Dự luật chi tiêu công và giảm thuế, còn gọi là "dự luật to đẹp" (OBBBA) của Tổng thống Donald Trump, ngày 3/7 được Hạ viện Mỹ thông qua sau 29 giờ thảo luận, đàm phán liên tục, với số phiếu sít sao 218 phiếu thuận, 214 phiếu chống, đánh dấu thành tựu lập pháp lớn đầu tiên của ông Trump trong nhiệm kỳ hai.

Ông Trump cam kết đây sẽ một trong những đạo luật thành công nhất lịch sử Mỹ, khi thiết lập nền tảng ngân sách để ông thực hiện các cam kết tranh cử của mình, trong đó có việc gia hạn chính sách cắt giảm thuế, tăng chi tiêu cho quốc phòng, siết kiểm soát an ninh biên giới, thúc đẩy nỗ lực trục xuất người nhập cư trái phép, đồng thời cắt một số khoản trợ cấp xã hội và y tế.

Theo giới chuyên gia, OBBBA được kỳ vọng tạo ra một cú hích với nền kinh tế Mỹ, thúc đẩy lợi ích cho một số ngành công nghiệp và nhóm lao động, song vẫn có những người sẽ phải chịu thiệt thòi.

Tổng thống Mỹ Donald Trump vẫy tay chào người ủng hộ tại một cuộc mít tinh ở Des Moines, Iowa, ngày 3/7. Ảnh: AP

Những nhóm doanh nghiệp lớn, trong đó có Phòng Thương mại Mỹ và Hiệp hội Bàn tròn Doanh nghiệp, đã hoan nghênh việc Thượng viện thông qua dự luật hôm 1/7. Đây cũng sẽ là nhóm được hưởng lợi lớn nhất từ quy định cắt giảm thuế của OBBBA.

Các tập đoàn, doanh nghiệp Mỹ đã được hưởng lợi từ Đạo luật Cắt giảm Thuế và Việc làm (TCJA) được ông Trump ký năm 2017. Các ưu đãi thuế trong TCJA cho phép doanh nghiệp Mỹ khấu trừ toàn bộ chi phí thiết bị ngay trong năm đầu tiên mua. Tuy nhiên, các ưu đãi này đã dần bị loại bỏ từ năm 2023 và sẽ hết hạn vào năm nay.

Khi "dự luật to đẹp" được thông qua, các khoản ưu đãi về thuế với doanh nghiệp như vậy sẽ được duy trì vĩnh viễn.

Ngoài ra, dự luật còn giúp doanh nghiệp khấu trừ chi phí nghiên cứu và phát triển ngay trong năm phát sinh. Bắt đầu từ năm 2022, đạo luật TCJA yêu cầu các công ty khấu trừ những chi phí này trong 5 năm.

Các nhà sản xuất ở Mỹ cũng đặc biệt hài lòng vì dự luật sẽ cho phép doanh nghiệp khấu trừ toàn bộ và ngay lập tức chi phí xây dựng cơ sở sản xuất mới. Quy định này có hiệu lực hồi tố, tức áp dụng cho những trường hợp trước đây, đối với các cơ sở bắt đầu xây dựng từ ngày 19/1/2025 và tiếp tục áp dụng cho các công trình bắt đầu trước ngày 1/1/2029.

Nhằm khuyến khích sản xuất chip nhiều hơn ở trong nước, dự luật sẽ gia tăng các khoản tín dụng thuế đối với các công ty bán dẫn xây dựng cơ sở sản xuất tại Mỹ.

Nhóm hưởng lợi tiếp theo là các doanh nghiệp nhỏ ở Mỹ. Liên đoàn Doanh nghiệp Độc lập Quốc gia, nhóm vận động hành lang hàng đầu cho doanh nghiệp nhỏ, đã ca ngợi dự luật vì duy trì vĩnh viễn khoản khấu trừ đặc biệt cho các chủ sở hữu của một số tổ chức chuyển tiếp.

Đây là một loại hình doanh nghiệp mà lợi nhuận và lỗ của nó được chuyển trực tiếp tới các chủ sở hữu hoặc nhà đầu tư để chịu thuế ở cấp độ cá nhân, thay vì bị đánh thuế ở cấp độ doanh nghiệp

Khoản khấu trừ kể trên, áp dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và công ty hợp danh của luật sư, bác sĩ, nhà đầu tư, được tăng từ 20% lên 23% trong phiên bản dự luật của Hạ viện.

Người Mỹ thu nhập cao cũng được lợi từ các quy định về khấu trừ thuế của dự luật. Theo phân tích từ tổ chức nghiên cứu kinh tế Penn Wharton Budget Model, nhờ các quy định này, thu nhập ròng của 20% người có thu nhập cao nhất Mỹ sẽ tăng gần 13.000 USD mỗi năm, sau khi đã trừ thuế và các khoản chuyển giao.

