Giải trình cuối phiên thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa sáng 17/5, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết dự thảo luật lần này chuyển mạnh sang hậu kiểm, áp dụng với khoảng 90-95% hàng hóa, sản phẩm. Doanh nghiệp được tự công bố hợp quy, tiêu chuẩn áp dụng tùy theo mức rủi ro; sản phẩm rủi ro thấp sẽ chịu hậu kiểm với tần suất thấp nếu doanh nghiệp có uy tín, ít vi phạm.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh hậu kiểm không đồng nghĩa buông lỏng quản lý mà đi kèm trách nhiệm lớn hơn của doanh nghiệp. Khi phát hiện gian dối, doanh nghiệp sẽ bị xử phạt nặng hơn, có thể thu hồi giấy phép, công khai sai phạm trên nền tảng số, thậm chí bị tước quyền tự công bố. Chế tài xử phạt sẽ không chỉ dừng ở mức hành chính mà có thể xử lý hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Dự luật cũng bổ sung quyền khởi kiện tập thể đối với sản phẩm kém chất lượng lưu hành rộng rãi, tăng sức ép pháp lý lên hành vi vi phạm, với thời hiệu khởi kiện và trách nhiệm bồi thường thiệt hại của nhà sản xuất, nhập khẩu, người bán. Cơ quan giải quyết tranh chấp phải có trách nhiệm chuyển thông tin vi phạm cho cơ quan quản lý để kịp thời kiểm tra, cảnh báo rủi ro.

"Chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm là chiến lược quản lý mới, giúp giảm chi phí cho doanh nghiệp nhưng vẫn bảo vệ người tiêu dùng, phù hợp với thông lệ quốc tế", Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nói.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giải trình ý kiến đại biểu tại Quốc hội. Ảnh: Hoàng Phong

Đề nghị giám sát chặt sản phẩm quảng cáo giảm cân cấp tốc

Đại biểu Trần Khánh Thu (Sở Y tế tỉnh Thái Bình) cho rằng quản lý chất lượng sản phẩm là yếu tố then chốt để bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, quốc gia. Tuy nhiên, thời gian qua, nhiều vụ việc thực phẩm chức năng giả bị phát hiện cho thấy nguy cơ lớn từ những sản phẩm kém chất lượng đang được tiêu thụ hàng ngày.

Vì vậy, bà đề xuất các nhóm sản phẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, như thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học, sản phẩm dành cho chế độ ăn đặc biệt, thực phẩm bổ sung vitamin và khoáng chất, các loại sữa và vitamin cho trẻ em dưới 36 tháng tuổi cần được quản lý nghiêm ngặt hơn. Sản phẩm phải đăng ký bắt buộc, hồ sơ công bố có nghiên cứu đi kèm và được cơ quan chuyên môn thẩm định trước khi lưu hành.

Bên cạnh đó, bà cho rằng cần cấm triệt để các hình thức quảng cáo phóng đại công dụng. Những cụm từ như "chữa khỏi bệnh", "giảm cân cấp tốc" phải được quản lý nghiêm vì dễ dẫn đến hiểu lầm, thậm chí gây hại cho người sử dụng.

Nữ đại biểu đề nghị tăng chế tài, bao gồm đình chỉ lưu hành, yêu cầu dừng sản xuất toàn bộ sản phẩm vi phạm, truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng, đồng thời bồi thường thiệt hại cho người tiêu dùng.

Theo bà, dù một số sản phẩm như sữa, thực phẩm chức năng đã chịu nhiều quy định quản lý, thực tế vẫn xảy ra tình trạng sản xuất hàng giả, hàng nhái kéo dài nhiều năm mới bị phát hiện. Nguyên nhân một phần đến từ cơ chế doanh nghiệp được tự công bố sản phẩm mà không cần chờ phê duyệt hoặc kiểm nghiệm của cơ quan chuyên ngành trước khi lưu hành.

"Cơ quan quản lý hiện chỉ kiểm tra hồ sơ do doanh nghiệp nộp, trong khi doanh nghiệp hoàn toàn có thể khai không trung thực", bà nói, đề nghị Chính phủ cân nhắc điều chỉnh dự thảo luật để siết chặt quy định, tăng hiệu quả giám sát và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Đại biểu Trần Khánh Thu (cán bộ Sở Y tế tỉnh Thái Bình). Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Đề nghị xây dựng cơ chế hậu kiểm chủ động

Đại biểu Trần Thị Nhị Hà, Phó chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát, cho rằng dự luật chưa đáp ứng yêu cầu cấp thiết về một cơ chế hậu kiểm chủ động, hiệu quả và khả thi. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị nhấn mạnh quan điểm "chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm gắn với tăng cường kiểm tra, giám sát". Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy công tác hậu kiểm hiện nay vẫn còn hình thức, bị động, thiếu hệ thống cảnh báo, phân tích rủi ro và chưa có cơ chế huy động lực lượng xã hội tham gia.

Theo bà Hà, số lượng sản phẩm, hàng hóa công bố hoặc tự công bố đang ngày càng tăng, trong khi lực lượng làm hậu kiểm còn mỏng, trang thiết bị kỹ thuật còn hạn chế. Việc thiếu kết nối dữ liệu và thiếu công cụ phân tích rủi ro khiến hoạt động kiểm tra chất lượng chưa thực sự hiệu quả.

Dự thảo quy định việc kiểm tra chất lượng trong sản xuất chỉ được thực hiện khi có dấu hiệu vi phạm hoặc phản ánh từ cơ quan chức năng, tổ chức quốc tế hay người tiêu dùng. Cách tiếp cận này là "thụ động", chỉ phản ứng sau sự cố, chưa phù hợp với nguyên tắc quản lý rủi ro và không đủ để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Bà đề xuất bổ sung cơ chế hậu kiểm theo hướng quản lý rủi ro, trong đó ưu tiên kiểm tra nhóm sản phẩm, hàng hóa có nguy cơ cao hoặc các tổ chức, cá nhân từng vi phạm. Ngoài ra, cần có hành lang pháp lý đầy đủ để các tổ chức xã hội, đặc biệt là hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tham gia vào hoạt động giám sát, kiến nghị thu hồi, công khai vi phạm.

"Cơ chế kiểm tra phải chuyển từ thụ động sang chủ động, có kế hoạch, dựa trên phân tích dữ liệu và phản ánh từ nhiều nguồn, chứ không chỉ chờ đến khi có vi phạm mới xử lý", bà nhấn mạnh.

Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua dự án luật này vào ngày 16/6.

Sơn Hà