Kể từ năm 2000, các VĐV từ quốc gia Đông Phi này đã giành được hơn 100 danh hiệu World Marathon Majors. Những màn trình diễn của huyền thoại Eliud Kipchoge, người giữ kỷ lục thế giới nam Kelvin Kiptum và kỷ lục thế giới nữ Ruth Chepngetich - VĐV vừa bị đình chỉ tạm thời - giúp Kenya khẳng định vị thế số một trên các đường chạy 42,195km.

Nhưng bên dưới những elite này, hàng trăm VĐV chạy đường dài đầy tham vọng và tài năng sẵn sàng làm bất cứ điều gì để thành công.

Ruth Chepngetich lập kỷ lục marathon nữ thế giới với thông số 2 giờ 9 phút 57 giây tại Chicago Marathon 2024. Ảnh: Guardian

Trong cuộc phỏng vấn chuyên sâu với BBC, Brett Clothier - người đứng đầu Đơn vị Liêm chính Điền kinh (AIU) - đã giải thích vấn đề đặc thù của Kenya mà hầu hết quốc gia khác không gặp phải, là sự dư thừa tài năng ở cấp độ dưới elite.

"Vấn đề là có một kim tự tháp khổng lồ gồm các VĐV hàng đầu", Clothier cho biết. "Khác biệt về khả năng, trong kim tự tháp đó, giữa những người đứng đầu và những người bên dưới là không nhiều, vì độ dày đặc của tài năng".

Clothier cho biết trước đây, AIU xét nghiệm những người ở đỉnh của kim tự tháp đó, là những nhà vô địch các giải marathon lớn, quốc gia và thế giới, còn các VĐV ở dưới đáy không phải chịu sự kiểm tra ngoài thi đấu.

"Kim tự tháp đó là hàng trăm, hoặc thậm chí hàng nghìn VĐV", đại diện của AIU cho biết. "Vì vậy, dù chúng tôi đang kiểm soát rất tốt những người ở trên đỉnh, do áp lực từ các VĐV bên dưới, những người không được kiểm tra ngoài thi đấu, các VĐV ở trên đỉnh đang chấp nhận rủi ro và có áp lực phải duy trì vị trí dẫn đầu".

Nhà vô địch Boston Marathon 2021 Diana Kipyogei bị cấm thi đấu 6 năm và tước danh hiệu vô địch Boston Marathon vì kết quả xét nghiệm dương tính với doping. Ảnh: Kevin Morris

Ngoài áp lực cạnh tranh, khát vọng đổi đời và cám dỗ của kinh tế là động lực chính đằng sau doping ở Kenya. Các cuộc đua đường trường mang đến tiền thưởng và phí xuất hiện hấp dẫn, thu hút lượng lớn VĐV chuyên nghiệp - những người có khả năng xem doping là phương tiện để đảm bảo cuộc sống tốt hơn.

Hầu hết VĐV chạy đường dài Kenya sinh ra trong nghèo khó, và chạy bộ là tấm vé thoát nghèo của họ. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2020, khoảng 91% dân số Kenya sống dưới mức nghèo khổ toàn cầu - tức là gần 53 triệu người.

Trong cuộc phỏng vấn trên podcast năm 2024, chủ tịch Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics), Sebastian Coe, thừa nhận việc tạo môi trường không doping khó có thể xảy ra do những rủi ro và phần thưởng cố hữu liên quan đến vấn đề này.

"Nếu bạn là một đứa trẻ đường phố, ở một số quốc gia, rủi ro so với phần thưởng là rất lớn, và nếu bạn bị bắt và bị trả về đường phố, thì đó chẳng khác nào không mạo hiểm, không có gì đạt được. Vì vậy, đó là một thách thức", Coe nói.

Hơn nữa, việc tìm kiếm và sử dụng doping tại Kenya không khó. "Với thị trường bất hợp pháp này, nhiều người có thể hưởng lợi về mặt tài chính từ doping và những người có cơ hội tài chính để bán thuốc tăng cường hiệu suất", Clothier cho biết. "Những gì chúng ta thấy là một thị trường được thúc đẩy bởi tiền bạc và nhu cầu".

Nhà vô địch Marathon Chicago 2019, Lawrence Cherono dương tính với trimetazidine và bị đình chỉ một ngày trước khi chạy marathon tại Giải vô địch Điền kinh Thế giới ở Eugene, Oregon năm 2022. Ảnh: Kevin Morris

196 VĐV nam Kenya chạy marathon dưới 2 giờ 7 phút, so với chỉ 5 VĐV trong lịch sử Mỹ. USADA, cơ quan chống doping của quốc gia này, được hỗ trợ hàng năm bởi các bên liên quan lớn, bao gồm chính phủ Mỹ và Ủy ban Olympic và Paralympic Mỹ (USOPC), để giúp tạo ra môi trường thể thao an toàn và kiểm tra VĐV thường xuyên.

Thách thức của Kenya nằm ở việc kinh phí và nguồn lực hạn chế trong cơ quan chống doping để kiểm tra nhóm VĐV lớn hơn ngoài những elite. Tuy nhiên, vào năm 2023, AIU và chính phủ Kenya đã tăng kinh phí cho Cơ quan Chống Doping Kenya (ADAK) thêm 5 triệu USD mỗi năm cho đến năm 2028.

"Số tiền này có thể thay đổi cuộc chơi", Clothier nói. "Không có cơ quan chống doping quốc gia nào khác ở mức độ kiểm tra đó trong môn thể thao của chúng tôi". Việc kiểm tra tại giải VĐQG Kenya đã tăng gần 400% so với trước đây, điều mà Clothier tin là một cải thiện đáng kể.

Dù người hâm mộ chạy bộ có thể nản lòng vì các elite bị cấm bởi doping - mà mới nhất là Ruth Chepngetich, Clothier khẳng định rằng mỗi trường hợp đều thể hiện sự tiến bộ trong việc biến điền kinh thành môn thể thao trong sạch hơn. Khi Kenya tiếp tục cuộc chiến chống doping, việc tăng cường kiểm tra, cấm thi đấu và cam kết khắc phục vấn đề là hy vọng duy nhất cho sự thay đổi thực sự.

Hồng Duy (theo Canadian Running Magazine)