Sáng 29/6, đông đúc khách tham quan trưng bày chuyên đề Bảo vật quốc gia – Những kiệt tác di sản tại TP HCM. Hoạt động diễn ra đến ngày 10/8 tại Bảo tàng Lịch sử TP HCM, quận 1.

Tính đến năm 2025, TP HCM có 17 bảo vật quốc gia lưu giữ ở các bảo tàng và nhà sưu tập tư nhân Phạm Gia Chi Bảo. Đây là lần đầu các bảo vật của thành phố được trưng bày cùng một điểm. Các hiện vật có niên đại hàng nghìn năm, thuộc nhiều nền văn hóa, tạo nên bức tranh tổng thể về lịch sử Việt Nam từ thời tiền sử đến hiện đại.

Bà Nguyễn Thị Kim Ngân (nguyên Chủ tịch Quốc hội) chiêm ngưỡng bức tượng bán thân nữ thần Devi.

Tượng cao 38,5 cm, và nặng 20 kg, có niên đại thế kỷ thứ 10, được phát hiện năm 1911 ở Quảng Nam trong một đền thờ nhỏ. Theo tài liệu của các nhà nghiên cứu, đây là chân dung hiếm thấy của một nữ thần Ấn Độ được “Chămpa hóa”.

Bức tượng bằng đá sa thạch, có lông mày dài, cong liền nhau, mắt to, miệng hơi nở nụ cười, tóc kết thành cuộn búi cao kiểu hình tháp. Cổ vật được nhiều nước trên thế giới lựa chọn để trưng bày giới thiệu về nền Văn hóa Chămpa. Tượng được công nhận bảo vật quốc gia năm 2012.

Chiếc chõ gốm sưu tập cá nhân của ông Phạm Gia Chi Bảo. Cổ vật niên đại khoảng 2.000 năm, thuộc nền văn hóa Đông Sơn, công nhận bảo vật quốc gia 2024. Theo ông Bảo, chõ gốm mang giá trị lớn, bởi ở thời Đông Sơn hầu như mọi người chỉ biết đến trống đồng.

Chõ là dụng cụ nấu xôi hoặc hấp thực phẩm, cấu tạo gồm tầng dưới chứa nước, trên đặt thức ăn. Chõ cao 40 cm, đường kính miệng 28,5 cm, nặng 4,2 cân. Chõ có hình dáng miệng loe, lưng thắt, bụng tròn khác biệt rõ với các loại nồi nấu hay đồ đựng trong gian bếp.

Ba tượng Phật đều thuộc những bức tượng gỗ cổ xưa nhất tại Đông Nam Á, trưng bày ở trung tâm khu triển lãm. Các cổ vật này thuộc sở hữu của Bảo tàng Lịch sử TP HCM.

Góc trái là tượng Phật Thích Ca Mâu Ni tìm thấy tại Đồng Tháp, năm 1937. Tượng chế tác khoảng 1.500 năm, cao 2 m, nặng 100 kg, chạm khắc từ cây gỗ trai nguyên khối. Cổ vật thể hiện nghệ thuật điêu khắc của nền văn hóa Óc Eo, vương quốc cổ Phù Nam từng tồn tại ở Nam Bộ.

Bên phải là tượng lớn làm bằng gỗ sao, niên đại thế kỷ 4, tìm thấy ở Đồng Tháp năm 1943. Tượng cao 268 cm, nặng 100 kg, tạc vị Phật đứng trên tòa sen. Chính giữa là tượng gỗ được tìm thấy ở Long An năm 1947, có niên đại thế kỷ thứ 3-4. Tượng bằng gỗ bằng lăng, cao 113 cm, nặng 73 kg, tạc vị Phật có dáng dứng thanh mảnh, mặc áo choàng hở vai.

Tượng Phật Sơn Thọ được tìm thấy tại ngôi chùa cùng tên ở Trà Vinh, do cư dân Phù Nam chế tác thế kỷ thứ 6-7.

Cao 59 cm và nặng 80 kg, tượng được làm bằng đá sa thạch, thể hiện Đức Phật ngồi theo tư thế hai chân buông thõng trước ngai. Tượng được công nhận bảo vật quốc gia năm 2018.

Tượng Bồ Tát Quan Thế Âm (Avalokitesvara) có niên đại thế kỷ thứ 7, được tìm thấy ở Trà Vinh năm 1937. Tượng làm bằng đá sa thạch, cao 90 cm, có 4 tay. Đây là tượng nguyên gốc, độc bản, tiêu biểu cho loại hình điêu khắc tượng Avalokitesvara của nền văn hóa Óc Eo.

Ảnh sau là tượng thần Vishnu niên đại thế kỷ 3-5, thuộc nền văn hóa Óc Eo. Tượng cao 23 cm, tạo hình cân đối, mỗi tay cầm một đồ vật. Vishnu là thần bảo tồn, một trong 3 vị thần chính của Ấn Độ giáo (Siva, Vishnu và Brama). Thần bảo vệ cuộc sống, diệt trừ loài quỷ dữ. Vì vậy, cư dân Phù Nam thường thờ cúng thần Vishnu.

