Theo dự thảo mới nhất về lộ trình kiểm định khí thải xe môtô, xe gắn máy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất Hà Nội, TP HCM bắt đầu áp dụng từ 1/7/2027. Từ 1/7/2028, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế; từ 1/7/2030 các tỉnh, thành phố còn lại sẽ kiểm định khí thải xe máy.

Hai thông số khí thải cần kiểm định là Cacbon Monoxit (CO) và Hydrocacbon (HC). CO sẽ được tính theo tỷ lệ % thể tích, HC được đo theo ppm thể tích (một ppm tương đương một g/kg) và được chia làm 4 mức.

Xe môtô (còn gọi xe máy) sản xuất trước năm 2008 áp dụng mức một - mức thấp nhất. Xe sản xuất 2008-2016 áp dụng mức hai. Mức ba áp dụng với xe sản xuất từ năm 2017 đến 30/6/2026; mức bốn cho xe sản xuất sau 1/7/2026. Với xe gắn máy, mức một áp dụng với xe sản xuất trước năm 2016; mức hai với xe sản xuất từ năm 2017 đến 30/6/2027. Xe sản xuất 1/7/2027 áp dụng mức bốn.

Để có thời gian cho người dân làm quen, cơ quan soạn thảo đã bổ sung quy định sau 18 tháng kể từ khi bắt đầu kiểm định khí thải, cơ quan chức năng mới xử phạt, trước đó tập trung vào nhắc nhở, tuyên truyền. Xe môtô, xe gắn máy không đạt yêu cầu khi kiểm định không được lưu hành giống như ôtô hiện nay.

Tại buổi tham vấn Dự thảo quy chuẩn quốc gia về khí thải ôtô, xe môtô, xe gắn máy và lộ trình áp dụng sáng 3/6, ông Trần Hoàng Phong, đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam, Bộ Xây dựng, bày tỏ lo ngại khi đồng loạt kiểm định khí thải xe môtô, xe gắn máy theo lộ trình trên có thể dẫn tới "vỡ trận, không thực hiện được".

Ông Phong phân tích kiểm định xe môtô, xe gắn máy khác với ôtô. Với ôtô, hệ thống kiểm định đã hoạt động ổn định, khi thực hiện không liên quan gì đến năng lực của cơ sở đăng kiểm. Còn xe máy phải xây dựng mới hệ thống kiểm định.

Hiện Hà Nội có 5,6 triệu xe đã đăng ký, TP HCM sau khi sáp nhập khoảng 8,6 triệu. Theo tính toán, trung bình mỗi xe mất khoảng 7 phút đo khí thải thì Hà Nội cần khoảng 400 và TP HCM 600 cơ sở kiểm định. Hiện Hà Nội, TP HCM có 70 cơ sở kiểm định ôtô, nếu dùng để kiểm định xe máy cũng phải cơ cấu, đầu tư lại cơ sở vật chất, đào tạo con người.

Ông Trần Hoàng Phong, chuyên gia Cục Đăng kiểm Việt Nam nói tại cuộc họp. Ảnh: Gia Chính

Đối với tư nhân, ngoài hệ thống đại lý của các hãng sẵn sàng kiểm định, còn gần như toàn bộ cơ sở tự phát theo khảo sát cho thấy trước mắt không làm. "Với số xe lớn và thực trạng như vậy, để kiểm định khí thải xe máy đồng loạt vào một thời điểm thì nguy cơ tắc nghẽn là rất lớn", ông Phong nói.

Dẫn lại đề xuất đã gửi Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ông Phong cho rằng nên triển khai trước với xe phát thải cao, sản xuất trước năm 2009. Số xe loại này ở Hà Nội là hơn 2 triệu, TP HCM hơn 3 triệu, phù hợp với năng lực hiện tại có thể đảm đương.

"Khi đã kiểm định được với xe sản xuất trước 2009 thì sau khoảng 1-2 năm mới kỳ vọng nhiều thành phần tham gia xây dựng cơ sở để kiểm định số xe còn lại", ông Phong nói thêm.

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Đông Phong, Giám đốc Trung tâm Thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, cho rằng bài toán lộ trình kiểm định khí thải đối với xe máy là "cực kỳ khó" bởi chưa làm bao giờ, trong khi số lượng xe quá khổng lồ.

"Ở Việt Nam, người dân có văn hóa nước đến chân mới nhảy, đến ngày bắt buộc làm mới làm, số kiểm định trước không đáng kể nên chắc chắn áp lực sẽ cực kỳ lớn", ông Phong nói.

Kiểm tra khí thải xe máy tại một cửa hàng ở Hà Nội. Ảnh: Gia Chính

Chuyên gia Phong dẫn ra thực tế 30 năm qua cả nước mới xây dựng được gần 300 trạm đăng kiểm ôtô. Đối với xe máy, việc xây dựng trạm có thể đơn giản hơn, nhưng con số 1.000-3.000 trạm là không đơn giản. Các hiệp hội, nhà sản xuất xe máy cam kết xây dựng, nhưng vì không luật hóa nên mang tính hên xui.

Để gỡ nút thắt này, ông Nguyễn Đông Phong cho rằng cơ quan soạn thảo cần làm việc với Bộ Tài chính để đưa ra công cụ hỗ trợ thuế, phí cho các cơ sở kiểm định, thay vì điều khoản mang tính chất khẩu hiệu như hiện tại.

Ông Lê Hoài Nam, Cục phó Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho biết cơ quan soạn thảo đang nghiên cứu phương án Bộ Xây dựng đề xuất nhưng còn băn khoăn về mặt xã hội. "Áp dụng theo phương án của Bộ Xây dựng, chúng ta sẽ yêu cầu người sử dụng phương tiện cũ (thường là người thu nhập thấp, người yếu thế) kiểm định trước, còn người thu nhập khá hơn lại làm sau. Điều này có thể gây phản ứng từ xã hội", ông Nam nói.

Hai Bộ Xây dựng, Nông nghiệp và Môi trường sẽ tiếp tục trao đổi để hoàn thiện dự thảo quyết định, trình Thủ tướng.

Gia Chính