Thống kê của Sở Giao thông Vận tải (nay là Sở Xây dựng), đến hết năm 2024 Hà Nội có trên 9,2 triệu phương tiện đang hoạt động, chưa bao gồm xe của cơ quan trung ương. Trong đó thành phố đang quản lý 1,1 triệu ôtô, hơn 6,9 triệu xe máy. Ngoài ra, còn khoảng 1,2 triệu ôtô, xe máy cá nhân từ các tỉnh, thành phố khác lưu thông trên địa bàn.

Theo đánh giá của Sở Tài nguyên và Môi trường (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) TP Hà Nội, hoạt động giao thông là một trong 5 nguồn gây ô nhiễm không khí. Các chỉ số ô nhiễm phổ biến gồm: Bụi mịn PM 2.5, bụi PM 10, dioxit nito (NO2), dioxit lưu huỳnh (SO2), carbon monoxide (CO), ozone mặt đất (O3).

Ô nhiễm không khí ở Hà Nội, tháng 11/2023. Ảnh: Ngọc Thành

Để đánh giá mỗi loại phương tiện gây ô nhiễm thế nào cho thành phố, nhóm tác giả Ngô Quang Khôi và cộng sự, dưới sự tài trợ của Đại học Quốc gia Hà Nội, đã nghiên cứu Khung mô hình phân tán quy mô đường phố của ô nhiễm không khí do giao thông đường bộ tại Hà Nội.

Nghiên cứu được công bố năm 2023, sử dụng dữ liệu đếm phương tiện từ các dự án trước đó của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), UBND TP Hà Nội, Bộ Giao thông Vận tải. Dữ liệu ô nhiễm không khí được lấy từ 10 trạm quan trắc ven các tuyến đường do Chi Cục Bảo vệ môi trường Hà Nội quản lý gồm: Trung Yên, Minh Khai, Hàng Đậu, Hoàn Kiếm, Kim Liên, Mỹ Đình, Phạm Văn Đồng, Thành Công, Kim Mai, Tây Mỗ.

Kết quả nghiên cứu cho thấy với CO, phát thải của xe máy chạy nhiên liệu hóa thạch (xăng, dầu) đóng góp 87%. Tỷ lệ này chỉ giảm xuống dưới 80% vào thời gian từ 22h đến 5h, trong khi ôtô đóng góp 9%. Với thông số bụi PM nói chung, nghiên cứu chỉ ra xe máy vẫn đóng góp nhiều nhất với 66%, ôtô 13%.

Mức độ ô nhiễm không khí xung quanh các tuyến vành đai ở Hà Nội.

Nghiên cứu cũng chỉ ra các điểm nóng ô nhiễm CO, PM 10, PM 2.5 trong không khí tập trung ở tuyến đường vành đai, đường xuyên tâm, nút giao thông đặt biệt. Ô nhiễm không khí trong vành đai 1 ở mức vừa phải, ngoại trừ khu phố cổ có nhiều khách du lịch.

Tại vành đai 3, nồng độ ô nhiễm cao nhất, lần lượt là 1.206, 87,5 và 61,5 μgm đối với CO, PM 10 và PM 2.5. Trong đó, nồng độ PM 2.5 cao hơn gần gấp đôi quy chuẩn quốc gia.

Nghiên cứu cũng chỉ ra vành đai 2 và 3 đánh dấu ranh giới của vùng đang phát triển, nơi có nhiều đường chính và cao tốc nên có nhiều xe hạng nặng hơn dẫn tới tạo ra nhiều bụi PM hơn. Ngược lại, trong vành đai 2, có nhiều khu dân cư với lượng xe máy lớn dẫn tới lượng khí thải CO cao hơn.

Các vành đai 1, 2, 3 của Hà Nội. Đồ họa: Hoàng Khánh

WB khuyến cáo chuyển đổi xe điện là giải pháp giảm bụi PM 2.5 tốt nhất

Vấn đề lớn nhất đối với ô nhiễm không khí ở Hà Nội là bụi, gồm bụi PM 10, PM 2.5 và bụi lơ lửng. Thống kê của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, giá trị trung bình năm của bụi PM 2.5 ở các trạm quan trắc tự động liên tục ghi nhận vượt ngưỡng quy chuẩn 2-3 lần.

