Hồi cuối tháng 5, các cơ quan tình báo Mỹ nhận định Israel đã lên kế hoạch cho một đợt tấn công vào chương trình hạt nhân của Iran và Tel Aviv sẵn sàng hành động một mình, không cần Washington hỗ trợ. Thông tin khiến Tổng thống Donald Trump khó xử, bởi ông đang theo đuổi biện pháp ngoại giao với Iran.

Ông chủ Nhà Trắng đã cảnh báo Israel không hành động trong thời gian ông thúc đẩy nỗ lực đàm phán với Iran, nhưng những diễn biến vài tuần qua cho thấy Washington đã không thể ngăn cản được Tel Aviv. 5 ngày sau khi Israel phát động chiến dịch không kích phủ đầu nhằm vào Iran hôm 13/6, lập trường của ông Trump cũng thay đổi hoàn toàn.

Từ giữ khoảng cách với chiến dịch của Israel, Tổng thống Mỹ chuyển sang ủng hộ. Ông Trump thậm chí còn cân nhắc triển khai phi cơ tiếp dầu Mỹ để hỗ trợ chiến đấu cơ Israel, tìm phương án vô hiệu hóa cơ sở Fordow ở miền trung Iran, được mệnh danh là "pháo đài hạt nhân" của Tehran vì ẩn sâu trong lòng núi.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đón Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Nhà Trắng ngày 7/4. Ảnh: AFP

Israel coi Iran là "kẻ thù không đội trời chung" và phản đối chương trình hạt nhân của Tehran. Suốt nhiều năm qua, ông Netanyahu luôn cho rằng cần có động thái quân sự mạnh mẽ trước khi Iran sở hữu năng lực chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng thường không thực hiện vì không nhận được cam kết hỗ trợ từ các tổng thống Mỹ.

Lần này, Israel bắt đầu chuẩn bị cho đòn tấn công vào Iran từ tháng 12/2024, sau khi Hezbollah, lực lượng ủy nhiệm của Tehran ở Lebanon, suy yếu đáng kể và chính quyền ông Bashar al-Assad ở Syria sụp đổ.

Hồi tháng 2, Thủ tướng Netanyahu đến Washington, không lâu sau khi Tổng thống Trump nhậm chức nhiệm kỳ hai, bắt đầu nỗ lực tìm kiếm sự ủng hộ từ Mỹ. Trong cuộc gặp ở Nhà Trắng, ông Netanyahu đưa ra loạt hình ảnh về các cơ sở hạt nhân của Iran, nói với ông Trump rằng Tehran đang đẩy nhanh nỗ lực nhằm sở hữu vũ khí nguyên tử.

Thủ tướng Israel khuyên Tổng thống Mỹ nếu muốn ngoại giao thành công, họ phải chuẩn bị cho một đòn tấn công để tạo áp lực thực sự trong đàm phán. Ông lưu ý rằng Iran sẽ sớm khôi phục các hệ thống phòng không bị hư hại trong đợt tập kích của Israel hồi tháng 10/2024.

Tổng thống Trump lúc này muốn thực hiện chiến lược gây sức ép tối đa để buộc Iran ký thỏa thuận. Nhưng ông lưu tâm đến quan điểm của Israel, rằng có phương án hành động quân sự sẽ giúp Mỹ củng cố vị thế khi thương lượng với Iran.

Tại cuộc gặp lần hai trong tháng 4, ông Netanyahu nói với ông Trump rằng giờ là thời điểm phù hợp nhất để tấn công Iran. Thủ tướng Israel muốn Mỹ cung cấp loại "siêu bom" nặng 14 tấn GBU-57/B MOP có thể vô hiệu hóa cơ sở hạt nhân Fordow, nhưng không thuyết phục được Tổng thống Mỹ.

Ông Trump nhấn mạnh Israel "không thể tự ý hành động vì sẽ gây ảnh hưởng đến Mỹ". Ông còn lo ngại về hệ quả nếu Israel không thể phá hủy được các cơ sở hạt nhân của Iran. Các cố vấn của ông Trump cho rằng phía Israel khi đó đã chấp nhận thông điệp này.

Mỹ và Iran nối lại đàm phán hạt nhân trong cùng tháng và đã trải qua 5 vòng thương lượng. Cuối tháng 5, Mỹ đưa ra đề xuất thỏa thuận cho phía Iran, trong đó yêu cầu Tehran dừng hoạt động làm giàu uranium, đề xuất thành lập một liên minh khu vực để sản xuất năng lượng hạt nhân cho nước này. Trong khi đó, Iran không chấp nhận bất cứ thỏa thuận nào buộc nước này phải từ bỏ quyền làm giàu uranium.

Đánh giá của tình báo Mỹ về ý định tấn công Iran của Israel lúc này dẫn đến cuộc điện đàm căng thẳng giữa ông Trump và ông Netanyahu. Tổng thống Mỹ cảnh báo Israel hành động đơn phương sẽ phá hỏng nỗ lực ngoại giao.

