Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo sẽ gặp thượng đỉnh người đồng cấp Nga Vladimir Putin tại Alaska vào ngày 15/8 để thảo luận về biện pháp chấm dứt chiến sự Ukraine. Cùng thời gian đó, ông tăng gấp đôi thuế quan với Ấn Độ vì nước này "mua nhiều dầu Nga".

Theo giới quan sát, động thái này cho thấy ông Trump đang kết hợp giữa biện pháp ngoại giao với sức ép về kinh tế để thuyết phục Nga chấm dứt chiến dịch ở Ukraine, sau nhiều tháng tỏ ra mềm mỏng với Moskva.

Tổng thống Nga Vladimir Putin chủ trì một cuộc họp của Hội đông An ninh ở Moskva hôm 8/8. Ảnh: AP

Trong một tháng qua, Tổng thống Trump đã nhiều lần cảnh báo sẽ làm suy yếu nền kinh tế Nga nếu Tổng thống Putin không đồng ý ngừng bắn ở Ukraine bằng cách áp đặt các biện pháp trừng phạt mới hoặc đóng cửa những thị trường dầu mỏ còn lại của Nga. Nhưng đến nay, Điện Kremlin không có dấu hiệu nhượng bộ, tuyên bố tiếp tục chiến dịch ở Ukraine, bất chấp những lời đe dọa về tối hậu thư của ông Trump.

Sau khi phát động chiến dịch ở Ukraine vào năm 2022, Nga đã tăng đáng kể chi tiêu trong lĩnh vực quân sự, giúp nền kinh tế vẫn bùng nổ giữa loạt lệnh trừng phạt chưa từng có từ phương Tây.

Tuy nhiên, khi chiến sự kéo dài, động lực này suy giảm dần. Nền kinh tế Nga dự kiến tăng trưởng 1-2% trong năm nay, giảm so với mức 4,7% của năm 2024.

Doanh thu từ dầu mỏ đang sụt giảm. Hầu hết các ngành công nghiệp dân sự đã ngừng tăng trưởng. Lãi suất cao đang kìm hãm đầu tư tư nhân và các công ty lớn bắt đầu cho công nhân nghỉ việc.

"Những công ty lớn nhất Nga không thể chi tiền cho phát triển, xây dựng các nhà máy điện, đường ống, đường sắt. Nhiều chương trình đầu tư đang bị thu hẹp", Dmitri Gusev, nghị sĩ Nga ủng hộ chính phủ, hôm 5/8 cho biết tại một cuộc họp báo.

Đội ngũ chuyên gia kinh tế của Tổng thống Putin đến nay đã ngăn được

suy thoái trở thành khủng hoảng. Một số nhà hoạch định chính sách thậm chí còn hoan nghênh việc nền kinh tế hạ nhiệt. Người tiêu dùng và doanh nghiệp Nga thận trọng hơn trong việc chi tiêu, giúp giảm lạm phát phi mã, làm chậm các khoản cho vay mang tính đầu cơ và giảm bớt tình trạng thiếu hụt lao động.

"Nền kinh tế đang trở lại với đà tăng trưởng cân bằng hơn", Elvira Nabiullina, lãnh đạo Ngân hàng Trung ương Nga, hồi tháng 7 nói.

Lạm phát của Nga hiện ở mức khoảng 9% một năm và lãi suất là 18%. Điều này vẫn chưa tác động mạnh đến đại bộ phận người dân Nga vì tiền lương ở nhiều lĩnh vực tăng nhanh hơn giá cả và vì những người Nga có tiền gửi ngân hàng đang nhận được lãi suất cao.

Trong ba năm qua, mức sống của người Nga đã được nâng lên mức cao nhất trong một thập kỷ, theo nghiên cứu gần đây từ Sinikka Parviainen và William Pyle, các nhà kinh tế tại Ngân hàng Phần Lan.

