Lần lượt từ trái qua là Isak, Gyokeres và Haaland - những trung phong hàng đầu bóng đá châu Âu hiện nay.

Tại một SVĐ phức hợp nhỏ ở vùng Vallingby, phía tây Stockholm (Thụy Điển), Alexander Isak và Viktor Gyokeres lần đầu chạm trán. Khi ấy, họ còn là những tiền đạo gầy gò, non kinh nghiệm - lần lượt 16 và 17 tuổi - chơi tại giải U19 Quốc gia, vào một ngày thứ Bảy se lạnh của tháng 10/2015.

Chỉ một nhóm khán giả có mặt để chứng kiến đội bóng nhỏ của Gyokeres là Brommapojkarna, vượt qua đối thủ cùng thành phố nhưng tên tuổi hơn là AIK, đội bóng của Isak. Lần tới, cuộc gặp tiếp theo giữa hai chân sút này sẽ rất khác, với hàng trăm triệu người theo dõi trên toàn thế giới.

Gyokeres đã chính thức trở thành người của Arsenal. Tiền đạo 27 tuổi chuyển đến từ Sporting Lisbon với mức giá có thể lên tới gần 90 triệu USD tùy vào biến phí.

Còn Isak? Newcastle vẫn giữ quan điểm không muốn bán, nhưng chân sút 25 tuổi đã thông báo nguyện vọng rời đi. Theo tờ The Times (Anh) mức giá mà đội chủ sân St James’ Park đưa ra không dưới mức 200 triệu USD. Nếu thương vụ này diễn ra, cuộc tái đấu giữa Isak và Gyokeres sẽ là màn thư hùng đỉnh cao sớm trong mùa giải mới, khi Arsenal làm khách trước Liverpool vào ngày 31/8 ở Ngoại hạng Anh.

Isak (trái) và Gyokeres thi đấu cho đội tuyển Thuỵ Điển.

Isak và Gyokeres sinh cách nhau 15 tháng tại Stockholm và lớn lên cách nhau 11 km ở hai vùng ngoại ô khác nhau của thành phố. Trong bối cảnh các lò đào tạo ở Anh rơi vào tình trạng khan hiếm các trung phong, bóng đá vùng Scandinavia tại sao lại tạo nên sự tương phản lớn như vậy?

Bên cạnh lứa tài năng Isak và Gyokeres của Thụy Điển, bóng đá Na Uy cũng đang trải qua thời kỳ hoàng kim với chân sút đã tạo dựng được vị thế là Erling Haaland, ngôi sao đang lên của Wolves là Jorgen Strand Larsen và Alexander Sorloth – ở tuổi 29, trải qua hai mùa giải liên tiếp đạt thành tích lần lượt là 26 và 24 bàn trong màu áo Villarreal rồi Atletico Madrid.

Đan Mạch không chỉ đặt niềm tin vào tiềm năng của Rasmus Hojlund – người chưa đáp ứng được kỳ vọng ở Man Utd, mà còn sở hữu nhiều tiền đạo triển vọng khác. Tại giải U21 châu Âu tháng trước, nền bóng đá nước này có hai cái tên nổi bật là William Osula (Newcastle) và Conrad Harder (Sporting).

Ngoài ra là tài năng sáng giá Chido Obi, 17 tuổi, cũng của Man Utd, người được phát triển tại lò đào tạo Copenhagen trước khi chuyển đến London để gia nhập lò Arsenal ở tuổi 14. Obi có 36 lần khoác áo các lứa trẻ Đan Mạch nhưng cũng đủ điều kiện chơi cho tuyển Anh, với hai lần từng ra sân cho đội U16 xứ sương mù.

"Tại sao chúng ta không tìm được một số 9 thực thụ?", cựu cầu thủ Theo Walcott gần đây đặt câu hỏi, chỉ ra rằng hệ thống học viện ở Ngoại hạng Anh đang sản sinh ra hàng loạt tiền đạo cánh tài năng và những số 10, nhưng lại rất ít trung phong có chất lượng thuyết phục.

"Thật khó để tìm ra họ vì ai cũng muốn trở thành kiểu cầu thủ dễ đoán... thích di chuyển vào trung lộ", Walcott nói thêm.

