Rừng Cấm ở làng Đại Bình, xã Quế Trung, huyện Quế Sơn, được bao bọc bởi cánh đồng lúa và đường bêtông. Rừng rộng 11,5 ha, trong đó 5,5 ha có cây tự nhiên, cách làng khoảng 300 m hướng bắc. Phía sau giáp với dãy núi Trường Sơn, phía trước là dòng sông Thu Bồn.

Khu rừng có nhiều tầng tán xếp chồng nhau, có hàng chục cây đường kính gần một mét. Do gần khu dân cư và rừng sản xuất nên động vật không có nhiều, chủ yếu là chim.

Trong rừng, cây gỗ lớn như lim xẹt, mít nài, huỷnh… đan xen dày. Rừng như bình phong che chở làng, ngăn cản và giảm cường độ gió bão. Làng ngập, người dân chạy lên rừng trú ẩn.

Cây gỗ huỷnh thuộc nhóm 3 cao hơn 10 m. Do thảm thực bì dày, cây con sinh trưởng tốt, khiến rừng ngày càng rậm rạp.

Đường kính cây huỷnh gần một mét, hai người ôm mới xuể. Ông Nguyễn Văn Quý, 68 tuổi (áo đỏ) cho biết trước đây xung quanh là rừng tự nhiên nhưng người dân khai hoang, canh tác sản xuất, riêng rừng Cấm được giữ nguyên sinh.

Từ thủa lập làng, rừng Cấm có quy ước không được chặt phá. "Sau chiến tranh, thời hợp tác xã, làng cho phép chặt một số cây làm trường học, công trình xã hội. Còn lại người dân ý thức đây là rừng Cấm nên không ai chặt cây. Hết thế hệ này đến thế khác bảo vệ rừng", ông Quý kể.

Trong rừng có một tuyến đường bêtông rộng gần 3 m chạy qua.

Làng Đại Bình có lịch sử hơn 300 năm, hiện có 369 hộ với hơn 1.400 người. Năm 2020, làng được tỉnh Quảng Nam công nhận là điểm du lịch.

"Đời này qua đời khác, người dân Đại Bình coi rừng như tính mạng của mình. Mất rừng là mất làng. Rừng giữ làng, làng phải giữ rừng", ông Nguyễn Thanh Tuyền, Trưởng thôn Đại Bình nói.

Cây thuốc mọi, loại dược liệu dùng chữa bệnh ngứa, ghẻ. Theo ông Tuyền, kết quả nghiên cứu của Khoa Sinh học, Trường Đại học Đà Lạt, cho thấy rừng Cấm có hơn 50 loài cây dược liệu.

Mít nài mùa ra quả. Loại quả này chín có mùi thơm, hàng năm đầu tháng 5 âm lịch quả chín, người dân vào rừng hái ăn.

Đầu mùa hè nhiều cây trong rừng ra lộc non, quả chín thu hút chim đến ăn và trú ngụ, hót vang cả ngày.

Để tạo hệ sinh thái cho rừng, thời gian qua Khu bảo tồn loài và sinh cảnh Voi Nông Sơn trồng thêm lan trên thân cây. Khu rừng mát mẻ vào mùa nắng, ẩm thấp vào mùa mưa nên nhiều lan sinh trưởng.

Trời nắng nóng, trâu của dân làng đến bìa rừng nghỉ ngơi. Trước đây người chết được mai táng quanh rừng, nhưng hiện nay làng cấm.

Bà Phạm Thị Quý, 70 tuổi cùng hàng xóm đi làm ruộng về qua khu rừng lúc nắng nóng nên ngồi nghỉ.

"Với Đại Bình, rừng Cấm như báu vật vô giá. Dân làng luôn ý thức bảo vệ, không tác động đến cây", bà nói. Hàng năm người dân, chính quyền trồng thêm cây xanh để tạo cánh rừng đa dạng sinh học.

Đắc Thành