Uzbekistan vô địch U17 châu Á 2025, sau khi hạ chủ nhà Arab Saudi 2-0 tại chung kết trên sân King Fahd tối 20/4/2025. Ảnh: AFC

Trên sân King Fahd tối 20/4, Uzbekistan hạ chủ nhà Arab Saudi 2-0, dù phải thi đấu với chín người. Đây là chức vô địch U17 châu Á thứ hai của Uzbekistan sau kỳ giải 2012, nhưng một lần nữa khẳng định họ đang dần chen chân vào nhóm đầu châu Á.

Trước thành tích tại Arab Saudi, Uzbekistan đã gây bất ngờ ở U17 World Cup 2023. Họ hòa Tây Ban Nha 2-2 ở vòng bảng, loại Anh 1-0 ở vòng 1/8 và chỉ thua Pháp 0-1 ở tứ kết. Cùng năm, Uzbekistan vô địch U20 châu Á, và chỉ bị loại sau loạt luân lưu trước Hàn Quốc ở tứ kết kỳ giải 2025. Còn ở cấp độ U23, Uzbekistan bốn lần liền vào bán kết kể từ năm 2018, trong đó một lần vô địch (2018) và hai lần giành á quân (2022, 2024). Paris 2024 là lần đầu tiên trong lịch sử đại diện Trung Á được dự Olympic.

Uzbekistan còn đứng trước cơ hội lần đầu dự World Cup. Tại bảng A vòng loại ba World Cup 2026 – khu vực châu Á, họ đang đứng nhì với 17 điểm, hơn đội xếp sau UAE bốn điểm và còn hai trận. Một điểm trước UAE ngày 5/6 là đủ để thầy trò Timur Kapadze lật sang trang sử mới.

Abdukodir Khusanov thi đấu trong trận Man City thắng Chelsea 3-1 ở vòng 23 Ngoại hạng Anh 2024-2025, trên sân Etihad ngày 26/1/2025. Ảnh: Reuters

Chứng kiến bóng đá Uzbekistan vươn mình, nhiều câu hỏi đặt ra là làm sao một nền bóng đá đứng thứ 96 FIFA vào năm 2018 có thể leo lên thứ 57 hiện tại, và liên tục thành công ở các cấp độ đội tuyển châu Á.

Ngày 20/1, Man City gây bất ngờ khi công bố bản hợp đồng mang tên Abdukodir Khusanov, với thỏa thuận trị giá 41,6 triệu USD từ CLB Pháp Lens. Vị thế của trung vệ sinh năm 2004 bỗng chốc vượt tầm châu lục, khi sáu tháng trước anh còn đối đầu Việt Nam ở vòng bảng U23 châu Á 2024.

"Đó là giấc mơ của mọi cầu thủ Uzbekistan vài năm trước", tờ Uzbekistan Sports dẫn lời nhà báo Suhrob Xolbekov. "Khusanov đã làm câm lặng những tiếng cười nhạo bóng đá Uzbekistan".

Khusanov trở thành người mở đường cho cầu thủ Uzbekistan đến với các giải đấu hàng đầu châu Âu, nhưng còn chứng minh thành quả của một thập kỷ phát triển bóng đá trẻ của đất nước.

Theo báo Anh Sports Gazette, bóng đá Uzbekistan tiến bộ như hiện nay có năm yếu tố. Đầu tiên là xây dựng được cấu trúc phát triển cầu thủ, rồi đến cơ sở vật chất và hạ tầng được cải thiện, giải đấu quốc nội phát triển, sự tham gia của HLV nước ngoài và quan hệ hợp tác quốc tế. Cuối cùng, các cầu thủ được thi đấu cùng nhau từ nhỏ bằng việc thường xuyên tham dự các giải quốc tế.

Để chuẩn bị cho Olympic 2024, LĐBĐ Uzbekistan thành lập CLB Olympic Tashkent vào năm 2021, với mục đích tập hợp những tài năng dưới 23 tuổi để thi đấu ở giải VĐQG. Họ thật sự đã giành vé đến Pháp. Tại đây, Uzbekistan chỉ thua tối thiểu trước Tây Ban Nha (1-2) và Ai Cập (0-1), trước khi hòa Cộng hòa Dominica 1-1.

Uzbekistan đã đầu tư rất nhiều vào cơ sở hạ tầng, xây dựng các sân bóng hiện đại, sân vận động đạt tiêu chuẩn quốc tế và yêu cầu các CLB phải có học viện đào tạo trẻ. Bunyodkor, nơi đào tạo ra Khusanov, là ví dụ điển hình.

CLB này nhận được hậu thuẫn từ Gulnara Karimova, con gái cựu tổng thống Islam Karimov, đã bỏ ra hàng chục triệu USD để phát triển cơ sở vật chất. Thành quả là họ thu hút về những tài năng bóng đá xuất sắc khắp đất nước gần 38 triệu dân.

Ngoài Khusanov, Uzbekistan còn một loạt tài năng dưới U23, như Abbosebek Fayzullaev đang chơi cho CLB Nga CSKA Moscow hay Khojimat Erkinov (Al Wahda, UAE), để tiếp tục duy trì vị thế ở châu Á. Thành công ở các cấp độ trẻ không đảm bảo cho thành công ở cấp độ cao nhất, nhưng cho thấy Uzbekistan có thể duy trì nguồn nhân tài ổn định để liên tục cạnh tranh và kế thừa.

