Khảo sát về mức sống tối thiểu của người lao động do Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam thực hiện vào tháng 3-4/2025 với 3.000 lao động tại 10 tỉnh thành. Kết quả 55% lao động được khảo sát cho biết tiền lương, thu nhập vừa đủ chi tiêu cơ bản của gia đình; 26% phải tằn tiện, chi tiêu kham khổ; 8% không đủ sống, phải kiếm việc làm thêm. Thu nhập chưa đáp ứng được chi tiêu gia đình khiến họ phải "thắt lưng buộc bụng", vay mượn chi trả cho các nhu cầu phát sinh đột xuất.

Gần 73% lao động còn độc thân cho biết tiền lương là nguyên nhân chính chưa lập gia đình. Họ cảm thấy mức thu nhập hiện tại không đủ đảm bảo cuộc sống ổn định khi có gia đình, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt và nuôi dưỡng con cái ngày càng tăng. Tiền lương thấp còn ảnh hưởng đến việc mua nhà, tiết kiệm cho tương lai và đảm bảo nhu cầu cơ bản cho gia đình mới.

Công nhân khu công nghệ cao TP HCM, tháng 10/2021. Ảnh: Đặng Chung

Với người đã có gia đình, 73% được khảo sát cho biết tiền lương, thu nhập ảnh hưởng đến quyết định sinh thêm con, thậm chí trì hoãn sinh đẻ. Trên 53% cho hay tiền lương chỉ đáp ứng một phần chi phí cho giáo dục, đặc biệt 7% trong số này trả lời tiền lương không đủ chi cho con cái học hành. Công đoàn đánh giá đây là con số đáng lo ngại, có thể dẫn đến tình trạng con cái người lao động không được tiếp cận với giáo dục chất lượng, ảnh hưởng đến khả năng phát triển và cơ hội nghề nghiệp của thế hệ tương lai.

Ngoài ra, 44% lao động cho biết thu nhập chỉ đảm bảo khám chữa bệnh mức cơ bản; 38% chỉ đủ tiền mua một số thuốc cơ bản và 5,6% không đủ mua thuốc, khám chữa bệnh. Phần lớn lao động không đủ tài chính để chủ động chăm sóc sức khỏe toàn diện, đặc biệt khi gặp các vấn đề y tế nghiêm trọng hoặc cần điều trị dài hạn.

Kết quả khảo sát 93% lao động trong các doanh nghiệp cho biết đã được tăng lương tối thiểu 6% theo quy định. Song một số doanh nghiệp chỉ điều chỉnh cho phần lao động lương thấp để đóng bảo hiểm xã hội nên tiền lương thực tế của lao động không tăng. "Điều này phản ánh sự thiếu nghiêm túc trong thực thi pháp luật, nguyên do doanh nghiệp thiếu năng lực tài chính hoặc cố tình lách luật", Công đoàn nhận định.

Từ thực tế trên, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đề xuất hai phương án tăng lương tối thiểu vùng năm 2026 với mức thấp nhất 8,3% và cao nhất 9,2%. Cơ quan này cho rằng cần xây dựng chính sách tiền lương hợp lý, đảm bảo lao động có đủ thu nhập trang trải cuộc sống và có tích lũy. Tăng lương còn là động lực giúp tăng năng suất lao động, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển và là tiền đề gắn bó giữa người lao động với doanh nghiệp.

Công bố của Cục Thống kê trong quý I/2025 cho thấy thu nhập bình quân lao động đạt 8,3 triệu đồng mỗi tháng. Thu nhập bình quân lao động thành thị gấp gần 1,4 lần so với nông thôn, đạt 10,1 triệu so với 7,2 triệu đồng. Đây là khoản tiền công hoặc tiền lương, lợi nhuận lao động nhận được tính cả tiền làm thêm giờ, tiền thưởng, phụ cấp nghề và các khoản phúc lợi khác trong tháng trước thời điểm điều tra.

Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam thống kê giai đoạn 2015-2022, Chính phủ điều chỉnh lương tối thiểu với quỹ đạo đi lên, từ 119 USD tháng 12/2015 lên 168 USD vào tháng 12/2022. Song lạm phát tăng khiến giá trị thật của tiền lương tối thiểu không tăng nhiều. Thời kỳ 2015-2019, lương tối thiểu danh nghĩa tăng 42,7% song lạm phát khiến tiền lương thực tế chỉ tăng 20,1%. Giai đoạn 2020-2022, lương tối thiểu điều chỉnh trên 6%, song tiền lương thực tế chỉ tăng 0,7%.

ILO cho rằng điều chỉnh lương tối thiểu cần dựa vào số liệu chính xác về lạm phát, tăng trưởng kinh tế, việc làm, khả năng chi trả của doanh nghiệp và năng suất lao động. Đồng thời mức điều chỉnh phải theo kịp lạm phát để giữ giá trị thật của tăng lương cho người lao động, đo lường nhu cầu của họ và gia đình.

Hồng Chiêu