Quan điểm của Walcott tương đồng với nhận xét của Gus Poyet năm ngoái, rằng các học viện ở Ngoại hạng "chỉ dạy một cách duy nhất". Ngay ở những lò đào tạo thuộc các CLB hàng đầu nước Anh, các cầu thủ ở mọi vị trí đều làm những việc giống nhau - rê bóng, chuyền bóng trong không gian hẹp, những cú chạm gọn gàng - nhưng hầu như không ai chủ động, chịu va chạm hay thực hiện những hành động dứt khoát, đơn giản. Đó có thể là lý do các lò đào tạo ở Anh thiếu hụt các trung vệ trẻ, tiền vệ phòng ngự và những số 9.

Bryan King, cựu thủ thành của Millwall và là huyền thoại trong giới săn lùng tài năng ở Scandinavia, người từng đưa Haaland đến thử việc tại Everton khi mới 16 tuổi, nói: "Tại sao bóng đá Anh giờ đây không sản sinh được những thủ môn, trung vệ to lớn và tiền đạo cắm chất lượng? Chúng ta từng là những người tiên phong ở các vị trí này. Nhưng ở Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch, nếu bạn là một tay săn bàn, họ sẽ khuyến khích bạn duy trì và trui rèn điều đó. Họ cho phép một đứa trẻ được tự do thể hiện như Haaland thay vì bắt chúng lùi sâu, liên kết lối chơi và làm những thứ khác".

"Tôi nghĩ người Scandinavia có nhiều tự do hơn khi tập luyện. Họ để các cầu thủ trẻ tự do thể hiện từ nhỏ", King nói thêm.

Haaland ghi bàn trong trận Man City thắng Ipswich 4-1 ở vòng 2 Ngoại hạng Anh trên sân Etihad ngày 24/8. Ảnh: AFP

Leif Smerud, người làm việc sát cánh với Haaland, Strand Larsen và Sorloth trong chín năm dẫn dắt đội U21 Na Uy, nhận thấy một xu hướng "Pep Guardiola hóa" trong đào tạo trẻ tại Anh, nơi các HLV, tin rằng họ đang noi theo chiến lược gia người Tây Ban Nha – dù trớ trêu vì chính Pep đang sở hữu một số 9 như Haaland: gò ép mọi cầu thủ trẻ vào các khuôn khổ chiến thuật, chơi bóng theo triết lý định hướng vị trí và đề cao kiểm soát bóng. Điều này khiến các cầu thủ kìm nén bản năng, mà bản năng nào mạnh mẽ hơn ở một đứa trẻ ngoài việc muốn giành bóng và ghi bàn?

Smerud, cũng là một nhà tâm lý học và cố vấn hiệu suất cao, chia sẻ: "Có người nói với tôi rằng khi chúng tôi lớn lên, bóng đá là cách để làm điều gì đó ngoài trường học, nhưng nay bóng đá chính là trường học. Bạn thấy sự kìm nén ở một số cầu thủ trẻ. Nhưng để đạt hiệu suất tối đa, nó phải xuất phát từ một nơi chân thực, và với các trung phong, cần có bản năng và trực giác".

Ông tin rằng các hệ thống đào tạo trẻ ở Scandinavia giỏi hơn trong việc bảo tồn những yếu tố này. "Ở Na Uy, các cầu thủ trẻ được ở lại với bóng đá cộng đồng lâu hơn. Có những quy định giữ họ ở lại với CLB ban đầu và khu vực của mình lâu hơn", Smerud giải thích.

LĐBĐ Na Uy đóng vai trò quan trọng hơn so với cơ quan đồng cấp ở Anh, họ chịu trách nhiệm giám sát quá trình phát triển. Theo Smerud, một điểm khác biệt mà ông nhận ra khi ở Anh dẫn dắt đội nữ Crystal Palace trong ba tháng là về khâu huấn luyện. Ông cho rằng, các HLV người Anh thực sự ấn tượng trên sân, nhưng họ tập trung quá nhiều vào các mô hình chiến thuật bài bản.

