Trong quá trình chạy bộ, đặc biệt ở cường độ cao và kéo dài, cơ thể sản sinh nhiệt nội sinh do hoạt động co cơ.

Để duy trì thân nhiệt ổn định, cơ thể sử dụng các cơ chế tản nhiệt chính, gồm: giãn mạch ngoại vi (làm tăng lưu lượng máu đến da để tỏa nhiệt ra môi trường), và đổ mồ hôi (bay hơi mồ hôi giúp làm mát cơ thể).

Một runner được chăm sóc y tế khi sốc nhiệt trên đường chạy. Ảnh: VnExpress Marathon

Tuy nhiên, khi chạy trong điều kiện môi trường nắng nóng và độ ẩm cao, các cơ chế này trở nên kém hiệu quả, dẫn đến 4 hiện tượng.

Mất cân bằng sinh nhiệt - Tản nhiệt: Nhiệt lượng sinh ra vượt quá khả năng tản nhiệt, gây tích tụ nhiệt nội sinh. Độ ẩm cao làm giảm khả năng bay hơi mồ hôi, khiến cơ thể khó làm mát.

Tái phân bố tuần hoàn máu: Máu được ưu tiên cung cấp cho da và cơ để duy trì vận động, tản nhiệt, làm giảm tưới máu cho các cơ quan quan trọng khác như thận, não. Điều này dẫn đến thiếu oxy tế bào và tổn thương.

Giảm thể tích tuần hoàn: Mất nước và điện giải qua mồ hôi làm giảm thể tích tuần hoàn, tăng độ nhớt máu, giảm huyết áp, ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan.

Rối loạn điện giải: Mất natri, kali, magiê qua mồ hôi gây rối loạn chức năng tế bào, dẫn đến. Sự rối loạn này sẽ khiến runner bị hạ natri máu (với các biểu hiện như phù não, lú lẫn, co giật), hoặc tăng kali máu (rối loạn nhịp tim), chuột rút, yếu cơ, rối loạn vận động.

Những diễn tiến bệnh lý trên thường diễn ra nhanh chóng, có thể chỉ trong vòng 15-30 phút nếu runner tiếp tục gắng sức. Việc mất khả năng điều hòa thân nhiệt sẽ dẫn đến tổn thương đa cơ quan và suy sụp cơ thể.

Những dấu hiệu cảnh báo sớm của sốc nhiệt

- Mệt mỏi bất thường: Cảm giác mệt lả, kiệt sức, không hồi phục sau khi nghỉ ngơi ngắn.

- Da nóng, khô: Da nóng ran, khô, không còn đổ mồ hôi (mặc dù trời vẫn nóng).

- Nhịp tim nhanh: Nhịp tim tăng cao bất thường, kèm theo cảm giác hồi hộp, đánh trống ngực.

- Khó thở: Thở nhanh, nông, không thể hít sâu.

- Chóng mặt, buồn nôn: Cảm giác mất thăng bằng, chóng mặt, buồn nôn.

- Rối loạn hành vi: Nói không rõ, mất phương hướng, loạng choạng, lơ mơ, hành vi bất thường.

- Chuột rút cơ: Chuột rút liên tục, co cứng nhiều nhóm cơ.

Những sai lầm thường gặp dẫn đến sốc nhiệt khi chạy bộ

- Duy trì tốc độ (pace) như khi thời tiết mát mẻ.

- Không uống đủ nước hoặc uống sai cách.

- Mặc quần áo tối màu, ôm sát, không thoáng khí.

- Không làm mát vùng cổ, gáy, nách, háng.

- Chỉ uống nước lọc mà không bổ sung điện giải.

Bác sĩ Phương Nguyễn tiếp nước trên đường chạy VnExpress Marathon Huế 2024. Ảnh: VnExpress Marathon

Cách phòng tránh sốc nhiệt

Runner cần lưu ý chuẩn bị cho cả trước và trong khi chạy.

Trước khi vào bài, runner cần khởi động kỹ, làm quen với thời tiết bằng cách tập từ từ, bổ sung điện giải, mặc quần áo sáng màu, thấm hút mồ hôi tốt, thoáng khí. Sẽ tốt hơn nếu bạn mang theo khăn lạnh, bình xịt nước, mũ che gáy, ống tay làm mát.

Trong khi thực hiện bài chạy, runner cần giảm tốc độ (pace) nếu trời nóng, uống nước và điện giải thường xuyên, từng ngụm nhỏ. Dùng nước làm mát vùng cổ, gáy, nách háng nếu thấy cơ thể nóng hơn mức bình thường. Khi cảm thấy không ổn, cần dừng bài chạy.

Khi nào runner cần can thiệp y tế lúc sốc nhiệt?

Nếu nghi ngờ sốc nhiệt, runner cần sơ cứu ngay lập tức, bằng cách làm mát cơ thể, bù nước điện giải và gọi cấp cứu. Sốc nhiệt là tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, cần được điều trị y tế chuyên nghiệp càng sớm càng tốt.

Bác sĩ Phương Nguyễn