Vào những năm 1970, quân đội Anh nhận thấy sự cần thiết phải thay thế loại súng trường tự nạp L1A1 SLR sử dụng đạn 7,62x51 mm NATO, vốn đã được biên chế hơn 30 năm.

SLR là loại vũ khí mạnh, nhưng khá nặng nề và không phù hợp với xu hướng hiện đại hóa vũ khí cá nhân, khi các quốc gia khác như Mỹ đã chuyển sang sử dụng súng trường nhẹ hơn với cỡ đạn 5,56x45 mm. Anh đặt mục tiêu phát triển một loại súng trường mới, gọn nhẹ, dễ sử dụng, có khả năng bắn chính xác trong các điều kiện tác chiến đa dạng.

Dự án phát triển SA80 bắt đầu từ các thiết kế thử nghiệm của Royal Small Arms Factory tại Enfield. Sau nhiều năm thử nghiệm, SA80, tên viết tắt của "Vũ khí Cá nhân thập niên 1980" được hoàn thiện, với hai biến thể chính là L85 (súng trường) và L86 (súng máy hạng nhẹ).

SA80 được đưa vào biên chế năm 1985, đánh dấu bước chuyển mình của quân đội Anh trong việc hiện đại hóa trang bị.

Điểm nổi bật nhất của SA80 là thiết kế bullpup, trong đó hộp tiếp đạn được đặt phía sau cò súng, giúp giảm chiều dài tổng thể mà vẫn giữ được nòng súng dài. Với chiều dài chỉ khoảng 785 mm, SA80 ngắn hơn nhiều so với các súng trường truyền thống như M16 của Mỹ (1.000 mm), giúp binh sĩ dễ dàng thao tác trong không gian hẹp như tác chiến đô thị.

Binh sĩ Anh sử dụng súng SA80. Ảnh: Bộ Quốc phòng Anh

Tuy nhiên, thiết kế bullpup của SA80 cũng có một số hạn chế, khiến việc bảo dưỡng và tháo lắp đôi khi trở nên rườm rà, đặc biệt trong điều kiện chiến trường khốc liệt.

Trong 40 năm phục vụ quân đội Anh, SA80 đã trải qua ba phiên bản chính gồm L85A1, L85A2 và L85A3. Mỗi phiên bản đều được cải tiến để khắc phục các nhược điểm của phiên bản trước và đáp ứng yêu cầu tác chiến hiện đại.

Ngay từ khi ra mắt năm 1985, phiên bản đầu tiên L85A1 đã vấp phải nhiều chỉ trích từ các binh sĩ, như hệ thống máy súng quá phức tạp, thường xuyên kẹt đạn, đặc biệt trong môi trường khắc nghiệt như sa mạc hay rừng rậm.

Việc tháo lắp, lau súng cũng dễ gây hỏng hóc nếu không thực hiện đúng cách. Nhiều binh sĩ Anh còn phàn nàn rằng L85A1 thiếu chính xác và kém uy lực khi đối đầu với các mục tiêu ở khoảng cách xa.

Những vấn đề này trở nên rõ ràng trong Chiến tranh Vùng Vịnh năm 1991, khi binh sĩ Anh phải tác chiến ở sa mạc khắc nghiệt. L85A1 bị coi là "vũ khí không đáng tin cậy", khiến quân đội Anh phải tìm cách cải tiến.

Năm 2000, quân đội Anh quyết định hợp tác với công ty Heckler & Koch của Đức để thực hiện chương trình nâng cấp dòng SA80, dẫn đến sự ra đời của phiên bản L85A2 vào năm 2002.

Phiên bản này được cải tiến đáng kể, khắc phục hầu hết các vấn đề của L85A1. Khóa nòng, bệ khóa nòng và cơ chế điểm hỏa được thiết kế lại, giúp tăng cường tính ổn định và tin cậy.

L85A2 sử dụng vật liệu chất lượng cao cấp hơn, giúp súng hoạt động tốt trong điều kiện môi trường khắc nghiệt. Súng cũng được trang bị ray Picatinny, cho phép gắn các loại kính ngắm quang học, đèn pin hoặc đèn laser chỉ thị mục tiêu.

Đây được coi là bước tiến lớn, biến dòng SA80 từ vũ khí bị chê bai thành súng trường đáng tin cậy. Phiên bản này đã được sử dụng hiệu quả trong các chiến dịch ở Afghanistan và Iraq, nhận được nhiều phản hồi tích cực từ binh sĩ Anh.

Năm 2018, L85A3 ra đời như một phần của chương trình nâng cấp giữa vòng đời trị giá 5,4 triệu bảng Anh, do Heckler & Koch thực hiện. L85A3 nhẹ hơn 100g so với L85A2, giúp binh sĩ Anh dễ dàng mang vác trong thời gian dài, cũng như được sơn màu sa mạc, phù hợp với các chiến trường hiện đại.

