Truyền thông Mỹ ngày 27/5 dẫn công điện của Bộ Ngoại giao bị rò rỉ cho biết Ngoại trưởng Marco Rubio đã chỉ thị cho các đại sứ quán nước này và bộ phận lãnh sự dừng lên lịch phỏng vấn mới đối với tất cả sinh viên nước ngoài muốn xin thị thực du học tại Mỹ.

Truyền thông quốc tế cho rằng động thái này là bước chuẩn bị cho quy định mới của Mỹ về kiểm tra toàn diện mạng xã hội đối với sinh viên nước ngoài. Trước đó, Bộ An ninh Nội địa Mỹ cũng đã thu hồi quyền tuyển sinh sinh viên quốc tế (SEVP) của Harvard, một trong những đại học hàng đầu của Mỹ, nơi tỷ lệ du học sinh chiếm khoảng 27% tổng sinh viên.

Giới quan sát nhận định đây là một phần trong chiến dịch của chính quyền Tổng thống Donald Trump nhằm "tái định hình" giáo dục đại học Mỹ. Chiến dịch này không chỉ tập trung vào việc cải tổ hệ thống cấp phép, giảm tài trợ từ ngân sách liên bang, hạn chế các chương trình đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI), mà còn nhắm đến kiểm soát các cuộc biểu tình trên khuôn viên trường, hạn chế tuyển sinh viên quốc tế.

Với những hành động quyết liệt nhắm vào các đại học Mỹ, ông Trump đang đặt ra thách thức chưa từng thấy đối với các tổ chức giáo dục, đồng thời làm dấy lên những cuộc tranh luận gay gắt về tự do học thuật, vai trò của chính phủ trong giáo dục và tương lai của giáo dục đại học Mỹ.

Trong chiến dịch tranh cử năm 2024, ông Trump liên tục chỉ trích các đại học Mỹ, đặc biệt là các trường thuộc nhóm Ivy League như Harvard, Yale và Columbia, vì cho rằng đây là "tâm điểm của tư tưởng thiên tả", "chống lại các giá trị Mỹ", cam kết sẽ sử dụng "vũ khí bí mật" là hệ thống cấp phép để kiểm soát và cải tổ giáo dục đại học.

Sau khi nhậm chức, Tổng thống Trump nhanh chóng biến những cam kết này thành hành động bằng cách ký loạt sắc lệnh hành pháp, cắt giảm tài trợ và mở nhiều cuộc điều tra nhắm vào các trường.

Theo bình luận viên Liam Knox của chuyên trang giáo dục Inside Higher Ed, chiến dịch của ông Trump được thúc đẩy bởi tâm lý bất mãn của một bộ phận lớn cử tri bảo thủ ở Mỹ, những người tin rằng các trường đại học đã trở thành "trung tâm của tư tưởng tự do", nơi các quan điểm bảo thủ "bị đàn áp".

Theo khảo sát của Reuters, 57% người Mỹ, gồm 1/3 đảng viên Cộng hòa, không đồng ý với việc Tổng thống có quyền cắt tài trợ của các trường đại học chỉ vì không đồng ý với cách điều hành của họ. Tuy nhiên, nhóm cử tri bảo thủ thuộc phong trào "Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại" (MAGA) của ông Trump lại ủng hộ mạnh mẽ việc này, xem các đại học như Harvard là biểu tượng của tầng lớp "tinh hoa thiên tả" cần bị kiểm soát.

Sinh viên tại lễ tốt nghiệp Đại học Harvard. Ảnh. Harvard

Tổng thống Trump và các cố vấn của ông, bao gồm Bộ trưởng Giáo dục Linda McMahon và các nhà hoạt động bảo thủ khác như Christopher Rufo, đã tận dụng nỗi bất mãn này để thúc đẩy chương trình nghị sự tập trung loại bỏ các chương trình DEI, hạn chế tự do ngôn luận liên quan các cuộc biểu tình, yêu cầu các trường thay đổi chương trình giảng dạy để phù hợp với "giá trị Mỹ truyền thống".

Các cuộc biểu tình của sinh viên ủng hộ Palestine trong bối cảnh xung đột Israel - Hamas năm 2024 là lý do để ông Trump thành lập Lực lượng Chuyên trách chống bài xích Do Thái, nhằm điều tra các trường đại học về cáo buộc vi phạm quyền dân sự, theo Fondsk.

