Giữa tháng 8, trên chiếc xuồng nhỏ len lỏi giữa đồng nước mênh mông ở xã Phú Thọ (huyện Tam Nông cũ), hai nông dân thuộc Hợp tác xã nông nghiệp sinh thái Quyết Tiến bơi quanh khu đê bao rộng 150 ha để kiểm tra lưới chắn. Đây cũng là "ao nuôi tự nhiên" trong mùa lũ do hợp tác xã tổ chức.

Hệ thống lưới được giăng kín từ một tháng trước để ngăn ngư dân bên ngoài vào khai thác. Ngoài lượng cá tôm tự nhiên theo dòng nước tràn vào, 70 hộ trong hợp tác xã còn thả thêm 600 kg cá giống như trắm cỏ, mè vinh, tai tượng để sinh sôi. Nước đồng dâng gần một mét, rơm rạ phân hủy, tạo trứng nước, sinh vật phù du và rong rêu – nguồn thức ăn tự nhiên dồi dào. Suốt 4 tháng mùa lũ, nông dân không phải tốn công chăm sóc hay chi phí thức ăn.

Thành viên hợp tác xã Quyết Tiến kiểm tra lưới bao quanh vùng trữ cá. Ảnh: Trần Thanh

Năm ngoái, mô hình thử nghiệm trên diện tích 20 ha. Đến cuối vụ, bà con thả lại cá nhỏ, cá đang ôm trứng và thu hoạch khoảng 10 tấn cá lớn, lãi gần 200 triệu đồng – ngang bằng một vụ lúa.

Anh Nguyễn Minh Tuấn, Giám đốc hợp tác xã, cho biết cá hiện chỉ to bằng đầu đũa, một kg tương đương 1.000 con. Nếu trữ thêm 4 tháng trong môi trường tự nhiên, chúng sẽ lớn gấp 10 lần, thậm chí đã kịp sinh sản lứa mới. "Cách này vừa tăng thu nhập, vừa tái tạo thế hệ cá kế tiếp", anh Tuấn nói.

Sinh ra ở vùng đầu nguồn, anh Tuấn nhớ rõ ký ức những mùa nước nổi cá tôm ê hề, ngư dân chỉ chọn cá lớn và ngon, còn con nhỏ, nhiều xương thì thả lại. Nhưng khoảng 10 năm nay, tình trạng tận diệt lan rộng, ngư dân dùng đủ loại bẫy như dớn, đú, ngục, lưới mắt nhỏ, bắt sạch từ cá con đến cua, lươn. Cá lớn đem bán, cá nhỏ làm mắm hoặc thức ăn cho cá nuôi.

"Cứ đà này, con cháu chúng ta chẳng biết cá đồng là gì", anh ngậm ngùi.

Không chỉ trữ cá, nhóm nông dân còn kết hợp làm du lịch sinh thái mùa nước nổi. Du khách đến được trải nghiệm bơi xuồng, nghe kể chuyện đánh bắt cá, thưởng thức đặc sản như cá linh kho bông điên điển, bánh xèo hẹ nước, canh cá lóc rau muống. Mùa nước năm ngoái, mô hình đã thu hút hàng trăm lượt khách, giúp bà con tăng thêm thu nhập.

Hợp tác xã mở thêm dịch vụ trải nghiệm du lịch mùa nước nổi trên những cánh đồng nuôi trữ cá. Ảnh: HTX cung cấp

Mùa nước nổi (lũ) miền Tây thường bắt đầu vào đầu tháng 7 âm lịch kéo dài đến tháng 10, tức tháng 8-11 Dương lịch. Nước về vừa mang phù sa, rửa phèn, diệt cỏ dại, chuột; vừa đem theo sản vật phong phú: cá linh, cua đồng, lươn, rắn, bông súng, điên điển... Từ lâu, người dân tận dụng để đánh bắt, cải thiện thu nhập. Nhưng do khai thác quá mức, nguồn lợi ngày càng cạn kiệt, sản vật cũng ít dần.

Cách Phú Thọ 50 km, tổ nuôi trữ cá mùa lũ ấp Giồng Bàng (xã Thường Phước) cũng vừa hoàn thành việc giăng lưới cho vùng trữ 150 ha. Năm nay là mùa thứ ba, 90 hộ cùng chung tay bảo vệ cá tự nhiên. Ông Đặng Văn Bé, tổ trưởng, cho biết năm ngoái nhóm thu được gần 10 tấn cá, bán được khoảng 200 triệu đồng.

"Chúng tôi thống nhất chỉ bắt cá lớn, cá nhỏ chừa lại cho năm sau. Ăn hôm nay phải nghĩ đến mai sau", ông Bé nói. Đây là nguyên tắc mà tổ đề ra ngay từ ngày đầu lập nhóm.

Những túi đựng cá giống chuẩn bị thả lên vùng nuôi, bên cạnh những loài có sẵn ngoài tự nhiên. Ảnh: Trần Thanh

Ban đầu, cách làm này gặp nhiều phản đối, nhất là từ những hộ quen với việc khai thác tự nhiên. Để bảo vệ vùng cá, các thành viên phải dựng lưới rào biệt lập, thường xuyên tuần tra và trực tiếp vận động người dân xung quanh. Dần dần, sự kiên trì của họ thuyết phục được nhiều người thay đổi suy nghĩ. Thậm chí, một số chủ ruộng lân cận nay cũng muốn tham gia mô hình.

Bà Dương Kim Dung, Phó phòng Kinh tế xã Phú Thọ, đánh giá mô hình nuôi trữ cá mang lại nhiều lợi ích: vừa tạo sinh kế, vừa kết hợp du lịch, lại nâng cao ý thức cộng đồng trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Chính quyền địa phương cũng sẽ tăng cường tuần tra, xử lý các hành vi đánh bắt tận diệt.

"Cách làm này không chỉ giữ nguồn cá cho hôm nay, mà còn để lại cho mai sau", bà nói.

Ngọc Tài