Con số này tương đương mức tăng thu nhập trung bình 3% đối với các hộ gia đình.

Đối với nhóm 0,1% người có thu nhập cao nhất, mức tăng thu nhập trung bình hàng năm sẽ là hơn 290.000 USD.

Người dân Mỹ sống ở các bang có thuế suất cao cũng sẽ hưởng lợi vì dự luật sẽ tăng giới hạn khấu trừ thuế bang và địa phương lên 40.000 USD mỗi năm trong 5 năm, áp dụng cho các hộ gia đình có thu nhập hàng năm lên đến 500.000 USD.

Tuy nhiên, các triệu phú nếu mất việc sẽ không được hưởng trợ cấp thất nghiệp, theo một điều khoản mới được Thượng viện bổ sung vào dự luật.

Một số nhóm người lao động sẽ nhận được khoản khấu trừ thuế bổ sung đến hết năm 2028.

Người làm việc trong lĩnh vực dịch vụ và hưởng tiền tip là nhóm tiếp theo hưởng lợi từ dự luật. Tại Mỹ, nhân viên làm việc tại nhà hàng, khách sạn hoặc các lĩnh vực dịch vụ khác thường được nhận tiền tip tương đương 10-20% hóa đơn.

Theo quy định mới trong dự luật, nhóm lao động này có thể được khấu trừ tới 25.000 USD thu nhập từ tiền tip khỏi thuế thu nhập liên bang. Trong khi đó, những người làm thêm giờ có thể được khấu trừ tới 12.500 USD đối với khoản thu nhập làm thêm.

Tuy nhiên, nhiều người ở nhóm thu nhập thấp nhất sẽ chịu thiệt do dự luật sẽ cắt giảm lớn các chương trình an sinh xã hội quốc gia, đặc biệt là bảo hiểm y tế Medicaid và chương trình tem phiếu thực phẩm do chính phủ tài trợ.

Trong số những thay đổi đối với các chương trình này, đáng chú ý nhất là việc lần đầu tiên trong lịch sử 60 năm, Medicaid áp dụng yêu cầu về việc làm, đòi hỏi người thụ hưởng phải tham gia làm việc, học nghề hoặc các hoạt động cộng đồng với thời gian nhất định để duy trì chế độ bảo hiểm y tế.

Quy định về làm việc này cũng được áp dụng với Chương trình Hỗ trợ Dinh dưỡng Bổ sung (SNAP), tên chính thức của tem phiếu thực phẩm. Theo đó, cha mẹ có con từ 14 tuổi trở lên là một trong số những đối tượng sẽ phải đi làm, làm tình nguyện, đi học hoặc tham gia đào tạo nghề để duy trì quyền lợi.

Hàng triệu người Mỹ thu nhập thấp sẽ đối mặt nguy cơ mất đi quyền lợi do các yêu cầu làm việc cùng những biện pháp khác theo quy định về Medicaid và chương trình tem phiếu thực phẩm trong OBBBA.

Theo báo cáo từ Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) về phiên bản dự luật của Hạ viện, rất ít người bị cắt khỏi Medicaid sẽ có cơ hội tiếp cận bảo hiểm y tế do người sử dụng lao động cung cấp (bảo hiểm y tế dựa trên công việc).

Nghiên cứu của Trường Wharton thuộc Đại học Pennsylvania cho thấy nhóm thu nhập thấp nhất, những người kiếm được dưới 18.000 USD mỗi năm, sẽ bị giảm 165 USD thu nhập sau trừ thuế và các khoản chuyển giao khi tính đến các khoản cắt giảm an sinh xã hội, tương đương mức giảm 1,1%.

Trong khi đó, nhóm thu nhập tiếp theo, từ 18.000 đến 53.000 USD mỗi năm, sẽ tăng thu nhập thêm 30 USD, tương đương 0,1%.

Các hộ gia đình có thu nhập trung bình, từ 53.000 đến 96.000 USD, sẽ có thu nhập tăng 1.430 USD, tương đương 1,8%.

Thay đổi đối với từng nhóm thu nhập hộ gia đình Mỹ khi "dự luật to đẹp" được áp dụng. Đồ họa: Economist

Mặt khác, các quy định về y tế trong dự luật sẽ không chỉ ảnh hưởng đến người có thu nhập thấp. Thượng viện cũng đang thắt chặt các yêu cầu xác minh đối với những khoản trợ cấp phí bảo hiểm liên bang trong Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Giá cả phải chăng (ACA). Điều này có thể khiến một số người Mỹ có thu nhập trung bình bị mất bảo hiểm.

Tổng cộng, dự luật nguy cơ khiến hơn 10 triệu người Mỹ đối mặt khả năng không có bảo hiểm tính tới năm 2034.

Các bệnh viện là nhóm tiếp theo không hài lòng với những quy định về y tế trong dự luật, bởi chúng làm giảm hỗ trợ mà họ nhận được từ chính quyền bang để chăm sóc bệnh nhân trong diện Medicaid, đồng thời khiến họ phải chịu thêm chi phí cho các dịch vụ không được bồi hoàn khi điều trị bệnh nhân không có bảo hiểm.