Một động lực quan trọng khác trong chiến dịch tái định hình giáo dục đại học Mỹ là chính sách kiểm soát nhập cư cứng rắn của ông Trump. Trong bài đăng trên Truth Social ngày 25/5, ông chỉ trích các quốc gia nước ngoài vì "không chi trả gì" để công dân của họ được đào tạo tại các trường như Harvard, ám chỉ sinh viên quốc tế được hưởng lợi từ hệ thống giáo dục Mỹ mà không đóng góp đủ.

Theo các chuyên gia, quyết định thu hồi chứng nhận SEVP của Harvard là một phần của chiến lược lớn hơn nhằm giảm số lượng sinh viên quốc tế tại Mỹ, đặc biệt từ các quốc gia bị ông Trump coi là "không thân thiện".

Sinh viên quốc tế đóng góp đáng kể vào nền kinh tế giáo dục Mỹ, với hơn 1,1 triệu du học sinh, chiếm 6% tổng số sinh viên đại học tại Mỹ, theo Viện Giáo dục Quốc tế. Tại Đại học Harvard, mỗi sinh viên quốc tế thường đóng học phí hơn 100.000 USD mỗi năm.

Việc cấm tuyển sinh viên quốc tế không chỉ gây thiệt hại tài chính cho Harvard, mà còn gửi đi thông điệp rằng Mỹ có thể không còn là điểm đến thân thiện với sinh viên quốc tế.

Dự án 2025, kế hoạch chính sách bảo thủ do nhóm Heritage Foundation tiến hành, dường như đóng vai trò "kim chỉ nam" cho chiến dịch cải tổ giáo dục Mỹ của ông Trump.

Trong dự án này, các nhà hoạch định chính sách bảo thủ của Mỹ đề xuất tháo gỡ liên kết giữa cấp phép và hỗ trợ tài chính liên bang, loại bỏ các chương trình DEI, tư nhân hóa khoản vay sinh viên và chấm dứt các chương trình xóa nợ sinh viên.

Tổng thống Trump hôm 23/4 ký sắc lệnh hành pháp cải tổ hệ thống cấp phép, yêu cầu Bộ trưởng Giáo dục McMahon xem xét lại các cơ quan cấp phép và có thể thu hồi, giám sát hoặc chấm dứt công nhận đối với những tổ chức không đáp ứng tiêu chuẩn của chính quyền Mỹ.

Sắc lệnh này nhắm đến việc loại bỏ "tầm ảnh hưởng ý thức hệ" trong giáo dục, đặc biệt là các tiêu chuẩn DEI mà ông Trump cho là "vi phạm luật dân quyền liên bang". Đây là lý do ông coi hệ thống cấp phép là "vũ khí bí mật" để loại bỏ ảnh hưởng của "phe cánh tả cấp tiến" khỏi các trường đại học.

"Phát súng mở đầu" cho chiến dịch của ông Trump là việc thu hồi chứng nhận SEVP của Đại học Harvard. Quyết định được đưa ra dựa trên cáo buộc rằng Harvard không kiểm soát được các cuộc biểu tình ủng hộ Palestine, tạo môi trường "không an toàn" cho sinh viên Do Thái và một số lý do khác.

Tiếp đó, ông Trump sử dụng lá bài "tài trợ liên bang", đặc biệt là các khoản trợ cấp nghiên cứu, làm vũ khí tăng sức ép, buộc các trường đại học tuân thủ chương trình nghị sự và yêu cầu cải cách của mình.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Arlington, Virginia hôm 26/5. Ảnh: AP

Ông đã đề xuất hủy gần 9 tỷ USD tài trợ liên bang cho Đại học Harvard, các trường khác như Columbia cũng bị cắt 400 triệu USD ngân sách nghiên cứu. Các khoản cắt giảm này được thực hiện mà không thông qua quy trình điều tra thông thường, gây lo ngại về tính hợp pháp và minh bạch.

Bên cạnh đó, ông Trump tuyên bố các chương trình DEI là "phân biệt đối xử dựa trên chủng tộc", vi phạm Đạo luật Dân quyền 1964. Một sắc lệnh hành pháp ký ngày 20/1 đã yêu cầu các cơ quan liên bang điều tra hoạt động DEI trong các trường đại học nhận ngân sách tài trợ chính phủ trên một tỷ USD.

Ông còn đe dọa thu hồi quyền miễn thuế và phạt các trường không tuân thủ, động thái có thể làm thay đổi mô hình tài chính của các trường như Harvard.