Suy thoái kinh tế đang ăn mòn dần những thành quả đó nhưng với tốc độ hiện tại, nó không đủ nhanh để ngăn cản chiến lược quân sự của Điện Kremlin.

Rủi ro lớn nhất đối với nền kinh tế Nga đến từ doanh thu dầu mỏ sụt giảm, vốn đã giảm 18% trong năm nay, chủ yếu do giá dầu toàn cầu hạ. Doanh thu thấp hơn buộc chính phủ Nga phải tăng ước tính thâm hụt ngân sách năm nay từ 0,5 lên 1,7% GDP.

Giới phân tích dự đoán chính phủ sẽ lấp đầy khoảng trống ngân sách bằng cách sử dụng phần còn lại của quỹ tài sản quốc gia, bán nợ cho các ngân hàng địa phương và cắt giảm chi tiêu xã hội cùng đầu tư cơ sở hạ tầng. Những biện pháp trên khó có khả năng ảnh hưởng tới động lực cho chiến dịch ở Ukraine.

Alexandra Prokopenko, chuyên gia kinh tế Nga tại Trung tâm Carnegie Nga và Á - Âu, tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Berlin, cho biết chính phủ Nga vẫn duy trì chi tiêu quân sự, hiện ở mức khoảng 8% GDP và dự kiến chi ít nhất số tiền bằng như vậy vào năm tới.

Ngay cả Tổng thống Trump cũng đã cảnh báo rằng áp lực kinh tế lên Nga thông qua thuế quan đối với các đối tác thương mại hoặc lệnh trừng phạt bổ sung có thể không hiệu quả.

Mục tiêu chính ông Trump nhắm tới là doanh thu từ dầu mỏ của Nga, vốn chiếm khoảng 1/3 ngân sách liên bang. Tổng thống Putin "sẽ dừng lại nếu giá năng lượng giảm thêm 10 USD một thùng", ông chủ Nhà Trắng nói trong cuộc phỏng vấn với kênh CNBC hôm 5/8.

Đòn tấn công đầu tiên của ông là đe dọa áp thêm 25% thuế nhập khẩu lên Ấn Độ từ mức 25% sẵn có vì nước này mua dầu Nga.

Các quân nhân Nga, những người đã tham gia chiến dịch tại Ukraine, diễu hành trong cuộc duyệt binh Ngày Chiến thắng tại Quảng trường Đỏ ở Moskva ngày 9/5/2024. Ảnh: Reuters

Kể từ khi xung đột Ukraine bùng phát, Ấn Độ đã tăng nhập khẩu đáng kể dầu thô Nga để hưởng lợi từ mức chiết khấu do các doanh nghiệp nước này đưa ra nhằm bù đắp cho việc mất đi những khách hàng phương Tây. Hiện tại, Ấn Độ là khách hàng mua dầu lớn thứ hai của Nga, sau Trung Quốc.

Giới chức Ấn Độ đã phản đối đòn thuế quan từ Tổng thống Trump và tuyên bố vẫn sẽ tiếp tục mua dầu Nga. Theo một số nhà phân tích, Nga có thể tăng chiết khấu cho các nhà máy lọc dầu Ấn Độ để bù đắp cho tổn thất từ sức ép thuế của ông Trump.

Hai tuần qua, chênh lệch giá giữa loại dầu thô chính của Nga và giá chuẩn toàn cầu đã tăng thêm 5 USD một thùng trên thị trường Ấn Độ. Homayoun Falakshahi, nhà phân tích tại công ty dữ liệu dầu mỏ Kpler, dự đoán khoảng cách này sẽ tiếp tục tăng khi Nga tăng mức chiết khấu.

Theo Prokopenko, việc giá dầu giảm 10 USD một thùng sẽ làm tăng thâm hụt ngân sách của Nga thêm 0,8% GDP, nhưng đó không phải thảm họa đối với Điện Kremlin. "Nga tin rằng ngay cả giá dầu thấp cũng không thể đe dọa ngành công nghiệp quốc phòng của họ", bà nói.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AFP, AP)