"Hậu quả thực tế của việc cắt giảm gần một nghìn tỷ USD đối với Medicaid, mức lớn nhất từng được quốc hội đề xuất, sẽ gây ra tổn hại không thể khắc phục cho hệ thống chăm sóc sức khỏe, làm giảm khả năng tiếp cận dịch vụ y tế với mọi người dân Mỹ, đồng thời làm suy yếu nghiêm trọng khả năng của các bệnh viện và hệ thống y tế trong việc chăm sóc những bệnh nhân dễ bị tổn thương nhất", Rick Pollack, giám đốc điều hành Hiệp hội Bệnh viện Mỹ, nhận xét.

Hiệp hội nhấn mạnh họ "vô cùng thất vọng" với dự luật dù nó có một quỹ trị giá 50 tỷ USD nhằm giúp các bệnh viện nông thôn đối phó với việc cắt giảm Medicaid. Nhiều bệnh viện nói rằng số tiền này không đủ để bù đắp thiếu hụt.

Lĩnh vực bị ảnh hưởng tiếp theo là năng lượng sạch và xe điện. Thượng viện đã loại bỏ một loại thuế tiêu thụ đặc biệt áp đặt vào phút chót đối với năng lượng gió và mặt trời mà giới chuyên gia cảnh báo rằng sẽ là "đòn giáng" đối với ngành năng lượng sạch.

Nhưng cùng lúc, dự luật của Thượng viện cũng loại bỏ ưu đãi thuế đối với các dự án năng lượng gió, mặt trời cùng các dự án năng lượng tái tạo khác từ năm 2027, đồng thời đưa ra những yêu cầu nghiêm ngặt cho các nhà phát triển để được hưởng những ưu đãi này.

Hiệp hội Năng lượng Sạch Mỹ đã chỉ trích dự luật là một "bước thụt lùi đối với chính sách năng lượng của Mỹ", cho rằng nó khiến việc làm trong lĩnh vực năng lượng sạch bị cắt giảm và làm tăng hóa đơn điện.

Các nhà sản xuất xe điện cũng có thể bị ảnh hưởng tiêu cực vì dự luật sẽ chấm dứt khoản tín dụng thuế xe điện lên tới 7.500 USD kể từ tháng 9. Trước đó, các ưu đãi thuế này dự kiến được áp dụng đến năm 2032, tạo động lực mạnh mẽ cho người mua xe điện ở Mỹ.

Việc chấm dứt các khoản tín dụng thuế với người mua xe điện được coi là một trong những lý do khiến tỷ phú Elon Musk, ông chủ của Tesla, phản đối gay gắt "dự luật to đẹp".

Doanh thu so với chi tiêu liên bang của Mỹ. Số liệu: Nhà Trắng

Theo CBO, dự luật OBBBA có thể làm tăng thâm hụt ngân sách của Mỹ lên khoảng 3,4 nghìn tỷ USD trong thập kỷ tới.

Việc tăng thêm hàng nghìn tỷ USD nợ công có nguy cơ đẩy lãi suất vốn đã cao lên cao hơn nữa. Điều này sẽ khiến người Mỹ tốn kém nhiều hơn khi vay mua ôtô hay nhà cửa và doanh nghiệp cũng phải trả nhiều hơn khi vay tiền để phát triển kinh doanh.

Mặt khác, lãi suất cao hơn sẽ buộc chính phủ liên bang phải dành nhiều nguồn lực hơn nữa để trả lãi cho khối nợ khổng lồ của chính mình.

CBO dự kiến chi phí lãi suất của chính phủ liên bang Mỹ sẽ vượt mốc một nghìn tỷ USD mỗi năm. Chi phí lãi suất nợ công của Mỹ đã tăng hơn ba lần kể từ năm 2017, vượt cả ngân sách quốc phòng.

Dù vậy, Tổng thống Trump ngày 3/7 đã ca ngợi đây là một "chiến thắng phi thường" cho nước Mỹ, với các điều khoản về cắt giảm thuế, cũng như tăng chi cho an ninh biên giới. Ông sẽ ký nó thành luật lúc 17h ngày 4/7 (4h ngày 5/7 giờ Hà Nội), trong ngày kỷ niệm quốc khánh Mỹ.

"Không món quà sinh nhật nào cho nước Mỹ đẹp hơn chiến thắng phi thường mà chúng tôi vừa giành được, khi quốc hội thông qua đạo luật to đẹp để Làm nước Mỹ Vĩ đại trở lại", ông tuyên bố tại cuộc vận động chính trị ở bang Iowa. "Tất cả những cam kết lớn mà tôi đưa ra với người dân Iowa năm 2024 đều đã thành hiện thực".

Vũ Hoàng (Theo CNN, AFP, Reuters)