"Công tác huấn luyện dựa theo mô hình này vốn mang tính chỉ đạo cao: bạn làm thế này rồi thế kia, di chuyển đến đây rồi đến đó, tạo ra những cầu thủ luôn suy nghĩ và cố gắng làm điều đúng đắn, thay vì phản ứng theo tình huống. Ở Scandinavia, chúng tôi chú trọng vào lối chơi tự do hơn. Có thể chúng tôi thiếu trình độ kỹ thuật ở cấp độ cơ sở, nhưng các cầu thủ tự nhiên có nhiều sự tự do để lựa chọn hơn", Smerud nhận xét.

Các trung phong cần những yếu tố như vậy để phát triển. Chỉ cần thấy cơ hội là sút. Lấy ví dụ, Haaland không suy nghĩ quá nhiều và thể hiện những phẩm chất tự nhiên về thể hình lẫn sức mạnh, vốn là "nguyên liệu thô" chất lượng để Scandinavia sản sinh ra những số 9 xuất sắc.

Smerud nói thêm: "Thực ra, cách đây vài năm, trước khi Erling xuất hiện, chúng tôi đã đau đầu vì không phát triển được các trung phong và trung vệ. Trong một thời gian, các buổi tập ở những lứa trẻ của ĐTQG không bao gồm việc chơi bóng có khung thành, vì các HLV thể lực cho rằng sử dụng khung thành dễ gây chấn thương. Các buổi tập của chúng tôi trở nên quá chú trọng vào kiểm soát bóng, và trong một thời gian, chúng tôi chỉ mang đến các đợt tập trung của ĐTQG những tiền vệ nhỏ con. Đó là một sai lầm".

Chính Smerud, người trao cơ hội ra mắt đội U21 cho Haaland và Strand Larsen, đã góp phần thay đổi tư duy này.

Thụy Điển có hệ thống khác với Na Uy, nhưng nguồn cơn tương tự cũng được nhận thấy trong hành trình khởi nghiệp của Isak và Gyokeres. Giống như Haaland từng trưởng thành từ một CLB địa phương nhỏ, Bryne, nơi anh được khuyến khích tự phát triển lối chơi riêng – và Strand Larsen cũng có con đường tương tự ở Kvik Halden – Gyokeres bắt đầu từ một đội bóng ngoại ô nhỏ bé, IFK Aspudden-Tellus.

Cả ba cầu thủ này đều tiến bộ qua từng bước nhỏ: Haaland qua Molde, Strand Larsen qua Sarpsborg, Gyokeres qua Brommapojkarna. Phát triển là mục tiêu cốt lõi của Brommapojkarna, nơi sản sinh ra những ngôi sao như Dejan Kulusevski và Lucas Bergvall của Tottenham. Giám đốc thể thao của họ, Philip Berglund, nhấn mạnh: "Điều quan trọng là chúng tôi khuyến khích các cầu thủ trẻ chơi tự phát và chỉ đơn giản là chơi bóng, thay vì chỉ có những buổi tập bóng đá cứng nhắc".

Cha của Gyokeres, ông Stefan, là HLV của anh tại Aspudden và cho biết từ nhỏ, chân sút này "chưa bao giờ bị ép buộc gì ngoài việc ‘hãy cứ vui vẻ’".

Trong khi đó, AIK là một CLB lớn hơn, và Isak đã ở trong hệ thống của họ từ năm sáu tuổi. Giám đốc học viện của AIK, Peter Wennberg, cho biết: "Chúng tôi làm việc với những cầu thủ đường phố, những người chơi bóng tự do". Cá tính riêng của Isak được nuôi dưỡng, và có lần các HLV ngạc nhiên khi thấy bóng trong kho liên tục biến mất. Họ rất vui khi phát hiện ra Isak và bạn bè của mình lấy trộm bóng để tự tập thêm vào ban đêm trên sân.

Ở Thụy Điển, Isak thường được so sánh với Zlatan Ibrahimovic, và Ibrahimovic là thần tượng của Gyokeres. Tầm ảnh hưởng văn hóa của Zlatan lan tỏa khắp Scandinavia và là một yếu tố khác trong việc sản sinh ra các trung phong.