Súng được trang bị kính ngắm quang học tiên tiến ACOG hoặc TALON, cho phép phát hiện mục tiêu ở khoảng cách lên đến một km, kể cả trong điều kiện ánh sáng yếu. Nòng súng được cải tiến để chịu nhiệt cao và tăng tuổi thọ.

L85A3 hiện là phiên bản chủ lực của SA80, được sử dụng rộng rãi trong quân đội Anh. Với những nâng cấp này, SA80 tiếp tục khẳng định vai trò là vũ khí cá nhân đáng tin cậy, dù đã được sử dụng hơn 40 năm.

Trong thời gian này, SA80 trở thành vũ khí cá nhân tiêu chuẩn của Lục quân Anh, được sử dụng bởi hầu hết các đơn vị bộ binh, từ lính thông thường đến các lực lượng đặc nhiệm. SA80 cũng được trang bị cho một số đơn vị trong Hải quân và Không quân Hoàng gia Anh.

Lính Anh huấn luyện bắn súng SA80 năm 2015. Ảnh: Bộ Quốc phòng Anh

Theo số liệu từ Bộ Quốc phòng Anh, quân đội Anh hiện sở hữu tổng cộng 166.120 khẩu SA80, gồm hai phiên bản L85A2 và L85A3, dù quân số của Lục quân Anh chỉ gần 70.000 người. Con số này cho thấy SA80 vẫn là "xương sống" của lực lượng vũ trang Anh, khi gần 100.000 khẩu được dự trữ để đảm bảo khả năng sẵn sàng chiến đấu trong các tình huống khẩn cấp.

Dù SA80 đang phục vụ tốt trên thao trường lẫn chiến trường, quân đội Anh vẫn đẩy mạnh việc tìm kiếm một mẫu súng trường mới để thay thế thông qua "Dự án Grayburn". Dự án này được khởi động từ năm 2018, hiện vẫn trong giai đoạn ý tưởng, với kế hoạch chuyển sang giai đoạn đánh giá vào năm 2026.

Dự án Grayburn đặt mục tiêu tạo ra loại súng trường mới với có khả năng tùy chỉnh, gắn được các phụ kiện, hoạt động ổn định trong mọi điều kiện tác chiến, phù hợp với cả binh sĩ thuận tay phải và trái, khắc phục hạn chế của SA80. Quân đội Anh cũng đang xem xét các cỡ đạn mới như 6,8 mm để tăng khả năng xuyên giáp.

Quân đội Anh dự kiến cần khoảng 150.000-170.000 khẩu súng mới để thay thế toàn bộ súng trường SA80. Việc lựa chọn nhà thầu có thể diễn ra vào cuối năm 2026 hoặc đầu năm 2027, với các lô súng đầu tiên được bàn giao vào khoảng năm 2030.

Một số công ty quốc tế bày tỏ sự quan tâm đến Dự án Grayburn, như Beretta Defence Technologies của Italy đề xuất hai dòng súng NARP (New Assault Rifle Platform) và Sako M23, với khả năng sử dụng cả đạn 5,56 mm và 7,62 mm.

Hãng Knight’s Armament của Mỹ giới thiệu mẫu L403A1 (KS-1), vốn được Thủy quân lục chiến Anh thử nghiệm thành công trong các bài kiểm tra thời tiết lạnh ở Na Uy. Heckler & Koch, với kinh nghiệm nâng cấp SA80, thì đề xuất các mẫu súng hiện đại như HK416.

Dù Dự án Grayburn đang được đẩy mạnh, việc thay thế SA80 không đơn giản. Với tiến độ hiện tại, SA80 có thể vẫn sẽ được quân đội Anh sử dụng đến năm 2030 hoặc lâu hơn. Việc mua sắm hàng trăm nghìn khẩu súng mới đòi hỏi nguồn kinh phí lớn, trong khi Anh đang phải cân đối ngân sách quốc phòng.

Binh sĩ nước này cũng cần thời gian để làm quen với vũ khí mới, từ cách sử dụng đến bảo dưỡng, điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng sẵn sàng chiến đấu.

Theo chuyên gia Richard Thomas của chuyên trang quân sự Army Technology, quân đội Anh có thể phải sử dụng SA80 lâu hơn so với các súng trường cổ điển như Lee Enfield, vốn phục vụ trong hơn nửa thế kỷ. Điều này cho thấy tầm quan trọng và tính bền bỉ của SA80, nhưng cũng phản ánh sự chậm trễ trong quá trình hiện đại hóa của quân đội Anh.

Phong Lâm (Theo Army Technology)