Tại phiên họp Thường vụ Quốc hội sáng 15/4, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình bày dự thảo luật Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo, nhấn mạnh việc đẩy mạnh tự chủ và chấp nhận rủi ro nhằm tạo động lực cho các cơ sở nghiên cứu và nhà khoa học.

Dự luật hướng tới việc trao quyền tự chủ tối đa cho các tổ chức nghiên cứu, bao gồm tự chủ xây dựng bộ máy và chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Nhà nước sẽ tập trung quản lý mục tiêu, đầu ra, kết quả và hiệu quả nghiên cứu, thay vì can thiệp vào cách thức thực hiện. Đặc biệt, dự luật đề xuất miễn trừ trách nhiệm dân sự cho các tổ chức nghiên cứu nếu dự án không đạt kết quả như kỳ vọng, nhằm khuyến khích sự dấn thân và đổi mới.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, việc chấp nhận rủi ro không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý, mà là tạo điều kiện để các nhà khoa học theo đuổi những vấn đề thách thức, mang tính đột phá. Các tổ chức hoạt động hiệu quả sẽ được ưu tiên cấp thêm kinh phí, trong khi những đơn vị kém hiệu quả sẽ bị cắt giảm nguồn lực.

Dự luật cũng đề xuất cơ chế tự chủ về sở hữu và thương mại hóa kết quả nghiên cứu, cho phép các cơ sở nghiên cứu được toàn quyền quyết định. Nhà khoa học được hưởng tối thiểu 30% lợi nhuận từ thương mại hóa và được tham gia thành lập, điều hành doanh nghiệp.

"Đây đang là điểm nghẽn lớn kéo dài trong thời gian qua", Bộ trưởng nói, cho rằng trao quyền sở hữu kết quả nghiên cứu cho tổ chức chủ trì sẽ tháo gỡ nút thắt thương mại hóa, mang lại lợi ích kép là nguồn thu thuế cho nhà nước và việc làm cho người dân.

Để thu hút nhân lực chất lượng cao, dự luật bổ sung các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân, thưởng cho nghiên cứu cơ bản, chia lợi nhuận từ thương mại hóa, và tạo điều kiện thuận lợi về lương, giấy phép lao động, thị thực cho chuyên gia nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài tham gia thực hiện nhiệm vụ khoa học trọng điểm tại Việt Nam.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy, cho biết Ủy ban đề nghị thể chế hóa đầy đủ hơn các chính sách ưu đãi, vượt trội, đặc biệt là về chấp nhận độ trễ trong nghiên cứu khoa học. Ủy ban cũng đề nghị cụ thể hóa vai trò của doanh nghiệp tư nhân và tạo không gian mở cho nghiên cứu tự do.

Đối với nhà khoa học, Ủy ban đề xuất miễn trừ trách nhiệm dân sự, hành chính, hình sự nếu tuân thủ quy trình thử nghiệm có kiểm soát, và đề xuất phong tặng viện sĩ viện hàn lâm cho các nhà khoa học nước ngoài xuất sắc.

Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh - Đối ngoại Lê Tấn Tới đề nghị có cơ chế ưu tiên vượt trội cho các nhà khoa học nghiên cứu quốc phòng, an ninh. "Những chính sách mới về khoa học công nghệ áp dụng cho quân sự cần được ưu tiên trước, đặc biệt trong bối cảnh cuộc chiến tranh đều áp dụng công nghệ hiện đại", ông Tới đề nghị.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề xuất làm rõ chính sách thu hút kiều bào nước ngoài, đặc biệt là về cơ chế nhập tịch, sở hữu nhà, thu nhập và môi trường làm việc.

Dự luật cũng bổ sung các chính sách như hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo, sử dụng ngân sách thuê chuyên gia, khuyến khích tư nhân tham gia nghiên cứu cơ bản, hỗ trợ vườn ươm khởi nghiệp, và mở rộng đối tượng được hỗ trợ tín dụng.

Dự luật Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến tại phiên họp đầu tháng 5.

Sơn Hà