Chính quyền TP Huế đang lên kế hoạch tháo dỡ 31 công trình chiến đấu trong kinh thành Huế (gồm 26 lô cốt, 2 hầm ẩn nấp, 2 vọng gác, một trận địa phòng không) cùng 9 công trình chiến đấu tại trấn Hải Thành, Văn Miếu - Võ Miếu với tổng kinh phí dự kiến 31 tỷ đồng.

Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực 1 được giao phối hợp với Bộ Chỉ huy quân sự TP Huế rà soát thủ tục, giải phóng mặt bằng để tháo dỡ các lô cốt. Việc tháo dỡ nằm trong giai đoạn 2 của dự án Bảo tồn, tu bổ và tôn tạo hệ thống kinh thành Huế đang được triển khai với tổng kinh phí 367 tỷ đồng.

Do lô cốt đã tồn tại 50-70 năm, trở thành quen thuộc với nhiều người Huế và du khách nên một số đặt câu hỏi tại sao không giữ lại. "Đây sẽ là bằng chứng rõ ràng nhất cho thấy cha ông chúng ta đã anh hùng như thế nào. Ngay cả du khách nước ngoài cũng tò mò tự hỏi tại sao có lô cốt lạ lùng như thế ở kinh đô Huế, từ đó có thể tìm hiểu, biết Việt Nam từng đánh bại Mỹ", một độc giả nêu ý kiến.

Lý giải việc TP Huế lên phương án tháo dỡ các lô cốt, ông Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao thành phố, cho biết các công trình được quân đội Mỹ xây dựng trong chiến tranh giai đoạn 1957-1975, rải đều bốn mặt di tích Thượng Thành. Nhiều lô cốt được xây dựng chồng lấn lên tường thành, nằm sát các vọng lâu ở di tích.

Sau năm 1975, các lô cốt được Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP Huế) quản lý và hầu như không còn sử dụng. Một số bị cỏ cây bao trùm, số khác bị người dân ở Thượng Thành chiếm dụng làm nhà vệ sinh. Sau khi các hộ dân di dời khỏi Thượng Thành, một số lô cốt lại trở thành tụ điểm hút chích của người nghiện ma túy.

Theo ông Hải, hệ thống lô cốt không phải là một phần của di sản gốc kinh thành Huế dưới triều Nguyễn, không nằm trong danh sách hạng mục được UNESCO công nhận là di sản văn thế giới. Chúng đã và đang làm ảnh hưởng đến thẩm mỹ, cảnh quan di tích. Về lâu dài, các lô cốt nằm trên Thượng Thành có thể gây sụt lún, ảnh hưởng đến kết cấu tường thành.

"Nếu vị trí lô cốt nằm phía dưới ít ảnh hưởng thì có thể giữ lại để kể một câu chuyện lịch sử", ông Hải nói và đề xuất quay phim, chụp ảnh tư liệu trước khi tháo dỡ; đặt bảng thông tin, hình ảnh tại chỗ cũ để du khách hiểu về lịch sử.

Lô cốt quân sự nằm trên Tây thành Thủy quan. Ảnh: Võ Thạnh

Nhà nghiên cứu Nguyễn Xuân Hoa, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế, đánh giá các lô cốt không có giá trị lớn ngoài ý nghĩa chứng tích. Nhiều cái nằm chồng lấn, cắm sâu vào tường thành ở vị trí đẹp như cửa thành, pháo đài, "trông rất chướng mắt". "Đáng lẽ chúng phải được tháo dỡ từ hàng chục năm trước", ông nói.

Để ghi dấu một thời kỳ lịch sử, ông Hoa cho rằng có thể chọn 1-2 lô cốt ở vị trí phù hợp, không ảnh hưởng đến không gian lịch sử và cảnh quan chung của di tích để giữ lại. Nó được xem như lưu dấu một giai đoạn lịch sử, chẳng hạn hệ thống lô cốt, hầm hào ở đồi Vọng Cảnh, nơi thuận tiện cho du khách tham quan.

"Khi tháo dỡ các lô cốt phải cân nhắc về kỹ thuật, tránh ảnh hưởng đến di tích. Quá trình tháo dỡ cần có sự phối hợp của quân đội, Bảo tàng Lịch sử, Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế khi các hiện vật chiến tranh, dấu tích liên quan đến kinh thành Huế có thể xuất lộ", ông Hoa lưu ý.

Lô cốt nằm gần Đông thành thủy quan, cản lối đi bộ trên di tích Thượng Thành. Ảnh: Võ Thạnh

Theo ông Phan Văn Tuấn, Phó giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế, năm 2024 các đơn vị chức năng đã khảo sát và thống nhất phương án tháo dỡ lô cốt để trả lại diện mạo của kinh thành Huế dưới triều Nguyễn. Phía quân sự cũng đồng thuận do lô cốt không còn sử dụng và không còn giá trị phòng thủ.

Ông Tuấn cho rằng chỉ nên chọn lọc giữ lại một vài lô cốt có giá trị minh chứng, đồng thời giải tỏa phần còn lại để trả lại cảnh quan và kiến trúc nguyên bản cho di tích kinh thành Huế. Việc tháo dỡ cần thận trọng để không ảnh hưởng đến tường thành. "Chỗ nào có lô cốt thì chỗ đó từng bị tác động. Sau tháo dỡ phải khôi phục phần tường thành đúng nguyên trạng", ông Tuấn nói.

Trước đó, TP Huế đã thực hiện dự án bảo tồn, tu bổ và tôn tạo hệ thống kinh thành Huế. Hàng nghìn hộ dân sống tạm bợ trong những khu nhà ổ chuột trên di tích Thượng Thành, Eo Bầu đã được di dời, tái định cư ổn định cuộc sống ở khu tái định cư Hương Sơ.

Võ Thạnh