Thủ tướng Đức Friedrich Merz ngày 26/5 tiết lộ các đồng minh của Ukraine gồm Anh, Mỹ, Pháp và Đức đã dỡ bỏ tất cả hạn chế về sử dụng vũ khí viện trợ phương Tây để tấn công mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga. Quyết định được nhận xét là bước đi táo bạo để "cởi trói" cho Ukraine và cho phép họ chủ động hơn trong cuộc chiến với Nga.

Tuy nhiên, một ngày sau, mọi thứ trở nên mơ hồ hơn. Phó thủ tướng kiêm Bộ trưởng Tài chính Đức Lars Klingbeil nói với các phóng viên rằng "không có thỏa thuận nào vượt quá những gì chính phủ tiền nhiệm đã làm" liên quan đến vấn đề cung cấp vũ khí cho Ukraine.

Người tiền nhiệm của Thủ tướng Merz, ông Olaf Scholz, đã phản đối lời kêu gọi viện trợ tên lửa hành trình tầm xa Taurus do Đức sản xuất cho Ukraine, cho rằng làm như vậy sẽ đẩy Berlin tiến sát bờ vực xung đột trực tiếp với Moskva.

Bình luận của ông Merz sau đó dường như cũng không giúp vấn đề rõ ràng hơn, khi ông nói rằng các quốc gia từng áp hạn chế sử dụng vũ khí với Ukraine đã bỏ các yêu cầu đó "từ lâu".

"Về vấn đề này, tại Berlin hôm qua, tôi đã mô tả một điều xảy ra từ nhiều tháng trước, đó là Ukraine có quyền sử dụng vũ khí mà họ nhận được, thậm chí vượt qua biên giới của họ để chống lại các mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga", ông nói.

Binh sĩ Ukraine pháo kích mục tiêu Nga tại Zaporizhzhia tháng 11/2023. Ảnh: Reuters

Kiev đã nhiều lần kêu gọi Berlin viện trợ tên lửa Taurus, có tầm bắn gần 500 km, xa hơn nhiều so với tên lửa Storm Shadow của Anh, SCALP của Pháp và cả ATACMS của Mỹ có sẵn trong kho vũ khí của Ukraine.

Viện Nghiên cứu Chiến tranh (IWS), trụ sở tại Mỹ, năm ngoái liệt kê hơn 200 mục tiêu quân sự trên lãnh thổ Nga nằm trong tầm bắn 300 km của các vũ khí Ukraine đang sử dụng.

Các nhà phân tích quân sự cho rằng nếu Kiev được chuyển giao tên lửa Taurus, họ có thể thực hiện các cuộc tấn công chính xác vào các mục tiêu giá trị cao nằm sâu trong lãnh thổ Nga, thậm chí mở rộng phạm vi tập kích đến gần thủ đô Moskva. Điều đó có thể giúp họ làm gián đoạn các tuyến tiếp tế, hậu cần cho lực lượng Nga.

Tuy nhiên, dù ông Merz công khai ủng hộ viện trợ tên lửa này cho Kiev từ khi còn là lãnh đạo phe đối lập, việc tên lửa Taurus có được cung cấp cho Ukraine hay không vẫn chưa được xem xét. Cuộc khảo sát năm 2024 từng chỉ ra khoảng 36% người Đức ủng hộ viện trợ vũ khí cho Ukraine, trong khi đa số hoài nghi về kế hoạch tăng chi tiêu quân sự của Berlin.

Giới chuyên gia cũng cảnh báo ngay cả khi Ukraine nhận được Taurus, đây cũng không phải vũ khí có thể giúp xoay chuyển cục diện. Chúng không có tầm bắn đủ xa để tập kích các khu vực trung tâm công nghiệp quân sự của Moskva, vì những nơi này nằm rất sâu trong lãnh thổ Nga.

"Không có cái nào gọi là vũ khí thần kỳ cả", Ed Stringer, cựu lãnh đạo Bộ Tư lệnh Lực lượng liên quân Anh, nói. "Nhưng cũng sẽ là sai lầm lớn khi cho rằng nếu không có một vũ khí nào có thể giúp chiến thắng, chúng đều không cần thiết".

Theo Stringer, vũ khí chắc chắn là điều cần thiết với Ukraine. Trên tiền tuyến, các binh sĩ Ukraine từng phàn nàn vì có tên lửa nhưng bị hạn chế sử dụng, còn giờ là được gỡ hạn chế những không có tên lửa. Ukraine đã sử dụng gần hết tên lửa tầm xa Storm Shadow/SCALP nhận được từ các lô viện trợ trước đó của Anh và Pháp.