Báo cáo nghiên cứu Không khí sạch cho Hà Nội do Ngân hàng thế giới (WB) thực hiện công bố năm 2023 chỉ ra 1/3 bụi PM 2.5 bắt nguồn từ Hà Nội, phần còn lại được vận chuyển từ khu vực bên ngoài đến (đồng bằng sông Hồng, quốc tế).

Nguồn giao thông vận tải đã gây ra khoảng 25% ô nhiễm PM 2.5; gần 35% có nguồn gốc từ các hoạt động công nghiệp, bao gồm các nhà máy điện và công nghiệp lớn cũng như làng nghề; 10% từ khu dân cư, chủ yếu đun nấu bằng sinh khối; 20% từ nguồn amoniac trong chăn nuôi gia súc và phân bón; khoảng 7% từ việc đốt phụ phẩm nông nghiệp ngoài trời.

Diễn biến ô nhiễm bụi PM 2.5. Ảnh: Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia

WB cho rằng giảm phát thải từ giao thông được coi là giải pháp giảm PM2.5 lớn nhất cho Hà Nội. Trong đó, bốn biện pháp có thể triển khai gồm: Sử dụng xe máy điện để thay thế cho các xe máy sử dụng xăng; ôtô điện thay cho ôtô chạy xăng dầu diezel; áp dụng tiêu chuẩn EURO 5 hoặc EURO 6 cho các phương tiện và thay xe buýt chạy nhiên liệu sạch cho các xe chạy dầu diesel.

Nhu cầu đầu tư cho lĩnh vực này được WB ước tính 1,56 tỷ euro, bao gồm ôtô và xe máy điện thay thế xe sử dụng nhiên liệu xăng dầu và áp dụng tiêu chuẩn khí thải cao hơn từ EURO 5 lên EURO 6. Trong 4 biện pháp trên, WB đánh giá can thiệp thay thế xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch bằng xe máy điện và ôtô sử dụng nhiên liệu hóa thạch bằng ôtô điện sẽ giúp lượng PM 2.5 giảm mạnh nhất.

Tuy nhiên, WB nhận định ngay cả khi Hà Nội thực hiện những biện pháp kiểm soát khí thải nghiêm ngặt nhất, nếu chỉ giới hạn ở khu vực Hà Nội hoặc một tỉnh đơn lẻ khác sẽ không đủ để Thủ đô đạt được PM 2.5 ở mức quy chuẩn quốc gia một cách hiệu quả.

Phần lớn phương tiện lưu thông ở Thủ đô là xe xăng. Ảnh: Giang Huy

"Các chính sách tập trung vào riêng Hà Nội có thể giảm mức PM2.5 xung quanh vào năm 2030 không quá 20%, xuống còn khoảng 48 μg/m3, vẫn gần gấp đôi mức quy chuẩn quốc gia", WB khuyến cáo và cho rằng phần lớn ô nhiễm đến từ bên ngoài Hà Nội, do đó hành động phối hợp với các tỉnh lân cận là không thể thiếu để cải thiện hiệu quả chất lượng không khí ở Hà Nội.

Nhằm giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường, ngày 12/7, Thủ tướng ban hành Chỉ thị 20, trong đó yêu cầu Hà Nội triển khai các giải pháp để tổ chức, cá nhân chuyển đổi phương tiện, bảo đảm đến ngày 1/7/2026 không còn xe môtô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong vành đai 1.

Từ ngày 1/1/2028, ngoài cấm xe môtô, xe gắn máy chạy xăng dầu, ôtô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch cũng bị hạn chế trong khu vực vành đai 1 và vành đai 2; đến năm 2030 áp dụng với toàn bộ phương tiện cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch trong phạm vi vành đai 3.

Gia Chính