Tượng Nữ Thần Durga tạc thế kỷ 7, được tìm thấy năm 1902 tại Trà Vinh. Bảo vật bằng đá sa thạch, cao 75 cm và nặng 75 kg. Tượng đứng trên đầu một con trâu, là hình ảnh tượng trưng cho Quỷ trâu bị nữ thần Durga khuất phục, giúp loài người thoát khỏi những tai ương.

Ảnh sau là tượng thần mặt trời Surya bằng sa thạch có tuổi đời khoảng 1.500 năm, được tìm thấy năm 1928 tại An Giang. Pho tượng tạc vị nam thần trong tư thế đứng, nặng 80 kg. Cải hai bức tượng này điển hình cho nghệ thuật chạm khắc của nền văn hóa Óc Eo.

Tượng Phật Đồng Dương được tìm thấy ở Quảng Nam năm 1911, có tuổi đời khoảng 1.200 năm, thuộc nền văn hóa Chămpa. Tượng làm bằng đồng thau, cao 120 cm, nặng 120 kg, thể hiện đức Phật đứng thuyết pháp.

Tượng liên quan đến một giai đoạn Phật giáo ở Chămpa phát triển hưng thịnh, đó là thời kỳ thuộc triều Indravarman II, còn gọi là “Vương triều Đồng Dương” hay “Vương triều Phật giáo”. Cổ vật được công nhận Bảo vật Quốc gia năm 2012.

Tượng từng trưng bày ở nhiều nước. Trong triển lãm cổ vật Đông Nam Á ở Pháp, hiện vật được mua bảo hiểm 5 triệu USD. Đây là mức bảo hiểm cao nhất cho một pho tượng của Việt Nam trưng bày tại nước ngoài.

Tượng Avalokitesvara Hoài Nhơn (văn hóa Champa) có niên đại thế kỷ 8-9. Tượng bằng đồng, nặng khoảng 40 kg, thể hiện Bồ Tát bốn tay, đứng, dáng thanh thoát, đội tượng Phật A Di Đà trên đầu.

Ảnh sau là bức tượng đồng Avalokitesvara, chế tác khoảng thế kỷ 10, nặng 35 kg, tóc búi cao có miện chạm hình tượng Phật ngồi, mang nhiều trang sức. Tượng có bốn tay, hai tay trước đưa ra cầm nụ sen và bình nước cam lồ.

Hai bức tượng phản ánh trình độ đúc đồng cao và tình hình phát triển Phật giáo đương thời của Chămpa - vương quốc một thời phát triển ở miền Trung Việt Nam.

Lương Tài Hầu chi Ấn đúc năm vua Minh Mạng thứ 14 (1833), bằng đồng, cao 7,35 cm, đế rộng 7 cm. Đây là Ấn của Tiền quân Đô Thống phủ Chưởng phủ sự Trần Văn Năng.

Ông từng giữ chức Phó tổng trấn thành Gia Định, vị tướng có công khai phá và bảo vệ vùng đất Nam Bộ. Ông có nhiều đóng góp to lớn trong việc mộ dân và đôn đốc đào kinh Vĩnh Tế tại vùng biên giới tỉnh An Giang. Đồng thời, ông cùng các vị tướng của Triều Nguyễn từng hai lần đánh đuổi quân Xiêm xâm lược.

Ấn là hiện vật quý hiếm, độc bản. Đây là ấn "Hầu tước" đầu tiên được ban cấp cho công thần, tướng lĩnh cao cấp, không phải dòng dõi hoàng tộc. Ấn được xem là mẫu, về sau khi có phong tước ban cấp ấn cho các công thần thì dùng ấn này làm chuẩn. Năm 2020, ấn được công nhận là bảo vật quốc gia.

Khuôn in tín phiếu mệnh giá 5 đồng là hiện vật gốc độc bản. Khuôn đúc 1947, được làm bằng đồng, đúc nổi hình ảnh và dòng chữ của tờ tín phiếu.

Trên khuôn khắc hình quốc huy nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, cùng dòng chữ: Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – Tín phiếu – Năm đồng – Ngân hàng Quốc gia Việt Nam – Chi nhánh Nam Bộ. Bên phải khuôn có biểu tượng hình chữ nhật in chìm số 5, thể hiện mệnh giá.

Khuôn phản ánh rõ nét quá trình đấu tranh tài chính, tiền tệ trong kháng chiến chống Pháp. Hiện vật là bảo vật quốc gia năm 2017, trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử TP HCM.

Bức tranh sơn mài Vườn xuân Trung Nam Bắc của họa sĩ Nguyễn Gia Trí, lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM (ảnh sau) được công nhận "bảo vật quốc gia" năm 2013. Đây là tác phẩm được họa sĩ sáng tác lâu nhất, từ năm 1969 đến 1989 mới hoàn thành, có kích thước lớn 200 x 540 cm. Hiện vật được trưng bày dưới dạng số hoạ tại triển lãm.

Họa sĩ Nguyễn Gia Trí (1908-1993) cùng với Tô Ngọc Vân, Nguyễn Tường Lân, Trần Văn Cẩn tạo thành bộ tứ họa sĩ nổi tiếng thời kỳ đầu của nền mỹ thuật Việt Nam.

Khách tham quan bức tranh Thanh niên thành đồng bằng số hoá. Tác phẩm của họa sĩ Nguyễn Sáng, được công nhận bảo vật quốc gia năm 2017, lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật TP HCM.

Quỳnh Trần