Oleksandr Merezkho, người đứng đầu Ủy ban Đối ngoại quốc hội Ukraine, ngày 27/5 cho rằng việc gỡ hạn chế về vũ khí của phương Tây sẽ không ích lợi gì nếu nguồn viện trợ quân sự cho Ukraine giảm dần. Merezkho cho hay đối với Ukraine, đảm bảo kho dự trữ tên lửa tầm xa cho họ quan trọng hơn thông báo cho phép sử dụng chúng.

"Việc bật đèn xanh về tên lửa tầm xa sẽ không có ý nghĩa gì nếu kho dự trữ của chúng tôi trống trơn", Ivan Stupak, cựu sĩ quan của Cơ quan An ninh Ukraine (SBU), nói.

Ukraine được cho là đã nhận được các lô vũ khí tầm xa tương đối nhỏ của phương Tây. Họ thường sử dụng máy bay không người lái, vốn có độ chính xác kém và dễ bị bắn hạ, để tấn công tầm xa vào lãnh thổ Nga. Tên lửa tầm xa trước đây chỉ được khai hỏa để tập kích các mục tiêu tại 4 tỉnh Nga sáp nhập, hoặc ở tỉnh biên giới Kursk.

"Các nước châu Âu không còn nhiều tên lửa tầm xa trong kho dự trữ vũ khí, điều cũng rất đáng lo ngại", William Freer, nhà nghiên cứu về an ninh quốc gia tại Hội đồng Địa chiến lược tại Anh, cho hay.

Sau hơn ba năm chiến sự Nga - Ukraine nổ ra, các nước châu Âu gần như đã vét sạch kho vũ khí của mình để viện trợ cho Kiev. Bởi vậy, ngay cả khi "cởi trói" cho Ukraine, họ cũng không còn nhiều thứ có ý nghĩa để cung cấp.

Các nhà quan sát thêm rằng các tuyên bố nới lỏng hạn chế hoặc viện trợ những khí tài uy lực hơn sẽ không có hiệu quả ngay lập tức, vì chúng thường được thực hiện sau nhiều tháng, nếu không muốn nói là nhiều năm.

Tầm bắn các loại tên lửa viện trợ cho Ukraine. Đồ họa: Times

Nga gần đây tiến hành nhiều đợt không kích dữ dội chưa từng thấy vào các thành phố Ukraine. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 26/5 cho hay Nga đã phóng hơn 900 máy bay không người lái vào Ukraine trong ba ngày, kết hợp cùng tên lửa đạn đạo và hành trình.

Lực lượng Ukraine cũng đã bị đẩy lùi khỏi Kursk, tỉnh biên giới Nga mà Ukraine từng kiểm soát một phần sau chiến dịch chớp nhoáng tháng 8/2024. Trong khi đó, Nga đang tiến quân với tốc độ ổn định và kiểm soát thêm các ngôi làng ở vùng Sumy, đông bắc Ukraine.

Những lợi thế trên chiến trường cũng có thể giúp Nga chiếm ưu thế trong các cuộc đàm phán hòa bình tiềm năng, theo giới quan sát. Điều đó đồng nghĩa Ukraine đang gặp bất lợi cả trên thực địa và trong kịch bản đối thoại chấm dứt xung đột với Nga.

Để tăng hỗ trợ Kiev, Thủ tướng Merz ngày 28/5 tuyên bố Đức và Ukraine sẽ hợp tác cùng sản xuất vũ khí tầm xa trên lãnh thổ hai nước. "Chúng tôi sẽ không áp hạn chế về tầm bắn, cho phép Ukraine có thể chủ động phòng vệ, kể cả để chống lại các mục tiêu quân sự bên ngoài lãnh thổ của họ", Thủ tướng Đức nói thêm.

Nga đã nhanh chóng lên tiếng phản đối động thái "cởi trói" vũ khí cho Ukraine của phương Tây. Phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov ngày 26/5 cho hay việc gỡ hạn chế vũ khí tầm xa tiềm ẩn nguy hiểm cho cả Ukraine và đồng minh của họ.

"Nếu những quyết định như vậy được thực hiện, nó hoàn toàn đi ngược lại mong muốn đạt được giải pháp chính trị của chúng tôi", ông nói. Peskov ngày 28/5 cho biết việc Đức hợp tác phát triển vũ khí tầm xa với Ukraine là "hành vi kích động thêm chiến tranh", đồng thời nhấn mạnh lập trường của Đức là "vô trách nhiệm".

Thùy Lâm (Theo Moscow Times, The Times, Newsweek)