Ông chủ Nhà Trắng còn cam kết sẽ giải thể Bộ Giáo dục, một mục tiêu lâu dài của đảng Cộng hòa; giao việc quản lý giáo dục cho các bang. Ngày 19/3, ông ký sắc lệnh hành pháp nhằm bãi bỏ Bộ Giáo dục, cắt giảm nhân sự tại Văn phòng Quyền Dân sự và các nhóm nghiên cứu theo dõi kết quả học tập của sinh viên.

Theo giới chuyên gia, chiến dịch cải tổ giáo dục của ông Trump đang gây ra tình trạng hỗn loạn tài chính và chiến lược cho các trường đại học. Việc cắt giảm tài trợ liên bang đe dọa các dự án nghiên cứu, đặc biệt trong các lĩnh vực như y học và công nghệ, nơi các trường như Harvard đóng vai trò quan trọng hàng đầu.

Việc cấm tuyển sinh sinh viên quốc tế cũng làm giảm thu học phí, vốn là nguồn tài chính quan trọng cho nhiều trường. Harvard dự kiến mất hàng trăm triệu USD mỗi năm do lệnh cấm này.

Các trường đại học còn phải đối mặt với áp lực pháp lý và chính trị chưa từng có từ chính quyền. Hơn 200 chủ tịch các trường đại học, bao gồm Princeton, Brown, Columbia, đã ký một tuyên bố chung ngày 22/4, cáo buộc chính quyền Tổng thống Trump "can thiệp chính trị" vào giáo dục đại học.

Các trường cũng lo ngại rằng việc cải tổ hệ thống cấp phép sẽ làm suy yếu tính tự chủ học thuật, khi các cơ quan cấp phép mới có thể được chính quyền Trump phê duyệt dựa trên tiêu chí ý thức hệ.

Sinh viên quốc tế là những người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ lệnh cấm của ông Trump. Tại Đại học Harvard, hàng nghìn sinh viên từ Trung Quốc, Canada, Ấn Độ và các nước khác đang phải tìm cách chuyển trường hoặc đối mặt với nguy cơ mất tình trạng pháp lý.

Ngoài ra, việc chấm dứt các chương trình xóa nợ sẽ ảnh hưởng đến hơn 43 triệu người Mỹ có khoản vay sinh viên, với tổng nợ lên tới 1.700 tỷ USD. Theo Trung tâm Tiến bộ Mỹ, kế hoạch này có thể làm tăng gánh nặng trả nợ lên 1,3 đến 2 lần mỗi tháng cho người vay.

Các chính sách của ông Trump có thể làm giảm sức hấp dẫn của giáo dục đại học Mỹ với sinh viên quốc tế, các chuyên gia cảnh báo. Trong bối cảnh tỷ lệ Mỹ từ chối visa sinh viên đã tăng từ 15% cách đây một thập kỷ lên 41% năm 2024, các động thái như lệnh cấm đối với Harvard có thể khiến sinh viên các nước chuyển hướng sang tìm trường ở Canada, Anh hoặc Australia.

Điều này không chỉ làm giảm nguồn thu mà còn ảnh hưởng đến năng lực đổi mới và nghiên cứu của giáo dục đại học Mỹ, khi sinh viên quốc tế đóng vai trò quan trọng trong các lĩnh vực như khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học.

Sinh viên Harvard biểu tình phản đối ông Trump tại Cambridge, Massachusetts hôm 27/5. Ảnh: AP

Giới chuyên gia nhận định chiến dịch của ông Trump có thể làm thay đổi sâu sắc bức tranh giáo dục đại học Mỹ. Nếu các chính sách như giải thể Bộ Giáo dục, cải tổ hệ thống cấp phép được thực hiện đầy đủ, các đại học sẽ phải tự tìm nguồn tài trợ, có thể dẫn đến tăng học phí và giảm khả năng tiếp cận giáo dục cho sinh viên.

Tuy nhiên, các thách thức pháp lý và sự phản đối từ các trường đại học, cùng với tình trạng thiếu đồng thuận trong lưỡng viện quốc hội, có thể làm chậm hoặc ngăn chặn một số kế hoạch trong chiến dịch cải tổ giáo dục của ông Trump. Dù vậy, những gì ông Trump đang làm vẫn đặt ra thách thức rất lớn với các giá trị cốt lõi của "tự do học thuật", làm dấy lên câu hỏi về vai trò của chính phủ trong việc định hình giáo dục đại học Mỹ, theo bình luận viên Liam Knox.

Phong Lâm (Theo Fondsk, Inside Higher Ed, Vox)