Đặc phái viên Tổng thống Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff (trái) và Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi. Ảnh: AFP

Ngày 4/6, lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei bác bỏ đề xuất của Mỹ về thỏa thuận hạt nhân mới. Ông Trump bắt đầu cảm thấy Iran không nghiêm túc hướng đến một thỏa thuận, các cố vấn của ông Trump nói. Cùng ngày, phát thanh viên bảo thủ Mark Levin mang quan điểm cứng rắn với Iran đến gặp ông Trump và các cố vấn tại Nhà Trắng.

Theo các nguồn tin, Tổng thống Trump sau cuộc gặp với Levin vẫn quyết định trao thêm cơ hội cho biện pháp ngoại giao, nhưng sự kiên nhẫn của ông không còn nhiều.

Ngày 6/6, đội ngũ của ông Trump lên kế hoạch cho một cuộc họp kín ở Trại David, bang Maryland, với các cố vấn hàng đầu như Giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương John Ratcliffe, Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng Liên quân Dan Caine. Theo NBC News, sau cuộc họp, Tổng thống Trump bắt đầu thay đổi quan điểm về kế hoạch của Israel.

Cuộc họp kéo dài khoảng hai giờ rưỡi, chỉ có các bản đồ được ông Caine chuẩn bị từ trước. Ông Ratcliffe đánh giá thẳng thắn rằng khả năng cao Israel sẽ không kích Iran, bất kể Mỹ tham gia hay không, hai nguồn thạo tin kể lại.

Ngày 9/6, Tổng thống Trump điện đàm với Thủ tướng Netanyahu. Lãnh đạo Israel quả quyết sẽ thực hiện chiến dịch. Ông Netanyahu nêu rõ kế hoạch, đồng thời tiết lộ Israel đã có lực lượng cài cắm ở Iran, theo ba nguồn tin nắm nội dung cuộc gọi. Ông Trump tỏ ra ấn tượng với thông tin này, nhưng không đưa ra cam kết nào.

"Tôi nghĩ chúng ta có thể phải hỗ trợ ông ấy", ông Trump nói với các cố vấn.

Ông chủ Nhà Trắng vẫn do dự về hành động tiếp theo và liên tục hỏi ý kiến các cố vấn. Dù chung quan điểm phản đối Iran sở hữu vũ khí hạt nhân với Israel, ông Trump vẫn muốn tự giải quyết vấn đề, không cần ông Netanyahu tham gia, và tự tin vào khả năng chốt thỏa thuận của mình.

Đến ngày 11/6, đàm phán Mỹ - Iran không có dấu hiệu tiến triển. Ông Trump vẫn công khai quan điểm muốn đàm phán với Iran. Nhóm thân cận của ông Trump biết Israel sẽ sớm phát động tấn công.

Ngày 12/6, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cho biết Iran đã vi phạm các cam kết về không phổ biến vũ khí hạt nhân. Ông Trump cảm nhận rõ hơn lo ngại từ Israel rằng chương trình hạt nhân của Iran có thể đã có bước nhảy vọt. Ông không muốn Tehran sở hữu vũ khí nguyên tử trong nhiệm kỳ của mình.

Các khu vực xảy ra nổ lớn ở Iran rạng sáng 13/6. Đồ họa: CNN

Rạng sáng 13/6, Israel bắt đầu không kích phủ đầu Iran. Ở Mỹ khi đó là tối 12/6, ông Trump cùng các cố vấn theo dõi tình hình trong Phòng Tình huống. Chứng kiến những đòn đánh chính xác và kết quả Israel đạt được, ông Trump chính thức thay đổi quan điểm.

Tổng thống Trump đưa ra tuyên bố mạnh mẽ, đề nghị Iran ký thỏa thuận hạt nhân trước khi "không còn gì cả", ám chỉ các cuộc tấn công sắp tới của Israel sẽ dữ dội hơn.

Ngày 17/6, ông cảnh báo rằng lãnh tụ tối cao Iran Khamenei đến nay vẫn an toàn vì Mỹ "biết nơi ẩn náu nhưng chưa muốn hạ ông ấy". "Chúng tôi không muốn tên lửa phóng vào dân thường hoặc binh sĩ Mỹ. Sự kiên nhẫn của chúng tôi đang cạn kiệt. Hãy đầu hàng vô điều kiện", ông chủ Nhà Trắng cho hay.

Ông Khamenei bác bỏ yêu cầu "đầu hàng vô điều kiện" này, cảnh báo việc Mỹ can thiệp sẽ gây hậu quả khôn lường. Các quan chức Iran tỏ ý sẵn sàng nối lại đàm phán nếu Israel ngừng tấn công, nhưng khẳng định sẽ không chấp nhận các điều khoản "xóa bỏ quyền hợp pháp của Tehran liên quan hạt nhân".

Trong sự kiện tại Nhà Trắng ngày 18/6, khi được hỏi liệu Mỹ có bị kéo vào cuộc chiến tổng lực với Iran hay không, Tổng thống Trump nói "chúng ta không tìm kiếm một cuộc chiến lâu dài". "Tôi chỉ muốn nói một điều - Iran không thể có vũ khí hạt nhân. Chỉ vậy thôi".

Như Tâm (Theo WSJ, NBC News, Reuters)