Bảo tàng Whitney ở New York với tường chắn lũ. Ảnh: Whitney Museum of American Art

Với biến đổi khí hậu khiến các cơn bão dữ dội trở nên phổ biến ở Bờ Đông, những biện pháp này đảm bảo hơn 18.000 tác phẩm trong bộ sưu tập cố định của Whitney - như tranh của Edward Hopper hay Georgia O’Keeffe - luôn khô ráo trước tác động của thiên nhiên.

Cảm biến rung

Cảm biến rung có thể phát hiện áp lực nhẹ nhất từ ngón tay tò mò. Khi kích hoạt, cảm biến gửi tín hiệu đến phòng điều khiển, báo động vị trí xảy ra sự cố kèm hình ảnh tác phẩm bị đe dọa. Cảm biến được đặt ở nhiều vị trí quanh tác phẩm và có thể tùy chỉnh để báo động sau một lần chạm hoặc nhiều lần rung liên tiếp.

"Điều này đặc biệt hữu ích khi đông người vì rung động từ sàn hoặc trẻ nhỏ có thể xảy ra thường xuyên", Andy Moon, Giám đốc kỹ thuật của Advanced Perimeter Systems, nói.

Cảm biến rung thường được gắn vào khung tranh - trừ khi khung quý hơn chính bức tranh, điều không hiếm. Trong trường hợp đó, bảo tàng tạo một bức tường giả bằng gỗ trước tường thật. Tranh được treo trên tường giả và xung quanh mép, bảo tàng sẽ đặt dây cảm biến.

Triển lãm tương tác

Với những du khách khao khát chạm vào nghệ thuật, một số bảo tàng cung cấp triển lãm tương tác riêng. Ví dụ, Bảo tàng Bowes ở Barnard Castle (Anh) có khu vực tương tác khuyến khích du khách chạm vào các chất liệu và tác phẩm để thỏa mãn nhu cầu, đồng thời dạy về sự mong manh của nghệ thuật.

Đôi khi, triển lãm tương tác lại phản tác dụng. Khi Trung tâm Court của Bảo tàng Quốc gia Wales mở cửa năm 1993, họ bỏ hoàn toàn rào chắn để công chúng tiếp cận nghệ thuật tối đa. Kết quả chỉ sau vài ngày, bức tranh lớn nhất trong bộ sưu tập - The Cathedral, The Southern Faces/Uluru (Ayers Rock) của Michael Andrews - bị bám đầy dấu vân tay trẻ em, buộc bảo tàng phải phong tỏa hoàn toàn.

Số hiệu kiểm kê

Nhiều bảo tàng duy trì danh mục số hiệu kiểm kê chi tiết, ghi lại tên, lịch sử, vị trí và thậm chí số sợi vải của từng tác phẩm. Điều này hỗ trợ truy vết trong trường hợp bị trộm, theo Steven R. Keller, cựu Giám đốc dịch vụ bảo vệ tại Viện Nghệ thuật Chicago.

"Khi bị trộm, bạn có thể nhận 20 cuộc gọi từ những kẻ tự xưng có tác phẩm và đòi tiền chuộc", Keller nói với CSO. Trong một số vụ, họ cố ý rò rỉ số hiệu sai để loại trừ kẻ tống tiền giả.

Trưng bày hư hại

Khi một tác phẩm bị hư hại, việc quyên góp tiền để phục hồi có thể rất khó. Bảo tàng Leopold ở Vienna, Áo, tìm ra giải pháp độc đáo bằng cách tạo bộ sưu tập "Hidden Treasures" vào đầu năm 2016, trưng bày gần 200 tác phẩm hỏng - đáng lẽ đã bị cất kho.

Triển lãm cho phép công chúng xem các tác phẩm như Mill with Evening Sky (1885) của Robert Russ, dù bị rách vải. Bên cạnh mục đích gây quỹ - với các nhà tài trợ được gắn tên trên bảng cạnh tác phẩm phục hồi - triển lãm còn cho công chúng thấy công sức và kỹ thuật cần thiết để đem đến tác phẩm trong tình trạng hoàn hảo.

Cảm biến chuyển động

"Trộm thường không lẻn qua cảm biến trong các vụ trộm bảo tàng", trích từ tài liệu Museum Security: The Art of Alarms, phá bỏ lầm tưởng trong phim hành động. Họ trả 6 USD, vào như khách thường, nấp sau rèm hoặc dưới ghế sau giờ đóng cửa, rồi đập cửa sổ để thoát ra.

Minh họa hình trộm các tác phẩm ở bảo tàng. Ảnh: The Economic Times

Do đó, nhiều bảo tàng đã sử dụng hệ thống cảm biến chuyển động. Ví dụ, khi khách đến gần bức tranh, tiếng bíp lớn sẽ vang lên. Hệ thống này cũng được lắp ở lối ra vào, cửa sổ, ống thông gió để phát hiện kẻ xâm nhập sau giờ đóng cửa.

Với những kẻ cố tình nán lại sau giờ tham quan, cảm biến chuyển động bão hòa được sử dụng. Thay vì chỉ giám sát lối ra vào, hệ thống này bao phủ toàn bộ phòng, phát hiện bất kỳ ai bước vào khu triển lãm, loại bỏ "điểm mù" kẻ trộm có thể lợi dụng.

Hoài Anh (Theo Metal Floss)