Theo Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông do đơn vị tư vấn xây dựng, từ năm 2026 thành phố sẽ thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ) tại trung tâm, hạn chế xe xăng, dầu không đủ chuẩn khí thải. Cần Giờ cũng nằm trong diện thí điểm, nhằm bảo vệ khu dự trữ sinh quyển và phát triển du lịch bền vững.

Phạm vi trung tâm dự kiến gồm các quận 1, 3, 5, 6, 8, 10, 11, Bình Thạnh, Tân Bình, Tân Phú, Phú Nhuận, giới hạn bởi 15 cây cầu và 17 tuyến đường chính, với khoảng 3,2 triệu dân và hơn 9,2 triệu lượt di chuyển mỗi ngày. Đơn vị tư vấn cho rằng đây là khu vực thường xuyên có nồng độ bụi mịn PM2.5, PM10 vượt ngưỡng cho phép và có mạng lưới giao thông công cộng tương đối tốt, tạo điều kiện để người dân lựa chọn phương tiện thay thế.

Khu vực trung tâm thành phố được đề xuất làm vùng LEZ. Đồ họa: Hoàng Khánh

Theo lộ trình, năm 2026 thành phố sẽ hạn chế trước với xe máy kinh doanh dịch vụ không đạt chuẩn Euro 2 và ôtô thương mại không đạt Euro 4 vào vùng LEZ; xe tải nặng chạy dầu diesel bị cấm hoàn toàn, song nhóm này vốn đã bị hạn chế vào trung tâm nên tác động không lớn.

Từ 2027 đến 2032, quy định mở rộng cho toàn bộ xe máy dưới chuẩn Euro 2 và ôtô dưới Euro 4. Sau năm 2032, thành phố dự kiến nâng tiêu chuẩn khí thải và mở rộng vùng LEZ ra toàn bộ vành đai 1, phạm vi nằm trong các tuyến Phạm Văn Đồng - vòng xoay Nguyễn Thái Sơn - ngã tư Bảy Hiền - Hương Lộ 2 - Nguyễn Văn Linh.

Để giám sát, giai đoạn 2026-2032 sẽ lắp 58 camera nhận diện biển số (ANPR) tại các tuyến Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Đình Chiểu, Đinh Tiên Hoàng, Võ Thị Sáu, Hai Bà Trưng..., đối chiếu với dữ liệu đăng kiểm để xác định mức khí thải và xử phạt xe vi phạm.

Sau năm 2032, mạng lưới mở rộng với khoảng 200 camera ở vòng ngoài như Phạm Văn Đồng, Võ Văn Ngân, Kha Vạn Cân, quanh sân bay Tân Sơn Nhất, gần ngã tư Bảy Hiền..., tạo hệ thống kiểm soát khí thải quy mô lớn và liên tục.

Ùn tắc trên đại lộ Võ Nguyên Giáp hướng vào trung tâm TP HCM. Ảnh: Quỳnh Trần

Bên cạnh hạn chế xe không đạt chuẩn ra vào, đề án cũng đề xuất không cho đăng ký mới đối với xe xăng trong vùng LEZ. Tư vấn khuyến nghị cần ban hành thêm quy định xe máy chạy xăng phải có niên hạn sử dụng, buộc thanh lý sau một khoảng thời gian sử dụng hoặc quãng đường nhất định. Khi thanh lý, người dân được bồi hoàn 70% giá trị còn lại của; nếu mua xe máy điện mới sẽ được trợ cấp 10% giá trị xe, tối đa 5 triệu đồng.

"Giải pháp này có thể tham khảo từ Trung Quốc, nơi xe hai bánh chạy xăng phải thanh lý sau 13 năm sử dụng hoặc chạy quá 120.000 km", đại diện đơn vị tư vấn nói và cho rằng để triển khai thành công sẽ cần phát triển đồng bộ giao thông công cộng, hạ tầng trạm sạc và các chính sách hỗ trợ chuyển đổi năng lượng xanh.

Các chính sách hỗ trợ khác gồm giảm 50% lệ phí đăng ký, biển số cho xe máy điện; hỗ trợ 10% giá mua (tối đa 5 triệu đồng) và 20% lãi suất vay trong năm đầu. Đối với ôtô điện, người dân được giảm 50% lệ phí đăng ký, biển số và phí bảo trì đường bộ, đồng thời hỗ trợ 10% lãi suất vay trong năm đầu.

Hạ tầng phục vụ chuyển đổi năng lượng xanh cũng được đề xuất phát triển mạnh, gồm mở mới 72 tuyến buýt với hơn 1.100 xe buýt điện, đầu tư ít nhất 8.000 xe đạp công cộng tại trung tâm, kết hợp hành lang xanh ưu tiên người đi bộ và xe đạp, cùng 750-1.338 trạm sạc công cộng tại bãi đỗ xe, trung tâm thương mại, trục giao thông chính.

Tổng kinh phí hỗ trợ giai đoạn 2025-2030 dự kiến hơn 7.300 tỷ đồng, trong đó lớn nhất dành cho chuyển đổi xe máy xăng sang điện (38%). Nguồn vốn chủ yếu từ ngân sách nhà nước, kết hợp xã hội hóa trạm sạc, dịch vụ cho thuê pin, xe đạp công cộng, cùng huy động dài hạn qua phát hành trái phiếu, bán tín chỉ carbon và hợp tác công - tư.

Một xe máy xả khói đen trên cầu Bình Triệu, hướng vào trung tâm TP HCM. Ảnh: Giang Anh

TP HCM hiện có hơn 14 triệu dân, trên một triệu ôtô, khoảng 10,2 triệu xe máy, chưa kể lượng lớn xe vãng lai. Giao thông đường bộ chiếm tới 88% bụi mịn trong tổng phát thải từ hoạt động giao thông, gây thiệt hại kinh tế hơn 3.000 tỷ đồng mỗi năm.

Khi triển khai đồng bộ, thành phố kỳ vọng vừa giảm ô nhiễm không khí, vừa hạn chế ùn tắc ở trung tâm nhờ giảm lượng xe cá nhân. Đến năm 2030, toàn bộ xe buýt và taxi đầu tư mới sẽ chạy bằng năng lượng xanh, cùng 900.000-1,5 triệu xe máy điện và 13.000-18.000 ôtô điện (không tính taxi điện). Khi đó, lượng ô nhiễm không khí từ giao thông đường bộ có thể giảm tới 90%, trong khi hệ thống giao thông công cộng đáp ứng khoảng 25% nhu cầu đi lại của người dân.

Theo Phó Giám đốc Sở Xây dựng Bùi Hòa An, đề án kiểm soát khí thải nằm trong lộ trình quốc gia về chuyển đổi xanh, thực hiện theo Chỉ thị 20 của Thủ tướng về giảm ô nhiễm. Giai đoạn đầu đã hoàn thành với mục tiêu đến năm 2030 toàn bộ xe buýt chuyển sang năng lượng sạch; giai đoạn hai mở rộng sang các loại xe còn lại.

Giang Anh