Thoạt nhìn, nguồn năng lượng đầy lôi cuốn của Haaland, Isak, Gyokeres, và thậm chí cả Strand Larsen dường như trái ngược với sự khiêm tốn và tính đồng nhất của văn hóa Scandinavia. "Luật Jante" mô tả tính bình đẳng truyền thống của vùng đất, trong đó quy tắc đầu tiên có viết: bạn không được nghĩ mình đặc biệt.

Tuy nhiên, Smerud cho biết: "Tầm ảnh hưởng của Zlatan rất lớn. Tôi biết anh ấy là nguồn cảm hứng lớn cho Erling, và tôi thậm chí gọi Strand Larsen, người từng là đội trưởng của tôi và chơi cho tôi nhiều năm, là ‘Stratan’. Zlatan có phần không giống người Scandinavia, tự tin hơn, cởi mở hơn, lập dị hơn – điều đó đi ngược lại Luật Jante. Nhưng Zlatan có đạo đức làm việc, tác phong tuyệt vời và là một đồng đội tốt, những điều lại rất phù hợp với Luật Jante. Vì vậy, Zlatan đã giúp thế hệ trẻ tìm được con đường của mình".

Một nhân chứng khác là Ian Burchnall, người từng có giai đoạn huấn luyện thành công ở Na Uy và Thụy Điển trước khi dẫn dắt Notts County, Forest Green Rovers, và làm trợ lý cho Gary O’Neil tại Wolves. Ông cho rằng các cầu thủ trẻ ở Scandinavia "ít bị huấn luyện quá mức và có nhiều bản năng hơn". Ông nói thêm: "Mặt sân nhân tạo có ở khắp nơi. Có lẽ môi trường bóng đá đường phố được xây dựng nhiều hơn".

Burchnall chỉ ra con đường phát triển chung của các trung phong ở Scandinavia. Những cầu thủ này chơi ở giải đấu hàng đầu trong nước từ 16 hoặc 17 tuổi, sau đó tiến bộ qua các bệ phóng: Haaland (Salzburg và Dortmund), Isak (Dortmund, Willem II, Real Sociedad), Gyokeres (Brighton, Coventry City, Sporting), Strand Larsen (Groningen, Celta Vigo).

Ông giải thích: "Ở Anh, ngay cả ở League One hay Two (đứng thứ ba và bốn trong kim tự tháp bóng đá Anh), bạn có thể chơi gần 60 trận mỗi mùa, trong khi giải Na Uy chỉ có 30 trận với một tuần trọn vẹn giữa các trận để làm việc trên sân tập, và Thụy Điển cũng tương tự. Các giải đấu này rất kỹ thuật, hoàn hảo cho các cầu thủ trẻ. Họ có cơ hội ra sân và có thời gian để tập luyện, chuẩn bị".

Burchnall tin rằng kiên nhẫn là đức tính đặc biệt giúp ích cho các trung phong, vị trí khó tìm cơ hội nhất ở các CLB lớn: "Tôi thấy các cầu thủ Scandinavia rất thông minh và họ suy nghĩ về sự nghiệp của mình. Họ chọn đúng bước đi từ khi còn trẻ và không vội vã để lên đỉnh cao".

Bryan King cho rằng vẫn còn nhiều tài năng Scandinavia chưa được khám phá, chỉ cần Ngoại hạng Anh chịu khó tìm kiếm. Ông kể lại câu chuyện người bạn quá cố Tommy Moller Nielsen từng giới thiệu Haaland, Isak, và Mohammed Kudus – cầu thủ người Ghana từng bắt đầu sự nghiệp tại Nordsjaelland của Đan Mạch – cho Man Utd khi còn là tuyển trạch viên phụ trách khu vực Scandinavia của CLB này.

"Man Utd đã có thể sở hữu cả ba với giá khoảng 10 triệu USD. Isak lúc đó ở AIK nhưng họ cho rằng cậu ấy quá mảnh khảnh. Tottenham cũng từ chối cậu ấy. Các CLB Anh đã ngủ quên ở Scandinavia", King kể. Nhưng giờ đây, cả thế giới bóng đá đã thức tỉnh với các trung phong của vùng đất lạnh giá này.

Hoàng Thông (theo The Times)