Sân Miliy của CLB Bunyodkor có sức chứa gần 34.000 chỗ ngồi, nằm ở thủ đô Tashkent và là sân lớn thứ hai tại Uzbekistan. Ảnh: AFC

Không chỉ có bóng đá, thể thao Uzbekistan nói chung cũng vươn mình. Tại Olympic 2024, Uzbekistan đạt thành tích tốt nhất lịch sử với 8 HC vàng, 2 HC bạc và 3 HC đồng, để đứng thứ 13 trong 206 đoàn thể thao. Đội tuyển boxing của họ dẫn đầu với 5 HC vàng, 2 HC bạc và 1 HC đồng. Tương tự bóng đá, đây là kết quả sau nhiều năm phát triển thể thao với các cơ sở đào tạo hiện đại, cùng sự hỗ trợ của Nhà nước.

Tổng thống Shavkat Mirziyoyev đặt mục tiêu vào top 10 Olympic Los Angeles 2028. Ông cam kết tăng ngân sách thể thao trong giai đoạn 2025-2028, từ 115 triệu USD lên 230 triệu USD, tương đương 0,00056% GDP mỗi năm.

Ngoài ra, lương của các HLV được tăng gấp đôi. 101 cơ sở thể thao mới được xây dựng, cùng 67 cơ sở đang khác đang được sửa chữa.

"Một quốc gia chỉ có thể đạt được mục tiêu nếu người dân quốc gia đó khỏe mạnh", tổng thống Mirziyoyev nói ở hội nghị tăng cường công tác chuẩn bị cho Olympic và Paralympic 2028, vào tháng 2. "Văn hóa thể chất và thể thao đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành một quốc gia khỏe mạnh".

Hơn 300 trường thể thao sẽ đóng vai trò là cơ sở tuyển chọn các ĐTQG, với các môn thi Olympic. Những nhà vô địch sẽ nhận giải thưởng như ô tô hay nhà, đồng thời có cơ hội được tập luyện tại Trung tâm Olympic và Paralympic Quốc gia. Thể thao đại chúng được thúc đẩy trên toàn quốc, với các khu phố được khuyến khích tổ chức hoạt động thể chất. Các trường học sẽ giới thiệu các CLB thể thao Olympic và các giáo viên giáo dục thể chất xuất sắc sẽ được khen thưởng.

VĐV Uzbekistan Hasanboy Dusmatov (áo xanh) đánh bại VĐV Pháp Billal Bennama trong trận chung kết boxing hạng 51 kg nam tại Olympic Paris 2024, ở nhà thi đấu Roland Garros, Pháp ngày 8/8/2024. Ảnh: Reuters

Uzbekistan còn đi đầu trong việc sử dụng xét nghiệm di truyền để tìm ra những VĐV thể thao tiềm năng. Phòng thí nghiệm di truyền tại Viện hóa học hữu cơ sinh học Uzbekistan đã nghiên cứu gene của các VĐV hàng đầu từ năm 2014, và sau hai năm đã chọn ra một bộ 50 gene mà họ tin rằng có thể đóng vai trò tạo nên VĐV hàng đầu.

"Mỹ, Trung Quốc hay các nước châu Âu nghiên cứu bộ gene người và đã phát hiện các gen quyết định khuynh hướng thể thao cụ thể", Giám đốc Rustam Muhamedov nói với The Atlantic. "Chúng tôi muốn dùng phương pháp này để giúp lựa chọn ra những nhà vô địch".

Những đứa trẻ 10 tuổi sẽ được xét nghiệm gene. Sau đó, bố mẹ của chúng sẽ được thông báo môn thể thao phù hợp nhất, như chạy đường dài hay cử tạ. Trong khi đó, một đội bóng bầu dục Australia từng xét nghiệm các VĐV và tìm thấy một gene có tên ACTN3 mã hóa cho một protein chỉ có trong các sợi cơ co giật nhanh. Loại này dành cho chạy nước rút và nhảy.

Tuy nhiên, phương pháp này cũng vấp phải nhiều nghi ngờ. Trong cuốn sách The Sports Gene, tác giả David Epstein giải thích gene rất quan trọng đối với thành tích và sự phát triển thể thao. Nhưng ông nghi ngờ tuyên bố của Muhamedov rằng có thể xác định chính xác các VĐV vô địch thế giới tương lai thông qua xét nghiệm di truyền.

"Chúng ta không biết hầu hết gene có chức năng gì", Epstein nói. "Vì vậy, nếu đưa quyết định dựa trên một lượng nhỏ gene thì không khác nào giải câu đố mà chỉ có một vài mảnh ghép, mà thiếu đi cả trăm mảnh ghép khác".

Uzbekistan chưa từng chia sẻ thành quả từ phương pháp này trong 13 năm qua. Nhưng nó được xem là ứng dụng khoa học góp phần vào sự thành công của thể thao nước này. Đến năm 2018, Trung Quốc là quốc gia tiếp theo vào cuộc tìm gene tốt.

Trung Thu