Sinh viên Đại học An Huy này thừa nhận mình là một "người chuột" (rat people) điển hình. Chiếc giường đơn ở ký túc xá là "tổ chuột", không gian khép kín bởi rèm chắn sáng là "thế giới chuột" của cậu.

"Sống kiểu chuột" được cho là khởi nguồn từ Nga, miêu tả những bạn trẻ ít ham muốn, sống trong phòng trọ, đồ ăn nhanh rẻ tiền, đảo lộn nhịp sinh học, hạn chế vận động để tiêu hao ít năng lượng và khép kín. Vài tháng gần đây, lối sống này lan nhanh ở Trung Quốc, trở thành hiện tượng mới sau các trào lưu như "Phật hệ" (sống buông bỏ), "nằm phẳng" hay "mặc kệ".

Trong bối cảnh kinh tế giảm tốc, thất nghiệp thanh niên tăng cao và cạnh tranh việc làm khốc liệt, từ khóa "sống kiểu người chuột" đã thu hút gần 2 tỷ lượt xem trên mạng xã hội, nhận được sự đồng cảm của người trẻ.

Blogger "Timothy" bắt đầu đăng tải nội dung video "Một ngày của một người chuột du học tại Anh" thu hút đông đảo người trẻ đồng cảm. Ảnh: Paper

Vào đại học năm 2023, Yin Hao từng là hình mẫu sinh viên chăm chỉ, thường xuyên lên thư viện và tham gia các CLB. Nhưng càng gần tốt nghiệp, chàng trai càng thấy bế tắc. "Tôi không nổi bật, gia cảnh không tốt, tự lực vươn lên vô cùng khó", cậu nói.

Ảnh hưởng từ bạn cùng phòng, Yin ngày càng giống "người chuột". "Ban đầu tôi chỉ chơi game ít thôi, sau thức khuya dần, quen với nhịp sống của loài gặm nhấm này rồi không thoát ra được", Yin nói.

Zhao Yuqing, nữ nhân viên văn phòng 28 tuổi ở Vũ Hán lại chủ động chọn làm "người chuột". "Chẳng còn gì đáng mong đợi từ cuộc sống. Thà ở nhà còn hơn lang thang ngoài kia", Zhao nói.

Ngày thường Zhao làm ở công ty giáo dục, cuối tuần biến thành "người chuột". Cô chỉ ra ngoài khi đổ rác và tiện mua đồ ăn cho hai ngày. Phần lớn thời gian ở nhà, Zhao xem phim, chơi game hoặc ngồi thẫn thờ, chỉ dọn phòng khi bẩn đến mức không chịu nổi. "Ngay cả việc dọn dẹp cũng cần lên dây cót tinh thần. Buổi trưa nhìn thấy sàn bẩn, phải đến 5h chiều tôi mới bắt tay làm được", cô nói.

Điểm chung giữa Yin và Zhao là cảm giác bất lực và tuyệt vọng trước thực tại. Số liệu chính thức cho thấy lượng sinh viên tốt nghiệp ở Trung Quốc tăng mạnh, dự kiến đạt kỷ lục 12,2 triệu người trong năm nay.

Zhao là kiểu phụ nữ độc thân lớn tuổi bi quan hơn. "Nhiều người tốt nghiệp không tìm được việc, nhiều công ty đóng cửa. Chỉ cần sống qua ngày đã là may, còn dám đòi hỏi gì nữa", cô nói.

Zhao còn nhận thấy sự quan tâm tới kỳ thi đại học năm nay giảm rõ rệt vì nhiều người đã nhận ra "đại học không đảm bảo tương lai tốt đẹp". Với tiền bạc, cô sống cho hiện tại, không tiết kiệm, không mua nhà.

Dù vậy, Zhao khẳng định mình vẫn yêu cuộc sống. "Tôi là 'người chuột' nhưng vẫn yêu đời. Ở nhà cả ngày không có nghĩa đời tôi bất thường", cô nói.

Còn Yin học ngành kỹ thuật "hot", cậu vẫn lo ngại giá trị bằng cấp giảm, nên chọn học tiếp cao học để trì hoãn xin việc.

Cậu cũng chưa hoàn toàn bỏ cuộc. Đôi khi cậu ép mình quay lại thư viện để lấy lại kỷ luật cũ, nhưng thừa nhận rất khó thoát khỏi "vùng an toàn kiểu chuột". Chỉ vài ngày là cậu kiệt sức, lại chui về phòng và "hóa chuột" như cũ.

Ông Tan Gangqiang, giám đốc Trung tâm tư vấn tâm lý Hiệp Hòa (Trùng Khánh), nhận định so với các trào lưu trước đây, "người chuột" ngày nay thể hiện sự tuyệt vọng sâu sắc hơn.

"'Nằm phẳng' chủ yếu vì làm việc quá sức hoặc lương thấp, nhưng ít ra vẫn còn việc và thu nhập. Còn bây giờ, các bạn trẻ học chăm vẫn không thấy tương lai; làm việc chăm mà công việc cũng có thể biến mất; sống nghiêm túc mà chất lượng cuộc sống không cải thiện", ông nói.

Ông Chang Chih-chung, Trưởng khoa Nhân văn & Khoa học Xã hội, Đại học Khải Nam (Đài Loan), cho rằng việc trở thành "người chuột" là phản ứng của giới trẻ trước tình hình kinh tế xã hội hiện nay. Lợi ích từ giáo dục không xứng với công sức bỏ ra, đồng thời đây cũng là sự từ chối tập thể đối với văn hóa làm thêm giờ, môi trường áp lực cao.

Chang nhận xét con đường đổi đời nhờ học vấn đã chậm lại rõ rệt, cộng thêm kinh tế giảm tốc khiến áp lực và cảm giác thất bại của thế hệ này lớn hơn. Ông cho rằng tình cảnh của giới trẻ hiện nay gắn chặt với việc kinh tế Trung Quốc có phục hồi ổn định hay không. Dù họ cất tiếng nói mạnh mẽ hơn các thế hệ trước về môi trường làm việc, có thay đổi thật sự hay không vẫn phụ thuộc vào việc nhà nước và doanh nghiệp có tạo cơ hội thực sự cho họ hay không.

"Hình ảnh 'chuột' phản ánh vị trí đáy xã hội, có thể di chuyển tự do, nhưng dù đào hang ở đâu, chẳng ai thật sự để ý hay quan tâm", Chang nói.

Bảo Nhiên (Theo Thinkchina)