Bên trong địa đạo dài 1,5 km ở Đồng Nai

Địa đạo Nhơn Trạch được đào trong hơn một năm với nhiều ngách, sâu 7 m dưới lòng đất là căn cứ địa vững chắc trong kháng chiến chống Mỹ.

Cách trung tâm TP HCM khoảng 40 km, địa đạo Nhơn Trạch (xã Phước An) với hệ thống đường hầm dài 1,5 km, từng là căn cứ địa vững chắc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ.

Địa đạo nằm trong khu rừng Lòng Chảo, đào năm 1962-1963, với nhiều ngõ ngách, hầm bí mật. Trải qua thời gian, các yếu tố gốc như rừng nguyên sinh, giao thông hào, hầm chông, ụ chiến đấu, những đoạn địa đạo... bị hủy hoại, san ủi trong thời kỳ chiến tranh.

Năm 2006, huyện Nhơn Trạch trùng tu, tôn tạo lại di tích, tiến hành nạo vét lại 120 m đường địa đạo dưới lòng đất, xây nhà trưng bày... trên tổng diện tích khoảng 2,5 ha. Công trình hoàn thành sau một năm, trở thành điểm tham quan lịch sử của địa phương.

Địa đạo nằm ở độ sâu 5-7 m so với mặt đất, bên trong cao 1,6-1,8 m, ngang khoảng một mét. Đây là độ cao và rộng phù hợp cho sự di chuyển của người Việt nhưng lại bất lợi đối với lính Mỹ.

Theo tư liệu lịch sử, lực lượng dân quân tham gia đào địa đạo chia làm hai tổ thay phiên nhau làm vào ban đêm. Mọi người lấy dây leo đan thành ky, dùng cuốc, xẻng để đào và xúc đất. Phần đất moi lên đem rải đều lên mặt đất, sau đó phủ lá khô lên trên để xóa mọi dấu vết. Một đêm mỗi đội đào trung bình 10-15 m.

Nóc địa đạo có cấu trúc hình vòm. Ở điểm chính giữa mỗi đoạn có ngách lên mặt đất và có lỗ thông hơi hình phễu. Không khí được lấy thông qua các lỗ thông hơi, ngụy trang giống như ụ mối đùn. Ngày nay trong địa đạo được trùng tu một phần, lắp đèn chiếu sáng, quạt thông hơi.

Đường địa đạo được bố trí dạng zích zắc, có nhiều ngách rẽ sang hai bên. Bên trong có một số ngăn bí mật dày một mét, ngụy trang bằng đất đậy kín, khoét lỗ đủ một người chui qua. Những ngăn này là cách chiến sĩ tìm đường thoát nếu bị truy bắt trong địa đạo.

Địa đạo có khả năng chứa được từ 300 đến 500 người. Từ cuối năm 1963, việc đào địa đạo được tạm ngưng để làm lán trại cho cơ quan huyện ủy làm việc trên mặt đất.

Hiện một số lối đi trong địa đạo tạm thời bị ngăn lại, khách tham quan chỉ có thể di chuyển theo đường thẳng.

Lối ra của địa đạo được kết nối với hệ thống giao thông hào sâu khoảng 1,5 m, rộng một mét, được trùng tu lại một phần.

Trước kháng chiến, các mặt giao thông hào được xây dựng ụ chiến đấu, lỗ châu mai. Xung quanh được bố trí hai hàng chông sắt và tầm vông vạt nhọn xen kẽ, cuối cùng là các lớp hàng rào kẽm gai.

Hệ thống giao thông hào được trùng tu lại tạo thành hình tam giác đều, mỗi cạnh dài gần 100 m. Ở giữa phục dựng lại căn cứ làm việc huyện ủy với những lán, chòi giữa khu rừng.

Tại căn cứ này, quân dân Nhơn Trạch đã làm nên những chiến thắng trong năm 1965-1970. Từ năm 1972, địa đạo trở thành nơi bám trụ dài ngày của 500 cán bộ chiến sĩ Đoàn 10 Rừng Sác, là nơi xuất phát đánh địch ở các hướng sông Lòng Tàu, kho bom Thành Tuy Hạ... gây cho đối phương nhiều tổn thất nặng nề.

Mô hình bếp dã chiến Hoàng Cầm trong lán được phục dựng lại.

Bếp mang tên người sáng tạo ra, được sử dụng phổ biến trong địa đạo. Loại bếp này có công dụng làm tan loãng khói tỏa ra khi nấu ăn nhằm tránh bị máy bay phát hiện từ trên cao. Xung quanh bếp đều có những hầm nhỏ dẫn đến các căn cứ ngầm khác.

Nhà trưng bày giới thiệu nhiều hiện vật của chiến sĩ, lực lượng đặc công rừng Sác, sa bàn khu địa đạo và các hình ảnh tư liệu trong kháng chiến của quân dân Nhơn Trạch.

Mô hình tái hiện cảnh đào địa đạo. Ảnh sau là những chiếc cuốc, xẻng, rìu... dùng để đào đất, là hiện vật của vợ chồng ông Phan Văn Trường, Nguyễn Tuyết Nhung. Hai người từng tham gia thi công địa đạo.

Những kỷ vật như cặp, mũ, bao đạn, khăn tay của bộ đội được trưng bày. Ảnh sau là các di vật được tìm thấy trong các đợt khai quật tìm hài cốt liệt sĩ.